یک گام تا انتخاب محل فرود اگزومارس

دو مکان باستانی بر سطح مریخ که گمان می‌رود زمانی میزبان منابع آب مایع بر سطح مریخ بوده‌اند به عنوان نامزدهای نهایی محل فرود پروژه مریخ‌نورد 2020 به نام اگزومارس  (ExoMars)پیشنهاد شده‌اند.

این دو نقطه دره ماورت (Mawrth) و فلات آکسیا (Oxia) هستند.

یکی از ویژگی‌های اصلی که گروه انتخاب باید در تعیین محل فرود در نظر می‌گرفت ارتفاع پایین سطح بود. هرچقدر ارتفاع محل فرود نسبت به سطح معیار مریخ کمتر باشد، حجم هوای موجود در اتمسفر بالای سر این مکان بیشتر بود و بنابراین امکان استفاده از آن برای کاهش سرعت با کمک چتر نجات برای رعایت ایمنی محموله فرود بیشتر می‌شود.

برای این سطح‌نشین بیضی فرودی به قطرهای 120 در 19 کیلومتر در نظر گرفته‌شده است. بیضی فرود به منطقه‌ای می‌گویند که باوجود همه سامانه‌های دقیق فرود، محموله نهایی به دلیل تأثیر عوامل غیرقابل‌پیش‌بینی ، مانند جریان‌های هوایی، ممکن است در هر جای آن فرود آید. دلیل کشیدگی این بیضی به زاویه ورود سطح‌نشین به جو مریخ برمی‌گردد و بازوی کشیده آن در راستای مسیر ورود فضاپیما قرار دارد و در همین راستا هم اثرات جوی ممکن است باعث بیشترین تغییر در مکان نهایی فرود شود.

یکی دیگر از ویژگی‌هایی که گروه مکان‌یاب برای محل پیشنهادی باید در نظر می‌گرفت تا خیال مهندسان طراح فضاپیما را تا حدی آسوده کند این بود که این بیضی فرود نباید دربردارنده عوارض سطحی باشد که فرود سطح‌نشین و یا باز شدن سکوی خروج مریخ‌نورد از آن و همچنین مسیر رانندگی مریخ‌نورد بر مریخ را با چالشی جدی مواجه کند. این شرط به معنی این بود که گروه علمی و گروه مکان‌یاب باید مکان‌هایی که دارای شیب شدید، سطح غیر مستحکم یا دربردارنده سنگ‌های بزرگ بود، حتی باوجود دربرداشتن ارزش‌های علمی بالا از فهرست خود خط بزنند.

سال گذشته گروه تحقیق مکان‌یابی، فلات آکسیا را برای بررسی‌های جزئی و به‌عنوان یکی از نامزدهای نهایی مکان فرود پیشنهاد کرده بود. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که این مکان بسیاری از ویژگی‌های مهندسی موردنیاز گروه فرود را در بردارد و درعین‌حال دربردارنده ویژگی‌هایی است که برای گروه علمی نیز ارزشمند و قابل‌توجه است.

هفته گذشته این گروه نامزد دیگر خود را از بین دو گزینه یعنی  پُشته آرام و دره ماورت انتخاب کرد. این تصمیم پس از نشستی دو روزه میان گروه‌های علمی مأموریت مریخ، بخش مهندسی و دانشمندان پروژه اگزومارس اتخاذ شد. در این نشست ویژگی‌های علمی هر سه مکان موردبررسی قرار گرفت و درنهایت اعلام شد که دره ماورت دارای شرایط مناسب‌تری برای بررسی‌های بعدی است و بدین ترتیب این دره در کنار فلات آکسیا برای تعیین مکان نهایی وارد فاز بررسی‌های جزئی و دقیقی می‌شوند که تا یک سال پیش از پرتاب مأموریت اگزومارس 2020 به طول خواهد انجامید.

نقشه بفت منطقه فلات آکسیا

 

هر دو این مکان‌ها در شمال استوای مریخ و در ناحیه‌ای قرارگرفته‌اند که شبکه‌ای از کانال‌ها از بلندی‌های نیمکره جنوبی راه خود را به مناطق شمالی بازکرده‌اند. به همین دلیل هم این ناحیه ذخیره‌گاهی بی‌نظیر از تاریخ زمین‌شناختی و گذشته مرطوب مریخ در چند میلیارد سال گذشته به شمار می‌رود. چنین تنوع و ذخیره‌گاهی برای مأموریتی مانند اگزومارس که به دنبال نشانه‌های بستانی حیات در مریخ می‌گردد مکان‌هایی بی‌نظیر به شمار می‌رود.

نمایی موزاییکی از دره ماروت

فلات آکیسما منطقه‌ای است که تعداد زیادی از کانال‌های باستانی که شاید زمانی بستر رودخانه‌های مریخی بوده‌اند، به درون آن سرازیر می‌شده است و سطح کم ارتفاعی تشکیل داده است که لایه‌های از گِل و خشت خشکیده را در دل خود دارد که حدود 3.9 میلیارد سال پیش شکل‌گرفته است.  بررسی‌های اولیه مداری نشان می‌دهد این منطقه دربردارنده موادی است که در بازه وسیع‌تری از مریخ می‌توان آن‌ها را یافت و به همین دلیل این منطقه نمونه خوبی برای بررسی است که می‌توان داده‌های آن را به‌طور قابل قبولی به بخش وسیع‌تری از مریخ تعمیم داد.

دره ماورت که در چند صد کیلومتری فلات آکسیا قرار دارد دربردارنده خروجی تعدادی از کانال‌های باستانی مریخ است و بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد این منطقه دربردارنده انبوهی از لایه‌های رسوبی و مواد معدنی مختلفی است که خبر از مجاورت چند میلیون ساله بستر این منطقه با منابع آب مایع می‌دهد.

پروژه اگزومارس یا بررسی زیست‌شناسی بیگانه در مریخ، مأموریتی دومرحله‌ای است که از سوی آژانس فضایی اروپا و با مشارکت آژانس فضایی روسیه صورت خواهد گرفت.

بخش اول این مأموریت از یک مدارگرد با قابلیت جستجوی منابع متان در جو و یک سطح‌نشین به نام اسکیاپارلی تشکیل‌شده بود. این سطح‌نشین قرار بود ضمن فرود داده‌هایی از مراحل فرود به زمین مخابره کرده و بعد از فرود اطلاعاتی محیطی از وضعیت سطحی مریخ به زمین ارسال کند.

این بخش از ماموریت در سال 2016 به انجام رسید و اگرچه مدارگرد اگزومارس با موفقیت در مدار قرار گرفت و داده‌برداری خود را آغاز رد سطح‌نشین اسکیاپارلی، نتوانست از مراحل فرود به‌سلامت عبور کند و مهندسان آژانس فضایی اروپا نتوانستند با آن ارتباط برقرار کنند و بدین ترتیب بخش سطح‌نشین با شکست مواجه شد. چند روز پس از تلاش برای فرود و در تاریخ 21 اکتبر 2016، مدارگرد اکتشافی مریخ ناسا تصویری را منتشر کرد که مکان سقوط احتمالی اسکیاپارلی را مشخص کرده بود.

بخش دوم این مأموریت برای سال 2020 برنامه‌ریزی‌شده است و دربردارنده یک مریخ‌نورد و سامانه آزمایش علمی است که باهدف جستجوی نشانه‌های حیات باستانی مریخ قرار است عازم مریخ شود.

هر دو فاز این مأموریت با کمک موشک‌های پروتون روسیه صورت گرفته و خواهند گرفت.

—

پوریا ناظمی

No tags for this post.