موزه‌ای که کمتر می‌شنـاسیم

اساسا موزه های علم و فناوری با چه هدفی راه اندازی می شوند؟

هدف اصلی ما در موزه علم و فناوری جمهوری اسلامی ایران، مستند سازی تاریخ علم ایران و جهان اسلام است. ما امروزه برنامه هایی را در موزه علم و فناوری مورد توجه قرار داده ایم که ما را به این هدف نزدیک تر می کند. هدف دیگر ما این است که موزه علم و فناوری بتواند دانشمندان آینده را تربیت کند. برای رسیدن به این هدف باید نسل آینده با علوم جدید و علومی که قرار است در آینده از آنها رونمایی شود، آشنایی داشته باشد. علوم جدید زمینه ساز پیشرفت آینده است. البته در کنار علوم جدید باید به تاریخ علم هم نگاهی داشته باشیم. همه بازدیدکنندگان باید بدانند، استفاده از بسیاری از علوم و فناوری های جدید به شیوه ای دیگر در جهان اسلام مرسوم بوده و حتی در بسیاری موارد در ایران ریشه داشته است. برای مثال پیل اشکانی در حقیقت یک کوزه ساده است که می توان از آن الکتریسیته گرفت. بنای باتری های امروزی همین است. در موزه علم و فناوری هدف ما به سمت تربیت انسان متفکر پیش رفته است. برای رسیدن به این هدف به علوم جدید نیاز داریم. ما در موزه علم و فناوری در زمینه های مختلف در حوزه علوم جدید کار کرده ایم. چند گالری جدید در این موزه راه اندازی شده و قرار است تا سال آینده گالری های جدید دیگری نیز به این مجموعه اضافه شود.

آیا می توان از نمادهای علمی تاریخی که در کشور وجود دارد، به عنوان مرکز علم برای آشنایی مردم با اصول علمی بهره گرفت؟

می توان از این نمادهای علمی برای آموزش اصول علمی بهره گرفت، اما باید توجه داشت نگهداری از آثار و اشیای میراثی تابع شرایط خاص نگهداری است. اگر قرار باشد یک اثر تاریخی به عنوان مرکز علم در نظر گرفته شود، باید شرایط نگهداری فراهم باشد. شاید ساختن نمونه هایی از نمادهای علمی از روی آثار تاریخی که در مرکز بزرگ تری به نمایش گذاشته می شود، بمراتب ساده تر باشد. در گالری فناوری های بومی موزه علم و فناوری، نمونه ای از یک آسیاب بادی به نمایش گذاشته شده که مردم می توانند با عملکرد آن آشنا شوند. همه مردم این امکان را ندارند که به شوشتر سفر کنند و از نزدیک با عملکرد یک آسیاب بادی آشنا شوند، اما موزه علم و فناوری می تواند مکانی باشد که چنین امکانی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار می دهد.

جایگاه موزه علم و فناوری ایران را در مقایسه با دیگر موزه های علم و فناوری دنیا چگونه ارزیابی می کنید؟

اگر بخواهیم سطح موزه علم و فناوری ایران را با دیگر کشورها مقایسه کنیم، باید این مقایسه در دو سطح انجام شود. در سطح جهانی، موزه علم و فناوری کشور ما وضع خوبی ندارد. موزه علم و فناوری سال 1389 راه اندازی شده و در مقایسه با موزه های دیگر علم و فناوری در دنیا بسیار عقب هستیم. برای رسیدن به شرایط جهانی به سرمایه گذاری بالایی نیاز داریم. در میان کشورهای پیشرفته و صنعتی از آلمان تا آمریکا و کانادا کمتر شهری را پیدا می کنید که ردپایی از موزه علم و فناوری در آن یافت نشود. موزه های علم و فناوری نقش بسیار مهمی در ترویج علم دارند و می توانند در پیشرفت اقتصادی و اجتماعی اثرگذار باشند. در مقایسه با کشورهای همسایه مانند ترکیه، قطر، کویت و امارات نیز وضع چندان خوبی نداریم. مشکل اصلی ما تامین یک ساختمان مناسب برای موزه است. ساختمان کنونی موزه علم و فناوری متعلق به کتابخانه ملی است و هر روز از ما می خواهند این ساختمان را تخلیه کنیم. یک کشور بزرگ با جمعیت 80 میلیونی و با توجه به قدمت تاریخی و نقشی که در گذشته در دنیای علم داشته، به یک مرکز علم اساسی نیاز دارد. اگر نتوانیم ساختمان مناسبی را به موزه علم و فناوری اختصاص دهیم، چطور می توانیم شعبه های دیگری از این موزه را در دیگر استان ها راه اندازی کنیم؟ اگر بخواهیم در این زمینه کاری انجام دهیم به سرمایه گذاری نیاز داریم. موزه علم و فناوری زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است، اما باید از سوی دیگر سازمان ها حمایت شود. متاسفانه در کشور ما موازی کاری زیاد انجام می شود. بسیاری از سازمان ها ایده راه اندازی موزه علم و فناوری را مطرح کرده اند، اما این ایده ها عملی نشده است. این موزه تنها موزه علم و فناوری در سطح کشور است.

بسیاری از مردم حتی از وجود چنین موزه ای اطلاع ندارند. چرا موزه علم و فناوری را در کنار یکی از موزه های میراثی راه اندازی نمی کنید؟

ما برای این کار محدودیتی نداریم. مشکل اصلی ما این است که موزه های میراثی چنین فضایی را در اختیار ما قرار نمی دهند. وقتی از موزه صحبت می شود، نخستین چیزی که در ذهن مجسم می شود این است که قرار است در این موزه از اشیای زیرخاکی و قدیمی رونمایی شود، اما رویکرد موزه علم و فناوری متفاوت است. البته ما با بسیاری از موزه های میراثی برای همکاری تفاهم نامه ای امضا کرده ایم، اما امکان این که بتوانیم موزه علم و فناوری را در کنار یکی از این موزه ها راه اندازی کنیم، وجود ندارد، هر چند تعامل بهتر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با میراث فرهنگی می تواند در رسیدن به این هدف نقش مهمی داشته باشد. تلاش هایی که این سال ها در این زمینه انجام شده، نتیجه موفقیت آمیزی به همراه نداشته است. میراث فرهنگی، شهرداری و وزارت آموزش و پرورش از سازمان هایی هستند که می توانند در این مسیر به ما کمک کنند. خوشبختانه ردیف بودجه عمرانی برای ساخت موزه اختصاص یافته و مشکل اساسی پیدا کردن زمین مناسب است. طرح موزه جدید آماده شده است. به محض اختصاص زمین مناسب در کمتر از یک سال ساخت موزه جدید را آغاز می کنیم. در کشور ما پتانسیل خوبی در این زمینه وجود دارد. موزه علم و فناوری حدود 70 نفر نیروی علمی دارد که این افراد در قالب گروه های پژوهشی با موزه همکاری می کنند. چنین ساختاری را در کمتر موزه ای پیدا می کنید. در بعضی کشورها اشیایی که قرار است در موزه های علم و فناوری به نمایش گذاشته شود، از کشورهای دیگر خریداری می شود یا حتی گاهی سفارش ساخت این اشیا به کشورهای دیگر داده می شود.

به نظر شما چرا موزه علم و فناوری در مقایسه با موزه های میراثی با استقبال کمتری مواجه می شود؟

من قبول ندارم این موزه در مقایسه با دیگر موزه ها با استقبال کمتری مواجه شده باشد. از زمانی که این موزه راه اندازی شده، همواره با استقبال خوبی از سوی دانشجویان و دانش آموزان مواجه شده است. بسیاری از مردم در انتخاب موزه ای که قصد بازدید آن را دارند، صرفا به فضای تاریخی و محوطه آن موزه توجه می کنند. ما در موزه علم و فناوری، فضای نمایشگاهی مناسبی نداریم و امکانات ما از این نظر محدود است. بسیاری از وسایل موزه به علت کمبود فضای نمایشگاهی در انبار نگهداری می شود. موزه علم و فناوری سه سال متوالی در زمینه های مختلف موزه برتر سال شناخته شده است. بنابراین می تواند در در زمینه جذب مخاطب رتبه برتر را به خود اختصاص دهد.

جایگاه مراکز علم در دنیا

اگر به تاریخچه مراکز علم و موزه های علم و فناوری نگاهی داشته باشید، می بینید نخستین مرکز علم یا موزه علم و فناوری سال 1881 در کشور آلمان افتتاح شد. آن زمان این موزه ها با هدف آشنایی هرچه بیشتر مردم با علوم روز دنیا راه اندازی شد. قرن نوزدهم میلادی مردم از مطالب و موضوعات علمی دور بودند و با این موضوعات آشنایی نداشتند. از آن زمان تاکنون هر سال به تعداد این مراکز افزوده می شود تا جایی که گاهی هر ماه 5 تا 6 موزه علم و فناوری یا مرکز علم افتتاح می شد. نقش اصلی مراکز علم و موزه های علم و فناوری در آموزش های غیررسمی دیده می شود. در کنار آموزش های رسمی که در مدارس و دانشگاه ها ارائه می شود، باید جایگاهی برای آموزش های غیر رسمی نیز در نظر گرفته شود. هدف اصلی از راه اندازی این مراکز علمی این است که مسیری برای ایجاد ارتباط بین مردم با موضوعات علمی ایجاد شود. نکته مهم دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، نقش موزه های علم و فناوری در فرهنگسازی است. اگر ملتی با اصول اولیه علم و فناوری آشنایی داشته باشد، به روش ساده تری با فناوری های جدید ارتباط برقرار می کند. اگر مردم با اصول علمی آشنایی نداشته باشند نه تنها نمی توانند با فناوری های جدید مانوس شوند، بلکه حتی در برابر آنها از خود مقاومت نشان می دهند. فرهنگسازی و توسعه فرهنگی، مقدمه و زمینه ساز توسعه اقتصادی و اجتماعی در سطح کشور است.

مدرن یا سنتی، مساله این است

موزه علم و فناوری لندن از قدیمی ترین موزه های علم و فناوری در سطح دنیاست که در یک ساختمان قدیمی قرار دارد. حتی مدرن ترین موزه های علم و فناوری دنیا که با استقبال خوبی مواجه می شوند، در ساختمانی قدیمی که جنبه میراثی دارد و نماد آن شهر محسوب می شود، راه اندازی شده اند. این در حالی است که در بعضی کشورها موزه های علم و فناوری ساختاری مدرن و مجهز به فناوری های روز دنیا را مورد توجه قرار داده اند. به نظر می رسد، اگر کشوری بخواهد پیشرفت علمی داشته باشد، باید آینده را در نظر گیرد و بر اساس علم و فناوری روز پیش رود. یکی از مهم ترین ویژگی هایی که در موزه های علم و فناوری باید مورد توجه قرار گیرد، این است که این موزه ها باید به آینده نگاهی داشته باشند. امروزه نقش موزه های علم و فناوری از نقش دانشگاه ها پررنگ تر است. در دانشگاه ها قشر خاصی تربیت می شود و این در حالی است که در موزه های علم و فناوری عموم مردم تربیت می شوند. در موزه های علم و فناوری باید از علم و فناوری روز دنیا استفاده شود. این که در ساختمان موزه نمادهای روز دنیا وجود داشته باشد، خیلی مهم نیست بلکه آنچه در موزه به نمایش گذاشته می شود حائز اهمیت است. در موزه علم و فناوری ایران نیز از فناوری های روز دنیا بهره گرفته شده و در یک فضای کوچک فناوری های روز دنیا به نمایش گذاشته شده است. مهم این است که موزه های علم و فناوری به روز باشند و در مسیر آینده پیش روند.

از موزه تا مرکز علم

موزه های علم و فناوری همان مراکز علم هستند. در حقیقت، کارآیی و اهداف موزه های علم و فناوری و مراکز علمی یکسان است. با این حال در بعضی کشورها از این مراکز به عنوان مراکز علم و در بعضی از دیگر کشورها به عنوان موزه علم و فناوری نام برده می شود. در بعضی کشورها موزه علم و فناوری بخشی از یک مرکز علم و در بعضی از دیگر کشورها یک مرکز علم، بخشی از یک موزه علم و فناوری است. تفاوت اصلی و بنیادی موزه های علم و فناوری و مراکز علم با موزه های مرسوم یا میراثی این است که در موزه های میراثی اشیایی به نمایش گذاشته می شود که این اشیا جنبه تاریخی یا میراثی دارد. در موزه های میراثی در معرض دید عموم گذاشته می شود و بازدیدکنندگان فقط می توانند از این اشیا دیدن کنند و در حقیقت موزه فقط جنبه نمایشی دارد، اما در موزه های علم و فناوری این طور نیست. در این موزه ها اشیای تاریخی که جنبه علمی دارد به نمایش گذاشته می شود و علاوه بر این، بازدیدکنندگان می توانند با اشیا تعامل داشته باشند. آنها علاوه بر مشاهده اشیا با کارکرد و کاربرد آنها آشنا می شوند. بعضی اشیای به نمایش درآمده در موزه های علم و فناوری از روی اشیای قدیمی ساخته می شود. این اشیا فقط جنبه تاریخی ندارد و فناوری ها و علوم روز و حتی فناوری هایی که در آینده عرضه خواهد شد، در این نمایشگاه ها در قالب اشیای مختلف به نمایش گذاشته می شود. موزه های علم و فناوری برعکس موزه های میراثی گذشته حال و آینده را زیر یک سقف به نمایش در می آورند.

منبع:جام جم آنلاین

No tags for this post.