بنا بر اطلاعات ارائه‌شده توسط محققان، میــان کشــورهای جنــوب صحــرای آفریقــا و کشــورهایی چــون ژاپــن، به‌عنوان نمــادهای نابرابری جهانی ســلامت، حدود 48 ســال تفــاوت در نــرخ امیــد زندگــی وجود دارد. امــروزه نابرابری‌های ســلامت بیش‌ازپیش و به‌طور محــرز، در فواصــل جغرافیایــی کوتاه‌تر نیز حتی در میــان مناطـق مختلف یـک شـهر ظهـور پیـدا کـرده اسـت.
این موضوع نه‌تنها در کشورهای ضعیف، بلکه در نقاطی که از سرآمدان اقتصاد جهانی به‌حساب می‌آیند نیز، دیده می‌شود. برای مثال، بــا حرکــت از لنــدن وست مینســتر بــه ســمت شــرق لنــدن، تقریباً بــه ازای هــر ایســتگاه مترو، یــک ســال امیــد زندگــی در مــردان کاهــش می‌یابد.
اما به‌هرحال، نکتــه حائــز اهمیــت در چنین مساله‌ای، تفــاوت در عوامــل اقتصادی-اجتماعــی به‌موازات تفــاوت در شاخص‌های ســلامت اســت کــه بیان‌کننده نقــش مؤثر ایــن عوامــل در شکل‌گیری و توزیــع پیامدهــای ســلامت است.
در این خصوص، پژوهشگری از دانشگاه علوم پزشکی گناباد، در گزارش کوتاه علمی پژوهشی که تهیه نموده است، اهمیت عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت را مورد بحث قرار داده است.
بر اساس اطلاعات این گزارش، ســازمان جهانـی بهداشـت، چارچوبـی تحلیلـی متشـکل از سـه بعـد فعالیتـی تحلیـل، مداخلـه و اندازه‌گیری را معرفـی کـرده اسـت. ایـن چارچـوب بـر پنـج سـطح تحلیـل مکانیسـم اثـر عوامـل اجتماعــی بــر ایجــاد تفاوت‌ها و نابرابری‌ها در بــروز و توزیــع پیامدهـای سـلامت اسـتقرار یافتـه اسـت.
رضا اسماعیلی، محقق گروه پزشکی اجتماعی و خانواده مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گناباد در این رابطه می‌گوید: سـطح اول شــامل ســاختار اجتماعی-اقتصــادی جامعــه ازنظر دسترســی بــه قــدرت، ثــروت و منابــع و جایــگاه اقتصادی-اجتماعــی مردم شامل جنــس، شــغل، درآمــد، تحصیــلات و قومیــت اســت. عدم کنترل و تعدیــل ایــن ســطح از تعیین‌کننده‌ها، باعث قشربندی مــردم در جامعــه می‌گردد کــه مبنــای بســیاری از تفاوت‌های اجتماعــی ازجمله ســلامت اســت.
این محقق می‌افزاید: سـطح دوم شـامل تفـاوت در مواجـهه اسـت. تفـاوت در مواجهـه بـا عوامـل خطـر محیطـی، اجتماعـی و رفتـاری بـا جایگاه‌های اجتماعــی مــردم رابطــه معکــوس دارد.
مــردم در جایگاه‌های اجتماعــی کمتــر برخــوردار، مواجــهه بیشتــری بــا شــرایطی همچــون مســکن نامناســب، غــذای ناکافــی، بحران‌های اجتماعـی و دسترسـی ضعیــف بــه خدمــات باکیفیت دارنـد، کــه هــر یــک حتــی به‌تنهایی بــر بــروز پیامدهــای خــاص سـلامت اثرگذار اسـت».
در این گزارش، در سطح سوم به تفـاوت در آسیب‌پذیری پرداخته شده است کــه باعــث می‌شود حتــی در شــرایط مســاوی ازنظر عوامــل خطــر، پیامدهــای ســلامت متفاوتــی میــان گروه‌های مــردم بــروز یابــد.
به بیان اسماعیلی، ســطح چهــارم منحصــر بــه تفــاوت در مراقبت‌های ســلامت اســت. در راســتای نیــل بــه عدالــت در ســلامت، لازم اســت دسترســی به‌موقع و مبتنــی بــر نیــاز گروه‌های مختلــف مــردم بــه مراقبت‌های ســلامت، صرف‌نظر از جایـگاه اجتماعـی ایشـان، میسـر گـردد. نارسـایی موجـود در ایـن سـطح، کـه نسبتاً توسـط سیاست‌های نظـام سـلامت قابل تعدیل است، اثـر سـه سـطح بالا در ایجـاد نابرابری‌های ســلامت را تشــدید می‌کند.
آخرین سطح نیز طبق گزارش علمی پژوهشی فوق، «شـامل تفـاوت در اثـرات نهایـی اسـت. سـطح پاییـن سـلامت بـرای فـرد یـا خانـوار، اثـرات متنـوع اقتصادی-اجتماعـی چـون کاهــش درآمــد، کم شدن توانایــی کار و انــزوای اجتماعــی در پـی دارد. درعین‌حال، بیمـاران ممکـن اسـت بـرای تـدارک مراقبت‌های درمانــی مــورد نیــاز خــود بــا مشکلات مالــی روبـرو شـوند».
اسماعیلی معتقد است: «انجام مداخلات لازم از طریـق اتخـاذ و اجـرای سیاست‌هایی کـه بتوانـند از اثـرات نامطلـوب هـر یـک از سـطوح پنج‌گانه فـوق بـر تشـدید نابرابری‌های سـلامت در میـان اقشـار جامعـه جلوگیـری کنـد، امری ضروری است».
به گفته این محقق، «تجــارب مطلوبــی همچــون اســتقرار نظــام شبکه‌های بهداشــت در ایــران را می‌توان به‌عنوان یــک الگــوی مؤثر در جلوگیــری از نابرابری‌های ســلامت مــورد مطالعــه قــرار داد و از ظرفیت‌های آن به شکل مناسب‌تری استفاده نمود».
شایان ذکر است این گزارش علمی پژوهشی در «مجله تحقیقات نظام سلامت حکیم» که متعلق به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است، منتشر شده است.
گزارش: محمدرضا دلفیه
No tags for this post.