حدود یک دهه پیش، محققان کشف کرده بودند که تمام سلولها کدها یا ماژول‌هایی (modules) را به سلولهای دیگر ارسال کرده و از این طریق به آنها ارتباط پیدا می‌کنند.
به تازگی پژوهشگران یک تیم تحقیقاتی درصدد برآمدند تا با کنترل ماژولهای ارسال شده از سلولهای بنیادی از آنها استفاده کنند تا بتوانند توانایی قلب را برای حفاظت و بازسازی خود افزایش دهند. این مطالعه روش منحصر‌به‌فردی را نشان می‌دهد که قلب با استفاده از ریز‌کیسه‌های ترشح شده از سلولهای بنیادی جنین بازسازی می‌شود. ریزکیسه (vesicle)، حباب مایع در سلول است که وظیفه آن انتقال و اندوختن مواد سلولی است.
در واقع قلب توانایی چندانی برای بازسازی خود ندارد. هنگامی که عضله قلب به واسطه حمله قلبی آسیب می‌بیند، قادر به جایگزین کردن بافت مرده نیست و نمی‌تواند بافت جدید به وجود آورد. در عوض، باید توانایی پمپاژ خون را که از دست رفته جبران کند که این خود سبب بزرگ و سست شدن قلب می‌شود و قابلیت انقباض آن کاهش می‌یابد.
محققان امیدوارند تا سلولهای بنیادی نادر برداشت شده از بافتهای بالغ، بتوانند شرایطی را فراهم کنند تا قلب آسیب دیده بتواند به بازسازی خود بپردازد. سلولهای بنیادی دارای خواص منحصر به فرد و بسیار قدرتمند هستند – به این معنی که آنها می‌توانند به هر سلول دیگری در بدن تبدیل و به طور مداوم تکثیر شوند. برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر در مورد رشد سلولهای بنیادی، چندین تیم علمی آزمایشهای بالینی بر قربانیان حملات قلبی انجام دادند. آنها به قلب آسیب دیده سلولهای بنیادی را تزریق کردند، به این امید که این سلولها ریشه دوانده و بتوانند عضلات قلب را بازسازی کنند، اما نتایج ناامید کننده بود.
مشکل دیگر با سلولهای بنیادی خطر استفاده از آنهاست. به دلیل قابلیت تبدیل شدن آنها به هر نوع سلول، احتمال تبدیل آنها به سلولهای نوعی تومور به نام «تراتوم» وجود دارد که از توده‌ای از سلولها تشکیل شده است که می‌تواند حاوی بافتهای متفاوتی باشد. محققان کشف کردند که این کیسه‌های کوچک که توسط سلولها ترشح می‌شود و مدتهای طولانی تصور می‌شد که همراه با مواد زائد بدن دفع می‌شود، در واقع بیشتر شبیه یک بطری حامل مجموعه‌ای از کدها و پیامها هستند.
در سال 2011 اولین مقاله در مورد سلولهای بنیادی و بازسازی قلب منتشر شد – حتی یک سال پس از آن، هنوز این تحقیق با 52 مقاله در مورد این موضوع در مراحل ابتدایی باقی مانده است. تا امروز 7519 مقاله در این مورد منتشر شده که در بین این مطالعات، تنها 13 یا 14 مقاله نگاهی به بیماریهای قلبی داشته‌اند.
محققان به منظور این مطالعه، از موشهایی که به آنفارکتوس میوکارد یا سکته قلبی مبتلا شده بودند استفاده کردند. به یک گروه از موشها ریزکیسه‌هایی از سلول بنیادی جنینی و به گروه دیگر ریزکیسه‌هایی از نوع دیگری سلول به نام فیبروبلاست تزریق کردند. نتایج مطالعه کاملا واضح بود و نشان داد در عملکرد قلب موشهایی که سلولهای بنیادی دریافت کرده بودند نسبت به گروه دوم بهبودی ایجاد شده بود. سلولهای ماهیچه قلب پس از سکته قلبی بهبود یافته و بافتهای اسکار کمتری در آن مشاهده می‌شد. تعداد کمی از سلولهای قلب به آپاپتوز – فرآیندی که به عنوان مرگ سلولی برنامه‌ریزی شده معروف است- دچار شده بودند. مویرگهای اطراف ناحیه آسیب دیده نیز افزایش یافت که سبب بهبودی گردش خون و اکسیژن‌رسانی به ماهیچه‌های قلب می‌شد. علاوه بر آن، افزایش قابل توجهی در سلولهای بنیادی خود قلب وجود داشت که موجبات بقا و ساخت مجدد سلولهای قلب را فراهم می‌کرد. ضربان قلب در این موشها نیز قویتر بود.
سپس محققان اثر یکی از فراوان‌ترین مولکولهای تنظیم‌کننده ژن (microRNA) را آزمایش کرده و دریافتند این مولکول به تنهایی تمام اثرات این ریزکیسه‌ها را دارد، اما نمی‌توان گفت که این مولکول به تنهایی مسئول تمام واکنشهای ریزکیسه است.
این مطالعه نشان می‌دهد بهترین روش برای بازسازی قلب این است که قابلیت درمان آن توسط خود قلب تقویت شود. از سوی دیگر دانشمندان در حال مطالعه روی خطراتی هستند که با شکل‌گیری «تراتوم» و سایر عوارض بالقوه استفاده از سلولهای بنیادی مرتبط است که برای درمان بیماری های قلبی اهمیت بسیاری دارد.
از آنجا که نارسائی قلب در جهان از هر نه نفر جان یک نفر را می‌گیرد و در حال حاضر بیشترین آمار مرگ و میر به بیماریهای قلبی مربوط می‌شود، تحقیقات آینده نگاهی به درمان با ریزکیسه‌ها و همچنین استفاده از مولکولهای خاص تنظیم‌کننده ژن برای بازسازی قلب در جانوران عظیم الجثه و به ویژه در انسان خواهد داشت.
این پژوهش در نشریه Circulation Research منتشر شده است.
No tags for this post.