مراکز تحقیقاتی جمعیت شناسی به رسالت اصلی خود عمل نکرده اند
فاکتور اصلی که باید تحقیقات و مطالعات جامعه شناختی بسیار وسیعی در سطح دانشگاه ها و موسسات جمعیت شناسی انجام شود. روز جهانی جمعیت شناسی بهانه ای شد تا گفت و گویی با دكتر علی انتظاری جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، رییس اسبق مرکز مطالعات و پژوهش های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه انجام دهیم تا بیشتر در خصوص نقش مطالعات دانشگاهی و مراکز تحقیقاتی به بحث و گفت و گو بپردازیم. 
هم اکنون انجام مطالعات و تحقیقات کاربردی جمعیت شناسی در سطح دانشگاه ها را چگونه ارزیابی می کنید؟
متاسفانه هم اکنون فعالیت های زیادی در این خصوص انجام نشده است. تنها چند تحقیق پژوهشی همچون بررسی عوامل کاهش باروری، تاخیر در سن ازدواج، افزایش گرایش به تک فرزندی در سطح کارشناسی ارشد، دکترا و پایان نامه های دانشگاهی انجام شده است؛ فعالیت هایی که چندان اقبال بلندی نداشته اند و از سوی سازمان های متولی بهایی به آنها داده نشده است. موسسه مطالعات و مدیریت جمعیت شناسی از جمله این مراکز متولی است. این مرکز باید تمام فعالیت خود را روی این مساله متمرکز کند اما متاسفانه از این موضوع دور مانده و عملا نسبت به این موضوع بیگانه است.
پس با این اوصاف کشور ما نسبت به سایر کشورهای دیگر از نظر تحقیقات جمعیت شناسی از جایگاه بالایی برخوردار نیست؟
کشورهای اروپایی و پیشرو و همچنین ژاپن هنگام مواجه شدن با این مشکلات زودتر دست به کار شده اند و با برنامه ریزی مناسب نرخ باروری کشورشان را تحت کنترل گرفته اند. مهمترین علت موفقیت این کشورها استقلال تفکر جمعیت شناسان آنان است. متاسفانه ما هنوز در توهمات خود به سر می بریم و بسیاری از جمعیت شناسان هنوز به این باور نرسیده اند که باید در مورد تغییر نرخ باروری، افزایش وضعیت جمعیت، پژوهش های جدی انجام دهند. عده ای از جمعیت شناسان نیز از نظر تجربی و نظری معتقدند که ما با داشتن وضعیت کنونی آینده ای روشنی از نظر جمعیت شناسی نخواهیم داشت. این عده نیز به دلیل مسایل و سیاست‌های صنفی شان وارد عمل نشده اند. دانشگاهیان نیز عملا در این زمینه بسیار بد عمل کرده اند. از آن بدتر موسسه مطالعات و مدیریت جمعیت شناسی نیز به رسالت اصلی خود عمل نکرده است. این موسسه باید پرچمدار این موضوع باشد.
آیا در حال حاضر زیر ساخت‌های مطالعات جمعیت شناسی در کشورمان فراهم شده است یا در این زمینه هم غفلت داشته ایم؟
هم اکنون زیرساخت های این مساله در کشورمان وجود دارد و ما هیچگونه مشکلی در این زمینه نداریم.متاسفانه از این زیر ساخت ها به نحو درست بهره برداری نشده است. مراکز متولی این موضوع باید به طور اساسی پیرامون این مساله کار کنند. این مراکز باید برنامه هایی در زمینه رشد جمعیت تدوین و در دستور کار خود قرار دهند. در حال حاضر موسساتی در کشور با این نام تاسیس شده‌اند اما هیچ فعالیت اساسی در این زمینه انجام نمی دهند.
برای رهایی از این مساله باید چه تدابیری اندیشیده شود؟
ما اکنون برای فعال شدن این مراکز نیاز به نظارت مسوولان داریم. مسوولان باید نسبت به این موضوع مهم تدابیر اساسی بیاندیشند تا سازمان ها ی متولی این امر فعال و پرچمدار و هدایتگر این مساله شوند. دولت باید از این موسسات عملکردشان را مطالبه کند. متاسفانه هم اکنون دستگاه های نظارتی بیشتر از آنکه به عملکرد محتوایی سازمان ها نظارت داشته باشند روی عملکرد مالی این مراکز توجه می کنند؛ اکنون برخی دستگاه‌ها برخلاف رسالت خودشان فعالیت می کنند اما چون فعالیت مالی شان درست است مورد تایید سازمان های نظارتی هستند. در حال حاضر مشکل اصلی ما در سازمان نظارتی و دیوان محاسبات و بازرسی است؛ سازمان‌هایی که خوب کار نمی کنند رها هستند اما سازمان های فعال در این زمینه مورد بازخواست و مواخذه قرار می گیرند بنابراین اگر چنانچه زیرساخت های ما هم درست باشند راه به جایی نخواهیم برد.
شاید اگر قانونی برای این مساله تعریف شود، مراکز در چارچوب قانون ملزم به انجام آن شوند، این طور نیست؟
در خصوص بحث افزایش جمعیت نباید خیلی بی گدار به آب زد. متاسفانه برخی از افراد خیلی بی پروا در مورد این مساله حرف می‌زنند. پرداختن به بحث جمعیت مانند انجام عمل جراحی است. عمل جراحی بدن باید توسط جراح انجام شود. متاسفانه هم اکنون جراحان کنار رفته اند و یک عده ای که جراح نیستند وارد عمل شده اند و توصیه های نامناسب می کنند. توصیه هایی که بعدها عوارضش را نشان می دهد. به عنوان مثال وضعیت بد نرخ ناباروری اکنون کشور ناشی از عملکرد نا مناسب گذشتگان است که اینک ما با آن دست به گریبانیم. عده ای اسم این عمل را معجزه ایرانی گذاشته بودند در صورتی که این امر نه تنها معجزه نبود بلکه ناشی از بی تدبیری عده ای بود که بدون توجه به وضعیت جمعیت در 50-60 سال آینده، یک شوک بزرگی به جامعه وارد کردند. ما باید مراقب باشیم تا شوکی به جمعیت مان وارد نشود. ما باید در تمام برنامه ریزی هایمان ابعاد مختلف مساله را در نظر بگیریم. یک سری جنبه ها نیز باید قانونی صورت گیرد. این قانون نیز باید با در نظر گرفتن این ابعاد برنامه ریزی شود در غیر این صورت عوارض و پیامدهای منفی زیادی به بار خواهد آورد. برنامه تنظیم خانواده نباید متوقف شود بلکه باید به درستی مدیریت شود. متاسفانه هم اکنون اقداماتی برای متوقف کردن برنامه های تنظیم خانواده صورت گرفته است در حالی که باید در بعضی نقاط کشورمان همان سیاست برنامه تنظیم خانواده در پیش گرفته شود و در بعضی از نقاط برنامه تنظیم خانواده مدیریت یا تعدیل شود. تحقیق و انجام مطالعات این چنینی باید در دستور کار موسسات متولی جمعیت شناسی قرار بگیرد. با این اوصاف وقتی موسسه ای کار خودش را به درستی انجام نمی دهد ایجاد موسسه دیگر کارایی نخواهد داشت. از کجا معلوم آن موسسه نیز کارایی لازم را داشته باشد. به عنوان مثال چند سال پیش مرکزی به نام مبارزه با بیماری مالاریا در کشور ایجاد شد. بیماری مالاریا هم اکنون در کشور ریشه کن شده است اما این مرکز همچنان پابرجاست. بنابراین درست کردن و تاسیس کردن چنین موسسات و زیرساخت هایی صورت مساله قضیه را حل نخواهد کرد.
گفتگو: فرزانه صدقی
No tags for this post.
