به گزارش سیناپرس، یکی از مسائل مهم در جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، بحث موفقیت تحصیلی و تجارب آموزشی براساس علایق، ذخیره‌های دانشی و تجارب یادگیری با توجه به موقعیت اقتصادی و فرهنگی خانواده‌ها و دانش‌آموزان است.
در این میان مسئله مهم و سرنوشت‌ساز، انتخاب رشته تحصیلی در دوران دبیرستان بر مبنای عواملی که ذکر شــد انجام می‌شود. راهنمایی و هدایت تحصیلی را به‌عنوان فرایند کمک به دانش‌آموزان برای انتخاب رشته تحصیلی مناسب براساس شناخت استعدادها و توانایی‌های خود و امکانات و شرایط محیطی تعریف کرده‌اند.
به طور کلی به گفته متخصصان، آموزش و پرورش یکی از مهم‌ترین نهادهای جوامع به شمار می‌آید. بررسی عوامل مؤثر بر پیشرفت و ترقی جوامع پیشرفته نشان می‌دهد که همه این کشورها از آموزش‌وپرورش توانمند و کارآمد برخوردار بوده‌اند. از دیدگاه جامعه‌شناسی، آموزش‌وپرورش عبارت اســت از آماده سازی نسل بالغ امروزی برای تربیت فردا.
اهمیت آموزش و پرورش ناشی از گسترش کارکردهای آن است که به‌طور روزافزونی در کانون توجه جامعه قرار گرفته است. در یک آموزش و پرورش پویا و کارآمد، نیروی انسانی به‌درستی و با توجه به اهداف، تربیت می‌شود. بدون شک برای شروع صحیح چنین فرایندی، انتخاب رشته تحصیلی از عوامل بسیار مهم به حساب می‌آید.
در این خصوص، یک مطالعه پژوهشی توسط محققان دانشگاه کاشان و دانشگاه فرهنگیان البرز انجام شده است که در آن دلایل مؤثر بر انتخاب رشته تحصیلی دانش‌آموزان دوره متوسطه مورد واکاوی قرار گرفته است.
آن‌ها برای انجام این مطالعه، با 25 نفر از متخصصان انتخاب رشته و حوزه تعلیم و تربیت مصاحبه‌های تخصصی انجام داده و اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری نموده‌اند. این اطلاعات سپس با استفاده از روش‌های آماری تجزیه و تحلیل شده‌اند.
یافته‌های این پژوهش متشکل از ده مقوله اصلی شامل ترجیحات شغلی، علائق آموزشی، الگوپذیری از گروه‌های مرجع، هدایت تحصیلی، فشار والدین، استطاعت مالی، پنداشت از توانمندی شخصی، آینده‌نگری آموزشی، ارتقای سرمایه فرهنگی و عقبه فرهنگی است که به نوعی بر انتخاب رشته تحصیلی توسط دانش آموزان موثرند.
به اعتقاد محسن نیازی، استاد و محقق گروه علوم اجتماعی دانشگاه کاشان و دیگر همکارش در این مطالعه، «افراد از طریق جریان جامعه‌پذیری، باورها، ارزش‌ها، هنجارها و مهارت‌های زندگی و شغلی را در وجود خود درونی می‌سازند و هویتی متمایز در زندگی اجتماعی برای خویش رقم می‌زنند که نقش آموزش و پرورش در میان عاملان جامعه‌پذیری برجسته است».
آن‌ها می گویند: «از آن جا که انتخاب رشته و تحصیل برای فرد نوعی سرمایه تلقی می‌شود و با زندگی و هستی فرد سروکار دارد، بنابراین انتخاب رشته مناسب و ادامه تحصیل برای دانش‌آموزان مانند سرمایه‌ای است که در همه برهه‌های زندگی سبب تعالی و شکوفایی آن‌ها می‌شود».
طبق این یافته‌ها، انتخاب رشــته اولین و مهم‌ترین انتخاب هر فرد در زندگی تحصیلی به شمار می‌آید. این انتخاب، مقدمه‌ای برای انتخاب‌های دیگر انسان در سایر برهه‌های زندگی است.
طبق اظهارات نیازی و همکارش، «در شرایط کنونی جامعه و در نظام آموزش‌وپرورش، فرصت‌هایی مناسب در اختیار دانش‌آموزان قرار داده می‌شود تا بتوانند تصمیمی مناسب براســاس داشته‌ها و اندوخته‌های علمی و تجارب تحصیلی خود و براساس خرد جمعی اتخاذ کنند. بااین‌حال شــرایط جامعه همیشــه در وضعیت ایده آل از نظر انتخاب شــغل، قبولی در دانشگاه و حتی انتخاب رشته در دوره متوسطه و کنکور قرار ندارد و به دلایل گوناگون، محدودیت‌هایی بر انتخاب‌های افراد اعمال می‌شود».
آن‌ها معتقدند: «دانش‌آموزان در مورد انتخاب رشــته به افراد متخصص و دانش‌آموزان سال‌های بالاتر از خود مراجعه کننــد و با آگاهی کامل، تحصیل در پایه دهم متوســطه را آغاز کنند. همچنین لازم اســت در برنامه هدایت تحصیلی به‌ویژه آزمون‌های اســتعداد و رغبت سنج تجدیدنظر و ارزیابی صورت بگیرد، زیرا اجبار دانش‌آموز به تحصیل در رشته‌ای که علاقه و انگیزه لازم را برای تحصیل در آن ندارد، سبب سرخوردگی و نارضایتی دانش‌آموزان و هدر رفتن اســتعدادهای انسانی می‌شود».
بر اساس این یافته‌های پژوهشی که در فصل نامه «تعلیم و تربیت» متعلق به پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش منتشر شده‌اند، مجریان تحقیق پیشنهاد داده‌اند که آزمون هدایت تحصیلی در دو مرحله برگزار شود که مرحله اول بیشتر جنبه آشنایی و آزمایشی داشته باشد و آزمون مرحله دوم ملاک عمل قرار گیرد.
گزارش: محمدرضا دلفیه