امسال در حد اعتبارات ستادی و مطالعات منشاء یابی ریزگردها بودجه داریم

امروزه بخش وسیعی از دامنه غربی زاگرس و دو سوم غرب ایران یعنی کرمان، یزد، تهران و اصفهان تحت تاثیراین پدیده قرارگرفته اند.علت وقوع این پدیده و چرایی آن بهانه ای شد تا مصاحبه ای با دکترضیاء الدین شعاعی، مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار انجام دهیم.

ریزگرد چیست و چه تفاوت عمده ای با گرد و غبار دارد؟

طوفان های ماسه ای معمولا دانه درشت هستند و جهشی، تدریجی و مرحله ای حرکت می کنند. ارتفاع صعود این ذرات به چند متر می رسد؛ ارتفاع این ذرات معمولا به 10 متر می رسد و مسافت زیادی را هم طی نمی کنند. برخلاف آن، طوفان های گرد و غبار دانه ریز هستند و به صورت جبهه ای در سطح وسیعی مسافت طی می کنند؛ قطر این ذرات کمتر از20 میکرون و شعاع آنان بین 2/5 تا 10 میکرون است. این ذرات به دلیل ریزی می توانند تا چند صد متر صعود کنند.

منشا اصلی این ریزگردها از کجاست؟

هم اکنون 10 میلیون هکتار اراضی در عربستان و 8/5  میلیون هکتار در عراق و 2/5 میلیون هکتار در ایران در تولید این ریزگردها نقش دارند؛ قطعا وسعت و منشا این ریزگردها به قدری است که کنترل آن در یک بازه زمانی کوتاه مدت، دور از انتظار است. ما باید امیدوار باشیم این دوره خشکسالی التیام و تسکین یابد. با پایان این دوره خشکسالی بخش قابل توجهی از این منشاها فروکش پیدا می کند. بخش دیگر از وقوع این ریزگردها  ناشی از فعالیت های انسانی و بهره برداری نامناسب از منابع طبیعی است. این منشا ریزگرد را می توان با اجرای یک برنامه بلند مدت مانند کنترل چرای دام ها، توسعه نهال کاری و مالچ پاشی کنترل و از بین برد. طبیعتا اگر این بحران کنترل نشود، آسیب ها و پیامدهای ناشی از آن همچنان استمرار خواهد یافت. این بحران بزرگ باید هرچه زودتر در حد توان و اعتبارات محدود کنترل شود؛ برنامه های دستگاه ها به این منظور کنترل شده و  تقدیم دولت شده است.

این ریزگردها یا گرد و غبارها چه پیامدهایی می توانند به همراه داشته باشند؟

وقوع گرد و غبار از نظر کلی ناشی از یک فرسایش بادی است. زمین ها و مناطق تولید کننده گرد وغبارها به مرور زمان فقیر شده و تبدیل به ماسه و ریگ می شوند؛ این گرد و غبار ها می توانند خاک حاصلخیز و رس را از بین ببرند. علاوه بر این وقوع گرد و غبار خسارت بیشماری به محصولات کشاورزی وارد می کند. فتوسنتز و گل دهی گیاهان را مختل می کند و میزان تولید عسل را کاهش می دهد. همچنین کانی های این دانه ریزها می توانند وارد ریه افراد شوند و باعث تشدید بیماری های تنفسی و تنگی نفس شوند؛ قدرت دفاعی ریه ها در برابر این ذرات ریز بسیار کم است. همچنین این ذرات می توانند بیماری های قلبی، عروقی مانند فشار خون و ناراحتی های قلبی و همچنین حساسیت های پوستی را افزایش دهند. جدا از این مسایل، تشدید ریز گردها می تواند اختلالی در روند پروازها و حمل و نقل شهری و بین شهری و بسیاری از مباحث اقتصادی دیگر وارد کند.

شدت ریز گردها امسال نسبت به سال گذشته تفاوتی داشته است؟ میزان شدت آن افزایش یا کاهش یافته است؟

تعداد وقوع ریزگردها در 3 ماه اول امسال نسبت به سال گذشته بیشتر بوده است زیرا کشور ایران، عراق و عربستان در حال تجربه کردن یک خشکسالی مستمرهستند. متاسفانه کشور ایران به مدت 23 سال است که متوسط بارش را دریافت نکرده است؛ 6 سال در حد متوسط و 17 سال زیر حد متوسط میزان بارش داشته است. ما امسال با ورود به هجدهمین سال کاهش شدید منابع آبی و استمرار خشکسالی هستیم بنابراین توقع داشتیم تا میزان این ریزگردها بیش از سال گذشته باشد. خوشبختانه با وضعیت رطوبتی هفته اخیر شدت این ریزگردها کاهش یافت اما همچنان در استان های تهران، کرج و البرز ما شاهد بروز ذرات گرد و غبار هستیم؛ علت اصلی آن خشکی زمین، خشکسالی، وقوع جریان های بادی با سرعت بالا است.

چه وظیفه ای برای رفع این بحران بر عهده ستاد شما قرار گرفته است؟

عملا مدیریت کلان ملی این بحث بر عهده ستاد ما قرار گرفته است. ما در این ستاد نقش هماهنگ کنندگی بین دستگاه های اجرایی( نه عمل کنندگی) را بر عهده داریم؛ وظیفه اصلی ستاد ما تجمیع برنامه ها و اعلام آن به دولت است. هم اکنون برنامه‌های کلان کشور در دو بخش اجرا می شود. بخش نخست آن پایش و پیش بینی وقوع ریزگردهاست. این مسوولیت بر عهده سازمان هواشناسی و محیط زیست(پس از وقوع حادثه) است. این سازمان ها هم اکنون درحال توسعه سیستم هایشان هستند. سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری نیز متولی کنترل و مهار مناطق تولید کننده گرد و غبار است. برنامه های این نهادها اسفند به تصویب دولت رسید و امسال اعتباراتی برای آنان پیش بینی شد. امیدواریم امسال به محض اینکه شرایط فصلی اجازه داد، این دستگاه ها بتوانند این برنامه ها را اجرایی کنند.

در حال حاضر چقدر توانسته ایم با برنامه های اجرای مان میزان وقوع این ریزگردها را تثبیت کنیم؟

ما به عنوان ستاد مقابله با ریزگردها توانسته ایم در بحث شناسایی منشاهای داخلی با دقت خیلی بالا موفقیت های زیادی کسب و اسناد ملی را آماده کنیم؛ ما هم اکنون با توجه به وسعت کار، توانسته ایم حدود 300 هزار هکتار از اراضی استان خوزستان را شناسایی کنیم. به زودی اسناد خوزستان و هفت استان با منشا گرد و غبار داخلی به لحاظ کنترل، اعتبارات مقابله با این پدیده و محدودیت های  اجرای آن آماده می شود. هم اکنون اعتباری برای 30 هکتار از استان خوزستان از سوی دولت مصوب شده است؛ برنامه عملیات اجرای این طرح همانند نهال کاری، مالچ پاشی و مدیریت آب از سوی سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیز داری تهیه شده و همچنین هم اکنون کارهای خوبی نیز برای تعیین حق آب تالاب ها انجام شده است؛ یک بخش از تالاب شادگان اکنون از محل رهاسازی آب، آبگیری شده است. همچنین حوضچه های اول و دوم هورالعظیم نیز آبگیری شده اند. طبیعتا نتایج و عملکرد مثبت این برنامه ها  نیاز به سپری کردن زمان طولانی مدت دارند. ما زمانی می توانیم آماری از تثبیت ریزگردهای خوزستان اعلام کنیم که طبق اسناد و اختصاص اعتبارات لازم کارهایی انجام داده باشیم.

چه مشکلاتی برای اجرای این برنامه های بلند مدت در کشور وجود دارد؟

یکی از مشکلات اختصاص بودجه لازم است. مثلا سازمان هواشناسی رقم قابل توجهی را برای توسعه سیستم هایش پیشنهاد داده است. سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری نیز برای سازماندهی فاز نخست اجرای کارش 400 میلیارد تومان اعتبار تقاضا کرده است. طبیعتا با شرایط اقتصادی کنونی تامین این نوع اعتبارات دور از توان مالی دولت است بنابراین تناسب خیلی خوبی بین میزان درخواست ما و اختصاص بودجه  دولتی وجود ندارد. امیدواریم در آینده ای نزدیک با بهبود وضع اقتصادی دولت ،بخشی از این اعتبارات پیش بینی شده اختصاص یابد؛ اعتبارات ما امسال در حد اعتبارات ستادی و مطالعات منشاء یابی است.

گفت و گو از: فرزانه صدقی

No tags for this post.