خشکی رودخانه چالوس، غمی بر غصه های محیط زیست
رودخانه هایی که در زمان سخاوت آسمان بر زمین، از پرآب ترین رودخانه های کشور بودند و شالیزارها و باغ های بزرگ و زمین های کشاورزی را سیراب می کردند. اما چند سالی است که به واسطه خشکسالی و احداث سدهای مختلف روی آنها، استفاده غیرمجاز و بی رویه کشاورزان از آب این رودخانه ها و مدیریت نشدن اصولی آب در حوضه های آب ریز، نفس های آنها را به شماره انداخته است.
یکی از رودخانه هایی که به تازگی با خشک شدن حیرت همگان را برانگیخته است، رودخانه چالوس است. به گفته رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست واحد علوم و تحقیقات، خشکی رودخانه چالوس خیلی دردناک است. خشکی رودها در جاهای مختلف ایران ازجمله فلات مرکزی طبیعی است اما خشکی در شمال کشور که رودخانه های خروشان صدها ساله در آن جریان دارد و محل زندگی انواع آبزیان و ماهی آزاد و غیره است، بسیار غم انگیز است.
به گفته دکتر هادی کیادلیری، به دلیل سدسازی و انتقال آب کل رودخانه چالوس را خشک کرده اند تا آب را برای کشاورزی منتقل کنند. کشاورزی ای که بزرگترین دلیل نابودی آب های این سرزمین است.
وی ادامه می دهد: این رودخانه محل زندگی انواع موجودات و زیستگاه بسیار مهم آبزیان بوده است. رودخانه ای که عمرش به قدمت جنگل های هیرکانی است و توسط بشر به شکل های مختلف آلودگی، نابود می شود؛ اکنون بر آن تیر خلاص زده اند.
کیا دلیری بزرگترین دلیل ورشکستی منابع طبیعی و آب را مربوط به سیاستگذاری دولت ها می داند. وی معتقد است: در کشور ما توسعه بر دوش کشاورزی است. کشوری که 93 درصد آن خشک و نیمه خشک است و به لحاظ جغرافیایی و شرایط خاص خود نمی تواند پاسخگوی کشاورزی، آن هم به شکل سنتی باشد. بر همین اساس تمرکز بر کشاورزی نیز به همان نسبت بار خود را بر دوش منابع طبیعی می گذارد.
وی ادامه می دهد: به بهای امنیت غذایی و تولید کشاورزی آب این سرزمین صرف مراتع، اراضی و زمین هایی شد که به بهانه اشتغالزایی و تولید به زیرکشت رفتند. این عوامل باعث شد تا این فجایع اتفاق بیفتد و به همین خاطر است که می گوییم 90درصد آب در کشاورزی مصرف می شود و 70درصد هم هدررفت آب است. اگر ۲۵ درصد آب در کشاورزی صرفه جویی شود نیاز به احداث قسمت عمده ای از سدها وجود ندارد.
به گفته کیادلیری، باید پتانسیل هر منطقه شناسایی شود تا براساس این شناخت برنامه ریزی و هدف گذاری صورت بگیرد. نباید به هر قیمتی و هر شرایطی کشاورزی و تولید داشته باشیم. به عبارتی در کشور ما، روی منابعی طبیعی که برای تولید خرج می شود ارزشگذاری نمی شود. مهم نیست که برای تولید کوتاه مدت، چه میزان آب مصرف می شود، چه میزان فرسایش خاک وجود دارد.
وی با بیان اینکه اینگونه سیاست و برنامه ریزی اشتباه است می افزاید: اگر این برنامه اصلاح نشود امکان ندارد که ما بتوانیم منابع طبیعی را حفظ کنیم. حتی مسائل خارجی و سیاست های خارجی به واسطه تحریم ها هم کاملا اثرگذار است. چون تحریم ها فقط روی زندگی اقتصاد انسان تاثیر ندارد بلکه بر سرزمین هم اثرگذار است.
به اعتقاد رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست واحد علوم و تحقیقات؛ توسعه کشاورزی یعنی توانمند کردن کشاورزان و مدرنیته کردن کشاورزی. به دلیل اینکه کشاورزی در کشور ما خرد است و هزینه کارگر پایین است نمی توان کشاورزی مکانیزه انجام داد اما می توان از فناوری های نوین کشت گلخانه ای و هیدروپونیک، آکواپونیک و آیروپونیک که از جدیدترین روش های نوین کشت محصولات کشاورزی است، استفاده کرد.
کیادلیری، یکی دیگر از راهکارها را در عدم خام فروشی می داند: معتقد هستم که کشور ما به دلیل دارا بون مواد اولیه، نباید خام فروشی در زمینه نفت، معدن و غیره داشته باشد. باید با برنامه ریزی روی تولید این منابع را حفظ کند و به سمت یک صنعت مدرن و مولد برود.
رودخانه های پر انرژی دیروز که به دلیل هم‌جواری با ارتفاعات برف گیر از سرچشمه تا انتها از پر آب ترین رودخانه ها بودند؛ متاسفانه امروزه به واسطه خشکسالی، احداث سدهای مختلف، استفاده غیرمجاز و بی رویه کشاورزان از آب این رودخانه ها و مدیریت نشدن اصولی آب در حوضه های آب ریز، حال و روز خوشی ندارند.
گزارش:نیلوفر منصوری
