بنفشه فرزین راد، پژوهشگر و متخصص در زمینه روانشناسی بالینی در گفتگو با سیناپرس درباره عوامل اصلی اضطراب و تنش های روانی در نوجوانان گفت: اینکه درصد زیادی از نوجوان در جامعه به استرس و تنش های روانی مبتلا هستند، دلایل زیادی دارد؛ با توجه به شرایط نامطلوب مانند بی ثباتی اقتصادی، نا امیدی در خانواده ها و نرخ بالای بیکاری و آینده مبهم در کشور ما؛ مهمترین عامل استرس نوجوانان عدم آگاهی در اتخاذ رویکرد مناسب برای حل مشکلات موجود است.
وی افزود: در واقع رسیدن درآمد و موقعیت مناسب شغلی از یک سو و از سوی دیگر فشار خانواده ها برای تحصیل در دانشگاه و رشته های پرطرفدار، از عوامل جدی اضطراب نوجوانان به شمار می رود. گفتی است، مساله مهم در این بحث ابهامی است که نوجوانان در برخورد با مشکلات دارند. موضوع دیگر مربوط به بحث اشتغال است؛ بسیاری از نوجوانان در تلاشند آینده شغلی شان متناسب با علایق آن ها باشد؛ اما در جامعه ما شغل های محدودی وجود دارد که خانواده ها بر آن تاکید دارند؛ شغل هایی که نیازمند پشتوانه مالی زیادی نیست، اما آینده خوبی را به لحاظ اقتصادی برای افراد رقم می زند. در حالیکه نوجوانان علاقه به فعالیت در این زمینه ها را ندارند.
به گفته این کارشناس، بسیاری از نوجوانان به رشته های هنری یا فنی علاقه دارند اما به دلیل نداشتن استطاعت مالی خانواده ها نمی توانند در آن رشته خاص به فعالیت بپردازند. اگر بخواهیم جزیی تر به این موضوع بپردازیم باید گفت؛ نوجوانان نمی توانند آن چیزی که در ذهن دارند را در زندگی خود پیاده کنند و مجبورند خود را در چارچوب هایی قرار دهند که جامعه برای آن ها تعیین کرده است؛ اینجاست که حس نا امیدی، اضطراب و استرس به فرد القا می شود.
کنکور شرایط نرمالی برای تعیین ورود به دانشگاه را ندارد
این کارشناس آزمون کنکور را از دیگر عوامل اصلی در تنش های روانی نوجوانان دانست و از این آزمون به عنوان فرآیندی منسوخ در آموزش یاد کرد و گفت: فرایند آزمونی مانند کنکور برای ورود به دانشگاه خود بحثی است که مدت ها به زیر سوال برده شده است. فرایندی غیر استاندارد که تنها در چند ساعت آینده فرد را تعیین می کند. افراد سال ها درس می خوانند و تنها عملکردشان در چهار ساعت سنجیده می شود و این فشار و اضطراب زیادی بر فرد وارد می کند. در واقع کنکور شرایط نرمالی برای تعیین ورود به دانشگاه را ندارد. وجود کلاس های آموزشی و درس خواندن در مدت زمان زیاد باعث شده است که نوجوانان در دراز مدت احساس خستگی کنند.
فرزین راد گفت: در کل تعامل با دیگران و نداشتن احساس تنهایی در دوران کنکور می تواند بار فشار روانی این آزمون را کاهش دهد؛ همچنین ایجاد امکانات آموزشی رایگان برای کاهش بار هزینه های آموزشی برای خانواده ها می توان درصدی از فشار روانی نوجوانان را کاهش دهد.
تنها مادر مسوول نیست
وی با اشاره به نقش والدین در کاهش تنش های روانی نوجوانان در برخورد با معضلات یاد شده، گفت: هر دو والد یعنی هم پدر و هم مادر باید در تربیت فرزندان مسئولیت پذیر باشند و این فرآیند تنها بر دوش مادر خانواده نباشد. از معضلاتی که ما با آن رو به رو هستیم، این است که وقتی نوجوانان به مشکل بر می خورند، تنها مادر است که مسوولیت رفع مشکلات را بر عهده می گیرد؛ چراکه و پدر فقط وظیفه تامین مالی را بر عهده می گیرد. بنابراین مشارکت هر دو والد در بحث آموزشی بسیار مهم است.
این رواندرمانگر ادامه داد: دوم اینکه هر دو والد باید یاد بگیرد چگونه مفاهیم رفتاری استاندارد را به فرزندان خود آموزش دهند. در واقع تفاوتی که نوجوانان امروزی با نسل پیش از خود دارند این است که نسل امروز هیچ مفهوم تربیتی را در قالب دیکته شدن نمی پذیرد و می خواهد همواره در پذیرش مفاهیم مشارکت داشته باشند؛ بنابراین والدین باید بدانند که ارزش ها و مفاهیم رفتاری جدید را به گونه ای به فرزندان خود آموزش دهند که آن ها احساس سلطه پذیری نداشته باشند. بنابراین لازم است جهت آموزش والدین یک برنامه آموزشی تدوین شود، تا بتوانند مفاهیم رفتاری را به درستی به فرزندان خود یاد بدهند.
فرزین راد گفت: برخی والدین در برخورد با بعضی مشکلات با معضلاتی در زمینه افسردگی و ارتباط با دیگران دست و پنجه نرم می کنند؛ در واقع زمانیکه خود والدین نتوانند ارتباط خوبی با دیگران برقرار کنند به طور طبیعی نمی توانند این مفهوم را هم فرزندان خود یاد بدهد و فرزندان هم هر آنچه را که می بینند را فرا می گیرند.
فضای ازاد مجازی نوجوانان را رها می کند
وی در پاسخ به این پرسش که مواجهه مستقیم با شبکه های اجتماعی و فضای مجازی چه نقشی در افزایش اظطراب و استرس نوجوانان دارد؟ به سیناپرس گفت: ابتدا باید یاد آور شد که نمی توانیم منکر جذابیت این شبکه ها شویم. اینکه فضای مجازی منجر به وسیع تر شدن ارتباطات میان افراد شده است نیز انکار نشدنی است، بنابراین نمی توان گفت ماهیت بدی دارد؛ اما موضوع مورد توجه این است که باید دید، نوجوانان به دنبال چه موضوعاتی در این فضا هستند. از آنجایی که خانواده های ایرانی کنترل بیشتری بر تعاملات نوجوانان در فضای خانواده نسبت به جهان غرب دارند، با وجود چنین رویکردی نوجوانان شبکه های اجتماعی و فضای مجازی را محلی آزاد برای روابط خود می بینند و احتمال برخورد با هر موضوعی در این بستر که منجر به تنش های روانی شود وجود دارد.
در کنار این موارد خود والدین هم در بسیاری از موارد به فضای مجازی اعتیاد دارند و استفاده افراطی می کنند بنابراین چگونه می توانند فرزندان خود را منع کند؟ گفتنی است، کنترل کردن رابطه از سوی خانواده ها اشتباه است فرآیندی که باید از سوی خانواده ها پیگیری شود این است که باید به فرزندان خود مهارت رابطه را آموزش دهند.
به گفته این کارشناس، داشتن برنامه های تفریحی آمیخته با فرهنگ، کمک زیادی به افزایش آرامش و حس دوستی در خانواده ها می کند که به طور قطع صدا و سیما نقش بسیار پر رنگی در این زمینه می تواند داشته باشد.
کلیشه؛ حرف اصلی صدا و سیما برای نوجوانان
وی ادامه داد: برنامه های صدا سیما جذابیتی برای نسل امروز ندارد؛ چراکه همواره در تلاش است نوعی مفاهیم کلیشه ای را به نوجوانان آموزش بدهد. مفاهیمی که تاریخ مصرف آن ها گذشته است و اصلا جذابیتی ندارد. به همین دلیل نوجوانان برنامه هایی را انتخاب می کنند که جذابیت بیشتری برای آن ها دارد که اغلب این برنامه ها در شبکه های ماهواره ای یا فضای مجازی یافت می شوند.
فرزین راد تاکید کرد: در حقیقت کسل کننده بودن و نا متناسب بودن برنامه ها با خواسته های خانواده ها، اصلی ترین مولفه در کشش نوجوانان به سمت برنامه خارج از عرف خانواده و جامعه است.
گفتگو: مهتاب دمیرچی