بنای موسوم به گنبد سرخ بندر عباس در 60 کیلومتری این شهر و در جنوب روستای شمیل در میان قبرستانی قدیمی و در مجاورت یک نخلستان قرار گرفته است . این بنا کاربرد آرامگاهی دارد و به واسطه اهمیت آن برای مردم محلی ، به مرور زمان دراطراف آن قبرستانی قدیمی شكل گرفته است . پلان بنا به شكل مربع بوده كه در هر ضلع آن 8.5 متر طول داشته و در چهار جهت اصلی قرار گرفته است و شكل یك چهار طاقی گنبد دار را دارد .
مصالح به كار رفته در بنا آجر قرمز رنگ و ملات ساروج است و نمای گنبد سرخ در كل آجری و بدون تزئینات ویژه ای است . پلان این بنا از داخل چلیپایی و از خارج مربع شكل بوده و در مجموع این نوع معماری تداعی كننده چهار طاقی و معماری سبك پیش از اسلام است . البته این بنا ارتباطی به دوران پیش از اسلام نداشته و از آثار سده های میانی اسلامی به شمار می رود .
ورودی های بنا طاق دار و ارتفاع آن ها 30/2 متر است و در دو طرف آن ها طاق نماهایی دیده می شود که ارتفاع آن ها با ارتفاع ورودی یکسان است .
بنا از داخل و در اضلاع غیر اصلی با گوشه سازی ، نوعی هشت ضلعی را تداعی می كند كه در بالای هر یك از این گوشه سازی ها ، بقایای تزئینات مقرنس دیده می شود . گنبد بر روی مصطبه هشت ضلعی بنا شده و ساقه بلند گنبد بر روی این مصطبه باقی مانده است و در حال حاضر بر اساس این ساقه نمی توان نوع قوس گنبد را تشخیص داد .
در نمای بالای ساختمان ، بخش مصطبه ای قرار گرفته که هر ضلع آن 50/2 متر طول و 60/1 متر ارتفاع دارد که گنبد بر روی آن قرار می گرفت . امروزه گنبد بنا فروریخته و بقایای باقیمانده آن 90/1 متر ارتفاع دارد .
آجر های به کار رفته در ساخت بنا مربع شکل و با ابعاد 22×22×5 سانتی متر هستند . رنگ این آجر ها قرمز بوده و برای سهولت جذب ملات در یک سطح آن فرورفتگی هایی به وسیله انگشتان دست ایجاد شده است . ( مانند خشت های پنجه کشیده ) تمپر ( شاموت ) به کار رفته در ساخت آجر ها نیز گیاهی است که اثر آن به خوبی در قطعات آجر ها دیده می شود .
برخی آجر ها بافت متخلخلی را نشان می دهند و اغلب به دلیل پخت ناقص ، مقطعی خاکستری رنگ دارند . قطر ملات به کار رفته در بین آجرها 2 سانتی متر و ملات به کار رفته نوعی ساروج قرمز است که در داخل آن قطعات سنگریزه سفید مشاهده می شود .
در برخی جاها نیز به جای ساروج از گچ استفاده شده است که احتمالاً نشان دهنده مرمت بنا در دوره های بعدی می باشد . در طاق ورودی های بنا و نیز بالای بخش هشت ضلعی در نمای بنا ، آجرهایی با ابعاد 5×10×10 سانتی متر به کار رفته که مورد اول به صورت عمودی و در مورد دوم به صورتی قرار داده شده که بخش مربع شکل آجر ها ( سطح آن ) رو به خارج هستند .
در محوطه اطراف بنا قطعات پراکنده سفال دیده می شود .
بنا بر اطلاعات مندرج در پرونده پیشنهادی ثبت بنا ، گنبد سرخ مربوط به سده های میانی اسلام و دوره ایلخانی است . در پرونده ثبتی بنا اشاره شده که کاربری بنا نامشخص است اما احتمال داده می شود با توجه به احاطه شدن گنبد توسط قبرستان ، این محل غسالخانه باشد . بر اساس بازدید به عمل آمده توسط اینجانب و همچنین شواهد موجود می توان اظهار داشت که بنا به هیچ عنوان کاربری غسالخانه را نداشته و احتمالاً بقعه و آرامگاه یا بنای یادبود باشد زیرا اولین لازمه غسالخانه وجود منبع آب در مجاورت بنا است از آن گذشته در داخل بنا هیچگونه نشانی از مجاری خروج و دفع آب دیده نمی شود .
مساله قابل ذكر این است كه نوع ابتدایی مصطبه سازی در این بنا دیده می شود و همچنین كم بودن ارتفاع ایوان های ورودی و قوس های آن است كه مصطبه به كار رفته اگر چه بی شباهت به سایر ابنیه ایلخانی منطقه جنوب كشور نیست ، اما نوع ساختار آن و همچنین ابعاد و ارتفاع آن نشان می دهد كه این ساختار پیش از دوره ایلخانی كاربری داشته و در بناها مورد استفاده قرار می گرفته است . موضوع دیگر كم بودن ارتفاع ورودی ایوان ها و همچنین نوع تزئینات بنا كه شباهتی به آثار دوره ایلخانی نداشته با توجه به فرم و تزئینات و مصالح به كار رفته در آن می توان نتیجه گرفت كه اگر چه در پرونده ثبتی بنا در استان قدمت بنا ایلخانی ذكر شده است اما شواهد نشانگر این مطلب است كه ما با یك اثر مربوط به دوره سلجوقی رو به رو هستیم . با توجه به این موضوع كه در اطراف بنا قبرستان شكل گرفته اما هیچ سنگ قبری دیده نمی شود و قبرها توسط توده های قلوه سنگ مشخص گردیده اند ، متاسفانه سنگ قبر و در مجموع هیچ نوشته و کتیبه ای که بر اساس آن بتوان قدمت بنا را تخمین زد در این مجموعه وجود نداشته و به ناچار باید از نوع تکنیک های معماری به کار رفته و تزئینات وابسته به بنا ، دوره آن را مشخص نمود در حال حاضر تنها راه مشخص کردن تاریخ دقیق ساخت بنا ، انجام حفاری و پژوهش های باستان شناسانه است که پس از آن کارشناسان بر پایه لایه نگاری و آثار به دست آمده قادر به تعیین سن بنا خواهند بود .
گنبد سرخ به شماره 6494 در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمد حسینی ؛ فاطمه کردی
No tags for this post.