امید به احیای هامون هنوز وجود دارد

ذوب برف‌های رشته‌کوه هندوکش در افغانستان، آب رود هیرمند (هلمند) را تأمین می‌کند. رود هیرمند به طول 1100 کیلومتر، از رودهای پر آب افغانستان و آسیا به شمار می‌رود.

 این رود ابتدا وارد تالاب هامون پوزک (Hamoun-e Puzak) می‌شود؛ شاخه دیگر آن سیستان نام دارد که در ابتدای آن کانال‌های چاه نیمه قرار دارند. این رود پس از گذشتن از حدود ۷۰ کیلومتر عرض دشت سیستان، به دو دریاچه دیگر به نام‌های هامون صابری (Hamoun-e Sabari) و هامون هیرمند  (Hamoun-e Helmand)  می‌ریزد.

این مسیر نسبتاً طولانی (تالاب هامون)، محل مناسبی برای پرندگان مهاجر ازجمله فلامینگوها و سایر حیوانات مانند گوزن و پلنگ است.

تالاب‌های هامون که در امتداد مرز ایران و افغانستان قرار دارند، اکنون دچار یک فاجعه زیست‌محیطی شده‌اند. این تالاب به یک منطقه خشک و بی‌آب تبدیل‌شده‌اند که باعث وزش بادهای موسمی بسیار شدید در منطقه سیستان و بلوچستان شده است. بسیاری از مردم به شهرهای دیگر مهاجرت کرده‌اند و پناهگاه پرندگان مهاجر نیز در معرض نابودی قرار دارد.

بحران کم‌آبی در ایران

میزان بارش باران در بیشتر نقاط ایران کاهش‌یافته است؛ اما بسیاری از مشکلات کم‌آبی ناشی از استفاده و مدیریت نادرست منابع آبی است. حفر هزاران حلقه چاه به شکل غیرقانونی در نقاط مختلف ایران باعث کاهش و یا خشک شدن منابع آب زیرزمینی شده‌اند.

سدسازی افغانستان

از اوایل دهه 1950 میلادی، افغانستان سد کجکی (Kajaki) را بر روی هیرمند در ولایت قندهار ساخت. با حفر کانال‌های آبیاری توسط افغانستان در دهه 1990، جریان آب هیرمند کاهش یافت و به گفته برخی کارشناسان، تقریباً هر اتفاقی که در این مسیر روی می‌دهد، به اقدامات صورت گرفته در بالادست (افغانستان) بستگی دارد.

اما مقامات افغان این مسئله را قبول نداشته و بخشی از این مشکل را ناشی از مدیریت آب ایران از جمله اقدامات برای تأمین آب چاه نیمه (چاله‌های طبیعی بزرگی در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر زابل) می‌دانند.

تلاش برای نجات هامون

از سال 2014، برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) برنامه احیاء تالاب‌های هامون آغاز شد. ماه گذشته کارشناسان دو طرف در پاریس در کارگاه آموزشی در مورد مسائل آب مرزی با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند. فرهاد یزدان دوست، کارشناس مدیریت منابع آب در دانشگاه صنعتی خواجه‌نصیرالدین طوسی معتقد است که امکان نجات تالاب‌های هامون همچنان وجود دارد.

احمد ابریشمچی، کارشناس منابع آب در دانشگاه صنعتی شریف، نیز بحران تالاب‌های هامون که زندگی مردم و اکوسیستم در هر دو سمت مرز را بشدت تهدید می‌کند را یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های امنیت بشر در جنوب و غرب آسیا عنوان می‌کند.

برنامه UNDP تضمین می‌کند که آب کمتری از هیرمند برای کشاورزی استفاده شود؛ در طول ماه‌های خشک، آب از چاه نیمه به هامون انتقال داده شود؛ هر دو کشور به سمت آبیاری قطره‌ای و کاشت محصولات کشاورزی  با نیاز کمتر به آب حرکت کنند. حصول نتیجه مثبت نیازمند اقدام افغانستان برای بازگرداندن جریان آب هیرمند، رود اصلی تغذیه‌کننده تالاب‌های منطقه و همکاری ایران در زمینه مدیریت منابع آب است. 

 

 

مترجم: معصومه سوهانی

منبع: sciencemag

No tags for this post.