این مجموعه تاریخی در سال 720 توسط خواجه کمال الدین ابوالمعالی بن خواجه برهان الدین ساخته شد که پدرش برهان الدین لطف الله سمت وزارت مبارزالدین محمد مظفری را داشت .
بنای مجموعه شاه کمال درابتدا مرکب از دو قسمت بوده که یکی گنبد باز مانده مدرسه قدیم است و در سال 712 هجری قمری ساخته شده و دیگری اتاق متصل به آن که طبق کتیبه موجودش در سال 729 هجری قمری به امر شیخ علی بن فتح الله بنا شده است .
در فروردین سال 1352 که این بنا مرمت می شد در حین خاکبرداری در اتاق بخش شرقی متصل به گنبد چند کاشی مغولی به شکل ستاره هشت پر به دست آمد .
این بنا در سال 720 هجری قمری توسط کمال الدین ابوالمعالی ساخته شد و بر آن گنبدی استوار کردند که از داخل با نقوش تزئینی رنگ آمیزی شده بود که قسمت هایی از رنگ های لاجوردی و طلائی آن هنوز باقی مانده است .
در قسمت هایی از داخل گنبد نقش هایی به چشم می خورد و نیز کتیبه ای بر روی قسمت هایی از دیوار نقش بسته است . قسمت اعظم این بنا که تقریباً حیاط و در ورودی اصلی این بنا را تشکیل می داده به صورت خانه های مسکونی در آمده است . عمده ترین مصالحی که در این بنا به کار رفته آجر و گچ است .
گنبد بر روی یک فضای مربع که هر ضلع آن هشت متر و قطر پی آن 8/1 متر است ، قرار گرفته و بر روی آن بر زمینه آجر ستاره های شش پر تو خالی از کاشی فیروزه ای به صورت گره بندی ، ایجاد شده است که در دور گنبد تکرار می شود . در دیوارهای زیر گنبد کتیبه های به خط کوفی تزئینی وجود دارد که به مرور زمان تغییر رنگ داده اند و امروزه آسیب بسیاری دیده است .
در آخرین قسمت زیر گنبد که به چهار ضلعی پایه ها ختم می شود کتیبه ای به خط کوفی دیده می شود . در زیر گنبد و نقطه مرکزی آن از داخل دایره ای شمسه مانند وجود دارد که از کاشی و آجربه صور ت دوایر متحد المرکز اجرا شده است . در ضلع شمالی طاق قوس داری وجود دارد که در قسمت پا طاق نواری از کتیبه به خط ثلث دیده می شود که متن آن بخشی از سوره جمعه می باشد و بسیار آسیب دیده است .
محراب بنا در داخل قاب مستطیل شکلی قرار دارد و در بالای آن تزئینات مقرنس دیده می شود آثار نقاشی و رنگ در این محراب مشهود است که بسیار آسیب دیده هستند . کتیبه ای به خط ثلث زیر نیم طاق بلند این محراب وجود دارد که فقط دو کلمه از آن باقی مانده است :
« امر بعمارتها ….»
اطراف محراب و در پیشانی آن دو کتیبه به خط کوفی مشاهده می شود که به علت آسیب های وارد شده خوانا نیستند .
بر دیوار غربی بنای متصل به گنبد ، که احتمالاً پس از گنبد ساخته شده و کاربرد مقبره ای داشته قبوری وجود دارد ، کتیبه ای با خط ثلث در این محل می باشد که آثاری از رنگ در
آن مشاهده می شود . این بقعه محرابی نیز داشته که کتیبه ای دور تا دور آن را تزئین کرده است .
مولف تاریخ یزد در معرفی این بنا می نویسد :
« این مدرسه عالی با دو مناره و قبه و ساخت در مدرسه و خانقاه و بیت الا دویه و حمام نیکو و خانه های عالی ساخته و تمام مدرسه به کاشی و نقاشی مزین کرده و موقوفات بسیار بر آن وقف کرده و قناتی از قریه فراشاه جاری گردیده و آب آن داخل خیر آباد به شهر در آورده و در مسجد جمعه از هم جدا می شود و دو دانگ آن به مدرسه خودش می رود و موقوفات اولادی و خیراتی بسیار دارد و اتمام عمارت مدرسه کمالیه در سال عشرین و سبعمائه بوده . »
گنبد این بنا را از نظر فرم و شکل ظاهری می توان با گنبد بقعه شیخ احمد و شیخ محمد فهادان در محله فهادان شهر یزد که توضیح آن را در گذشته آوردیم ، مقایسه کرد .
طبق گفته آندره گدار نقوش تزئینی بقعه شاه کمالی و گنبد بقعه سیدون علی نقیا در ابرکوه و بقعه طاووس الحرمین که از بین رفته است با یکدیگر قابل مقایسه بوده و شباهت زیادی دارند .
این بنا به شماره772 و در تاریخ 23/12 /1346 به ثبت رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمد حسینی
No tags for this post.