دفع مواد زاید شهری یکی از مشکلات عمده و پرهزینه اغلب شهرها محسوب می‌شود. هنوز در بسیاری از شهرهای دنیا زباله‌ها پس از جمع‌آوری در نزدیک‌ترین محل در دسترس انباشته می‌شوند و این موضوع مسائل محیط زیستی متعددی را به دنبال داشته است.
جمع‌آوری و دفن غیر بهداشتی زباله، خطرات زیادی ازنظر انتشار بیماری‌های واگیردار و همچنین تولید حشرات و ناقلان بیماری‌های مختلف دارد. دفن بهداشتی زباله به همراه کاهش تولید آن، بازیافت و درنهایت استفاده از زباله، رایج‌ترین روش‌ها برای مدیریت مواد زائد شهری هستند.
به گفته پژوهشگران، محل دفن نامناسب ممکن است آثار منفی محیط زیستی، اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی بسیاری به همراه داشته باشد. بنابراین چنین مکان‌هایی باید به‌دقت و با در نظر گرفتن قوانین و محدودیت‌های مربوطه انتخاب شود.
مطالعات ارزیابی آثار زیست‌محیطی، ابزاری مناسب برای شناسایی و پیش‌بینی پیامدهای نامطلوب یک پروژه بر محیط زیست و همچنین سلامت، بهداشت و رفاه جوامع پیرامون آن است. دفن بهداشتی مواد زائد جامد، معمولاً آخرین مرحله مدیریت پسماند شامل انتخاب مکان، ساخت و سپس بهره‌برداری از محل دفن است که هر بخش به مطالعات دقیق و اعمال مدیریت صحیح نیاز دارد. مکان انتخابی باید طوری باشد که مخاطرات بهداشتی و آثار سوء آن بر محیط زیست به حداقل ممکن برسد.
در رابطه با این موضوع مهم و با تأکید بر استان مازندران، گروهی از محققان کشور از دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل تحقیقی را انجام داده‌اند که در آن، مکان‌های دفن زباله‌های شهری در این استان براساس قوانین ملی ایران مورد ارزیابی واقع شده‌اند.
در این پژوهش از سامانه‌های اطلاعات مکانی برای تحلیل‌های مکانی و از روش تحلیل سلسله‌مراتبی برای رتبه‌بندی و وزن دهی معیارهای حاکم استفاده شده است.
برای رتبه‌بندی مکان‌های دفن علاوه بر مناطق مجاز، مناطق ممنوعه دفن نیز دسته‌بندی و امتیازدهی شده‌اند. بدین ترتیب، 13 محل اصلی دفن یا دپوی زباله در سطح استان مازندران شناسایی و با تولید نقشة شایستگی موقعیت مکانی، ارزیابی گردیدند.
نتایج این بررسی‌ها نشان داد که محل‌های عمدة دفن زباله‌های شهری استان مازندران ازلحاظ مکانی امتیاز محیط زیستی بسیار پایینی می‌گیرند و کاملاً غیراصولی در مناطق ممنوعه یا با مطلوبیت پایین احداث شده‌اند.
در این خصوص، عزیر عابسی، استادیار و پژوهشگر دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل و همکارانش اظهار داشته‌اند: «با توجه به قوانین سازمان محیط زیست ایران و آیین‌نامه اجرایی مدیریت پسماندها، نتایج نشان می‌دهند که سایت‌های فریدونکنار، آمل، بابل، بهشهر، بابلسر، قائم‌شهر، رامسر و ساری در داخل حریم مشخص‌شده در معیارهای مکان‌یابی قرار دارند، بنابراین در مناطق ممنوعه واقع شده‌اند.
سایت‌های کلاردشت، چالوس، نور و سوادکوه هم که در مناطق مجاز قرار دارند، در قلب طبیعت و در مناطق بکر جنگلی واقع شده‌اند، درنتیجه احداث آن‌ها تغییر کاربری اراضی جنگلی و نابودی طبیعت این مناطق را به دنبال داشته است».
در این تحقیق، مشخص شده است که مکان‌های دفن زباله فریدونکنار، آمل و بابلسر به ترتیب کمترین امتیاز ازلحاظ مکان‌یابی و بدترین مکان‌ها در میان مناطق دفن زباله در سطح استان مازندران هستند.
محققان فوق بر این اساس پیشنهاد داده‌اند: «بایستی در قدم اول برای این سه محل دفن که ازنظر مکان‌یابی بحرانی‌ترین موقعیت را دارند محل دفن جایگزین در نظر گرفته شود. همچنین در سطح استان مازندران در قالب طرح جامع مدیریت پسماند استان و طبق ضوابط فنی، تعداد مشخصی محل اشتراکی دفن بهداشتی برای شهرهای کنار هم مکان‌یابی و ساخته شود. به‌این‌ترتیب هر شهرستان نیازمند به مکان‌یابی دفن زباله در داخل تقسیمات سیاسی خود نخواهد بود».
این یافته‌های پژوهشی که اهمیت قابل‌توجهی در بازبینی سیستم دفع زباله به‌ویژه برای استان مازندران دارند، در نشریه «آمایش سرزمین» منتشر شده‌اند. این نشریه به‌صورت دو فصل‌نامه توسط پردیس فارابی دانشگاه تهران به چاپ می‌رسد.
گزارش: محمدرضا دلفیه
No tags for this post.