روز نجوم چه روزي است؟
طبق دستور العمل اتحادیه نجوم، هر کشوری با شرایط خاص خود روز نجوم و هفته نجوم را تعیین می‌نماید. مراسم روز نجوم در کشورهای دیگر در روز شنبه یا یکشنبه آخر هفته که تعطیل است برگزار می‌شود. با توجه به تقویم رسمی ایران و طبق روند انتخاب روز نجوم در سال‌های گذشته، روز جمعه چهارم اردیبهشت امسال که ماه در حالت تربیع اول است روز نجوم و هفته قبل آن یعنی روز۲۹ فروردین تا چهارم اردیبهشت ماه هفته نجوم خواهد بود. هنگامی که ماه در وضعیت هلالی تربیع اول است، هنگام ظهر طلوع می‌کند و حدود ساعت شش بعدازظهر به بیشترین ارتفاع یا فاصله از افق می‌رسد و نیمه شب غروب می‌کند، بنابراین یکی از بهترین زمان‌های رصد ماه است و از ظهر به بعد می‌توان با دوربین‌ها و تلسکوپ‌های آماتوری، پستی بلندی‌های ماه را به مردم نشان داد.
روز بین المللی نجوم در چند سال اخیر تبدیل به یکی از فرصتهای اصلی برای ترویج دانش نجوم و علاقه مند کردن مردم برای توجه به جهان بالای سر خود بوده است. جهانی شگفت انگیز که همیشه انسان را مجذوب خود می کرده است و در طول تاریخ بارها با رشد و جهش هایی که تجربه کرده است، زندگی ما انسانها را به سطحی دیگر از نظر معنی شناختی منتقل کرده است. هفته وروز نجوم اگرچه در ایران مدت طولانی نیست که برگزار می شود اما در همین مدت کوتاه توانسته است به تجربیات ارزشمندی دست پیدا کند و در حالی که علاقمندان فراوانی را وارد حوزه دانش زیبای نجوم ساخته است و همزمان شرایط حضور ایرانیان در فعالیت های ترویجی علمی را به اطلاع جامعه جهانی رسانده است. در طی حدود ۷ سال برگزاری هفته وروز جهانی نجوم ایران ۲ بار برنده جایزه ویژه ای از سوی برگزار کننده این مراسم شده است.
از شصت سال پیش تا امروز
سان فرانسیسکو را باید در دوران معاصر یکی از پیشگامان تلاش برای ترویج نجوم دانست. در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی برنامه‌های رصدی و شب‌های رصد و میهمانی‌های آشنایی با آسمان از سوی گروههای مختلف این منطقه با هدف آشنا کردن مردم با نجوم جدید برگزار می‌شد. برای مثال یکی از این گروهها روزی در ماه سپتامبر که به تربیع اول ماه نزدیکتر بود برنامه ای را در پارک عمومی شهر برگزار می کردند و اعضای گروه با برپا کردن تلسکوپ‌های خود در این پارک ماه، سیارات، خوشه‌های ستاره‌ای و کهکشان آندرومدا (امراه المسلسله) را به مردم نشان می‌دادند و هرگاه وضعیت هوا دچار تغییر می‌شد مردم از سالن اجتماعات آن اطراف استفاده می‌کردند.
این سال‌ها مقارن بود با رویکردی که ستاره‌شناس سرشناس آماتور، جان دابسون (مبدع استقرارهای دابسونی) به ترویج نجوم داشت. وی با شعار تلسکوپ خود را همه وقت / همه جا برپا کنید ، گروهی از منجمان را سامان داد که رفته رفته به رصدگران کنارگذر‌ها معروف شدند. در همان ایام اخترشناس آماتور سرشناس دیگری به نام داوگ برگر از زاویه دیگری به موضوع نگریست و این سوال را مطرح کرد که: «چگونه می توان لذتی را که در دنیای نجوم وجود دارد به دیگران منتقل کرد؟ و چرا نباید همه گروهها یک برنامه مشترک در سال داشته باشند که به طور عمده مردم را به دیدن زیبایی‌های دنیای آسمان شب دعوت کنند تا آنها هم بتوانند از این موقعیت لذت ببرند؟». این ایده منجر به آن شد که در سال ۱۹۷۳، داوگ برگر به همراه انجمن نجوم کالیفرنیای شمالی اقدام به برگزاری اولین روز نجوم کنند. به سرعت این رویداد از مرزهای کالفرنیای شمالی گذشت و لیگ انجمن‌های نجومی آمریکا اقدام به برنامه ریزی و برگزاری آن در تمام آمریکای شمالی نمود. پس از آن بود که آوازه این برنامه از مرزهای آمریکا بیرون رفت و دیگر کشورها نیز علاقمند به برگزاری آن شدند و به این ترتیب لیگ نجومی این بار اقدام به هماهنگی برگزاری این مراسم در ابعادی بین المللی کرد. اکنون نهادهای نجومی ملی و بین المللی و آموزش علم نجوم به حمایت از این برنامه می پردازند.
برگزاری روز نجوم بیش از یک دهه در کشور
در کشور ما این برنامه برای نخستین بار در سال ۱۳۸۰ برگزار شد. در آن سال رصدخانه آموزشی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (رصدخانه زعفرانیه) یک شب رصدی را به پاسداشت روز جهانی نجوم در شامگاه ۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۰ برگزار کرد. سال ۱۳۸۱ گرامیداشت روز جهانی نجوم ابعاد گسترده‌تری یافت. رصدخانه زعفرانیه تهران برنامه مفصلی را برگزار کرد و علاوه بر آن چند گروه دیگر در تهران نیز اقدام به برگزاری برنامه های مشابه کردند. در مشهد نیز برنامه‌هایی با همکاری مرحوم دکتر عدالتی در گروه فیزیک دانشگاه فردوسی و روستای رباط سنگ برگزار شد و در سعادت شهر شیراز و چند نقطه دیگر نیز برنامه‌های مشابهی برگزار شد. اما از سال ۱۳۸۲ این برنامه‌ها وسعت فراوانی یافت. در این سال برنامه‌هایی در ده‌ها شهر ایران برگزار شد و در تهران نیز چندین مرکز برای این برنامه مورد توجه قرار گرفت. در این سال علاوه بر رصدخانه زعفرانیه تهران، کانون های پرورش فکری و گروههای محلی اقدام به برگزاری این مراسم نمودند. یکی از این برنامه‌ها از سوی دانش آموزان مدرسه فرزانگان تهران وماهنامه نجوم با حمایت انجمن نجوم ایران در خانه هنرمندان تهران برگزار شد، به دلیل ایده های نوآورانه ای که از سوی دانش آموزان فرزانگان برای ترویج نجوم به کار گرفته شده بود جایزه بهترین ایده‌های نو در برگزاری روز نجوم را از سوی لیگ جهانی نجوم به دست آورد.
این روند با گستردگی بیشتری در سال‌های بعد ادامه یافت و در سال ۱۳۸۵ بیش از ۱۰۰ گروه در سراسر ایران به این برنامه پیوستند و سبب شد تا جایزه ویژه برگزاری روز جهانی نجوم به نمایندگی از برگزار کنندگان به هماهنگ کننده این برنامه (شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران) اهدا شود.
چرا روز نجوم برگزار می‌شود؟
بنابر تعریف راهنمای برگزاری جهانی روز نجوم روزی در فصل بهار است که گروههای نجومی، آسمان نماها ، رصدخانه‌های آموزشی و همه علاقمندان نجوم در کنار هم قرار می گیرند تا به مردم نشان دهند دنیای نجوم تا چه حد هیجان انگیز، سرگرم کننده و زیبا است. برای ترویج تمام پیشرفت‌های علمی، تدارک دیدن منابع و اطلاعات نجومی برای مردم و دعوت آنها برای بهره‌مندی از زیبایی‌های آسمان شب ، این روز گرامی داشته می‌شود و شعارهای اصلی با مضامین بردن نجوم به میان مردم، آسمان را نگاه کنید و به بالا نگاه کنید برای آن انتخاب شده‌اند که اکنون شعار بردن نجوم به میان مردم راهنمای اصلی برگزار کنندگان این مراسم است که از سوی برخی از گروهها به مدت ۱ هفته برگزار می شود.
نکته مهم در این بین آن است که باید در تمام اقداماتی که برای برگزاری این روز صورت می گیرد، به ذات آن که لذت بردن از آسمان و دعوت مردم برای لذت بردن از این زیبایی است توجه کرد. در سال‌های مختلف برای برگزاری این مراسم یک موضوع اصلی نیز پیشنهاد می‌شود. برای مثال در سال ۲۰۰۴ که پدیده گذر زهره اتفاق می‌افتاد، مراسم آن سال با موضوع گذر زهره برگزار شد و در سال ۲۰۰۹ نیز با موضوع سال جهانی نجوم برگزار شد.
روز نجوم کدام روز است؟
در برخی از کشورها، یک یا چند روز درهای آزمایشگاه‌ها و رصدخانه‌ها به روی مردم عادی باز است تا همه مردم بتوانند با فعایت‌های علمی از نزدیک آشنا شوند، اما بیشتر رصدخانه‌ها برای دوربودن از آلودگی نوری و آلودگی هوا و کم کردن اثر جو، در خارج از شهر و در ارتفاعات بالا قرار دارند و حتی اگر برخی روزها رصدخانه‌ها پذیرای مردم عادی باشند، مراجعه مردم به رصدخانه ها مشکل است.
از آنجا که قرار است در روز جهانی نجوم تا حد امکان مردم با آسمان آشنا شوند و به آنها فرصت داده شود تا تجربیات جذابی از اولین مواجهه خود با دنیای ستاره ها داشته باشند، یک روز مشخص به این نام معرفی و ثبت نشده است. به ویژه آنکه یکی از جذابترین اجرام نجومی که مردم عادی در اولین برخورد خود مایلند آن را از دریچه تلسکوپ‌ها ببینند ماه است و هر شبی برای رصد ماه مناسب نیست. به همین دلیل برای تعیین روز جهانی نجوم از قاعده زیر استفاده می شود که در بین نیمه ماه تا نیمه اول ماه میلادی «می»، نخستین شنبه که به تربیع اول ماه نزدیکتر است روز نجوم خواهد بود.
روز تعطیلی پایان هفته به دلیل امکان مشارکت بیشتر مردم در این مراسم و در عین حال تعطیلی مراکز رسمی و امکان استفاده از امکانات آنها انتخاب شده است. در کشور ما این مراسم در جمعه یا پایان هفته تقویم رسمی که یک روز پیش از روز جهانی نجوم است برگزار می شود.
No tags for this post.
