تراریخته:خوب،بد،زشت

در برنامه چرخ دکتر کاترین رضوی استاد دانشگاه و مدیرعامل سازمان توسعه پایدار و محیط زیست به عنوان مخالف محصولات تراریخته و  دکتر الیاس مرتضوی،عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی به عنوان موافق حضور داشتند.

خانم دکتر آنچه در روایت قبل از شروع گفتگو دیدیم جهانی امن وآسوده تر را به ما پیغام می دهد که قرار است در پیش داشته باشیم با مسیری که علم و دانش می تواند برای ما روشن کند. شما موافقید؟

من 50 سال دیگر به شما خواهم گفت که موافقم یا نیستم.

زنده باشید ان شاء الله. چرا 50 سال، یعنی معتقدید که باید زمان بگذرد تا نتیجه بدهد؟

بله یک مقایسه می کنم با بعد از انقلاب سبز  که گفته میشود گرسنگی برطرف خواهد شد و … ولی نهایتا می بینیم که سم و کود و علف کش و اینها خدمت بشریت رسیده و خاک و آب را آلوده کرده، به همین دلیل باید آرامش را برقرار کنیم و به این سرعت و این جهشی که تصمیم گرفتیم ما نمی دانیم چه اتفاقی می افتد. 50 سال را من از دید خودم حد بالای آن را در نظر گرفتم، شاید کمتر باشد، شاید هم هیچ وقت نباشد.

شما دارید به ما یادآوری می کنید که احتمالا باید با احتیاط پیش برویم برای ایجاد تغییرات ژنتیکی یا هر تغییری که در طبیعت یا به قول شما دست اندازی و البته به قول مخالفان شما یا موافقان پیشرفت و توسعه علم دست ورزی ژنتیکی در گیاهان و در محصولات مختلف. شما برای آینده نگرانید؟

من خیلی برای آینده نگرانم. هیچ دلیلی نمی بینم که به هیچ وجه من الوجوه در کار طبیعت دست برده شود . آمارها که ما از فائو داریم این را نشان نمی دهد که امن و امان بوده، من چون خیلی به روز هستم، شبانه روز دارم اتفاقاتی که در دنیا دارد می افتد را می خوانم، مخالف علم نیستم، اصلا مخالف علم نیستم، فکر می کنم خیلی هم لازم است ما به روز باشیم، هیچ چیز ما از دنیا عقب نباشد، ولی الان نه موقع کشت است و نه رهاسازی است تا ببینیم چه می شود.این واقعا یک احترام خاصی است که به تمام دانشمندان کشورم دارم.

یعنی شما معتقدید در دنیا پیش بروند، در ایران پیش نروند؟

نه، علم پیش برود، ولی در آزمایشگاه .

در آزمایشگاه؟ خانم دکتر تا حدودی ما را نسبت به آنچه که در آینده درپیش است نگران کردند، آقای دکتر مرتضوی شما هم اینقدر بدبین هستید؟

نه اصلا، ببینید علم مسیر خودش را می رود. علم زبان راستگویان است و به اصطلاح از زمانی که این علم و فناوری به وجودآمده، چون تقریبا  حدود 40 سال پیش سابقه عینی دارد، حدود 20 سال است که محصولاتش در بازار است و مصرف شده و همه این سوابق علمی درخشان نشان داده که از هر نظر کیفیت و سلامت این محصولات در دنیا مورد تایید است.

 شما مثلا باید به مراجع علمی مراجعه کنید. شما فرض کنید مراجع علمی ایران را قبول نداشته باشید، ما را هم قبول نداشته باشید، بالاخره جهان علم را که قبول دارید، بالاخره در دنیا مسیر علمی مشخص است. مثلا سازمان بهداشت جهانی را به عنوان مرجع سلامت قبول دارید؟ یا مثلا اتحادیه اروپایی را به عنوان یک اتحادیه، از قضا محافظه کار نسبت به هر محصولی قبول دارید؟ همه این مراجع محصولات تراریخته را مورد دقیق ترین آزمایش های علمی قرار داده اند و مدت های طولانی مثلا 20 سال، مثلا 10 سال و کیفیت و سلامت آنها را از هر نظر تایید کرده اند.

 در دنیا هم در حال حاضر حدود 185 میلیون هکتار محصول تراریخته کشت می شود، به عبارت دیگر مثلا در این 20 سالی که محصولات تراریخته در دنیا به وجود آمدند، ما یک جهش فوق العاده داریم به طوری که فناوری مهندسی ژنتیک، سریع ترین فناوری پذیرفته شده در تاریخ بشر است. به علت مزایای بهداشتی که داشته، مزایای ازقضا زیست محیطی که داشته، مزایای اقتصادی و اجتماعی که داشته، کاهش مصرف سمومی که داشته، تولید مواد غذایی که افزایش پیدا کرده است.

ببینید به انقلاب سبز اشاره کردند، انقلاب سبز یعنی چه، انقلاب سبز در دهه 1960 با تولید ارقام اصلاح شده معمولی به وجود آمد، تولید غذا در دنیا 4-3 برابر شد و جهان را از یک فاجعه نجات داد، یعنی بعد از جنگ جهانی دوم، همه مردم، قدیمی ها قحطی یادشان هست، قحطی های قدیم را، حالا آنهایی که یک مقدار سن شان از ما بیشتر هست. آن قحطی به خاطر چه بود؟ به خاطر کاهش مواد غذایی و کاهش تولید بود، در همه دنیا رخ داده بود و در انقلاب سبز در واقع یک جهشی در دنیا رخ داد و جهان گرسنه را تا حد زیادی نجات داد.

 نمی گوییم در دنیا گرسنگی وجود ندارد، نمی گوییم بی عدالتی در توزیع وجود ندارد، ولی می گوییم افزایش تولید وجود دارد، گرسنگی کاهش پیدا کرده و تولید مواد غذایی افزایش پیدا کرده و بنابراین شایسته تقدیر است. جهان علم هم از کسی که این انقلاب را به وجود آورده بود با اهدای جایزه نوبل قدردانی کرد.

خانم دکتر گروهی که مدافع پیشروی علم در مسیر تغییرات و اصلاحات ژنتیکی هستند، معتقدند که جمعیت جهان زیاد شده، جمعیت کره زمین زیاد شده و ما راهی نداریم به جز اینکه برای حفظ محیط زیست، مزارعمان را زیر کشت منطقی ببریم. اتلاف انرژی، آب و اتلاف سموم و مواد مختلف را کاهش دهیم و محصولات مطلوب تر به دست بیاوریم. کجای این کار اشکال دارد؟

این صحبت هایی که دوستان می کنند، چون ما بالاخره همه متعلق به یک کشور هستیم، دشمن همدیگر نیستیم، یک مقداری متاسفانه زیاده روی هایی دارد می شود که این نیست، واقعیت جهان این نیست و این آمار خود سازمان ملل نشان می دهد که هنوز که هنوز است با تمام این هیاهویی که در ایران می شود به اضافه جاهایی دیگر که الان خیلی از کشورهای توسعه یافته یک مقدار بیدار شدند و فعلا دارند یک مقدار ترمز را می کشند، ولی ما چون همه کارهایمان برعکس دیگران است.

این ترمز که می گویید در کشورهای دیگر چگونه است؟

مثلا فرانسه، آلمان همه اینها آرام آرام می گویند فعلا جلوی آن را می گیریم. سوئیس، ونزوئلا و پرو و…..  

جایی نمی خوانیم که مقاومتی شده باشد یا  از پژوهش و مطالعه ایجاد محصول جلوگیری شده باشد

مگر من گفتم از پژوهش جلوگیری شود. همچنین حرفی من نزدم. پژوهش باید باشد، ما نباید از هیچ چیز عقب نمانیم، ولی به هیچ وجه من الوجوه ملت نمی تواند این اجازه را بدهد که تعداد قلیلی دراین کشور تصمیم برای آینده ذخایر ژنتیکی مان بگیرند. ما 8 هزار تنوع زیستی در این کشور داریم، نمی دانیم چه اتفاقی خواهد افتاد.

خانم دکتر الان برنجی که وارد ایران می شود نتیجه محصولات تراریخته است، یعنی دست کاری ژنتیکی در آن اتفاق افتاده،  یعنی حداقل در ایران نشده

هنوز آن طوری که باید پخش نشده، من چون فیلیپین بودم. برنج ما هم اگر دستکاری شده خیلی بی جا دستکاری شده برای اینکه این مال ملت است، نمی شود همین طوری فردی برای خودش تصمیم بگیرد و برود دستکاری کند.

ولی محصول به دست آمده محصولی است که نسبت به مساحتی که زیر کشت رفته به نظر نتیجه موفقی بوده است.فکر کنم آقای دکتر مرتضوی بتوانند نتیجه مطالعات و کاری که انجام شده در ایران را توضیح دهند

تحقیقات برنج تراریخته در ایران حدود 25 سال ادامه داشته است، یعنی 25 سال پیش تولید شده، در حدود سال 1382 تحقیقات و تمامی ارزیابی هایی که برای اخذ مجوزش لازم بوده انجام شده است.  یک کارگروه علمی که از متخصصان امر از سه انجمن علمی بیوتکنولوژی، ژنتیک و ایمنی زیستی به اتفاق کارشناسانی از وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، وزارت کشاورزی، مستقلا این نتایج مطالعات و ارزیابی ها را بررسی کرده اند و یک کتاب در این باره منتشر کرده اند. نتایج مطالعات انها تایید کرد که این برنج از هر نظر دارای کیفیت است.

در سال 1382 اواخر سال دقیقا در برج 12 مجوز رهاسازی گرفت و در سال های بعد به مقدار خیلی کم (چون اول مقدار کم است و بعد بایستی مرحله به مرحله تکثیر شود) رهاسازی شد و در اختیار کشاورزان قرار گرفت. در یک سطح محدود برای منظور تولید بذری و این تولیدانجام شد، ولی محصولش متاسفانه در اختیار کشاورزان قرار نگرفت.

چرا؟

دولت عوض شد، در آن زمان دولت عوض شد و دولت جدید به هر دلیلی( من قصد سیاه نمایی الان ندارم، ولی به دلایلی حالا مایل نیستم وارد این بحث شوم) دستور جمع آوری آنها را داد و نتیجه زحمات 12-10 ساله محققان کشور را از بین برد.

آقای دکتر ما وقتی به پرونده توسعه در ایران برگردیم در دهه 70 شاهد احداث سدهای زیادی هستیم که الان بعد از گذشت دو سه دهه متوجه شدیم که آن زمان نظر بر این بود که این قدرت برای ما است، این توسعه یافتگی تمام عیار برای ما است، کارآفرینی ایجاد می کند. حالا بعد از دو سه دهه به نتیجه رسیدیم که مسیری که رفته ایم مسیر درستی نبوده، یا کامل نبوده، از کجا معلوم دو دهه دیگر مشخص نشود تصمیمی که این روز گرفته ایم تصمیم درستی بوده است؟

ببینید من در مورد سدسازی متخصص نیستم و صلاحیت اظهر نظر ندارم.

یک مثال است

ولی فرمایش حضرتعالی را هم قبول ندارم که امروز متخصصان به این نتیجه رسیده اند که سدسازی غلط است. شما فقط به همین بارندگی هایی که در سال جاری داشتیم دقت بفرمایید، اگر خیلی از همین سدها وجود نداشتند، شما با یک سیل وحشتناک و ویرانگر روبرو بودید. سدسازی به معنای روش هایی برای مهار آب های سطحی است.

حالا وارد سدسازی نمی خواهیم بشویم ، به هر حال این دیدگاه وجود دارد

از دیدگاه  متخصصین دارم عرض می کنم، بنابراین نمی خواهم بگویم کار اشتباهی است. شاید بعضی ها بگویند سد گتوند ساخته شده که نباید ساخته می شده، اینها بحث های فرعی است، ولی نفس سدسازی به معنای ذخیره سازی آب لزوما بد نیست.

ولی در دنیای علم در مهندسی ژنتیک اگر دارید می فرمایید، آنجا تکلیف روشن است. ما می توانیم با روش های مدرنی که امروزه در اختیار داریم و مال ما هم نیست، یعنی متخصصان علم پزشکی این روش ها را ابداع کرده اند و مورد استفاده قرار می دهند، کما اینکه مجوز مصرف انسانی اینها را هم درحال حاضر وزارت بهداشت و به طور دقیق تر سازمان غذا و دارو صادر می کند. اینها روش های علمی دارند. شما چطور یک دارو را بدون اینکه اطلاع داشته باشید مورد استفاده قرار می دهید، وقتی که مجوز وزارت بهداشت را در کشور داشته باشد توزیع می شود و همه هم اعتماد می کنند.

در مورد محصولات تراریخته هم همین گونه است و متخصصان وزارت بهداشت با روش های علمی خیلی دقیقی که در این باره دارند، یعنی پروتکل هایی وجود دارد که در آن می تواند تک تک آنها را از نظر علمی، دقیق ارزیابی کنند و همان نتیجه ای که می خواهد در 50 سال دربیاید، در یک مطالعه 5 تا 10 ساله با افزایش حجم نمونه ها، با افزایش افراد تیمارشونده ها آن را به دست بیاوریم. اصلا لزومی ندارد که برای حصول نتیجه ای 50 سال صبر کنیم. مثل این است که شما بگویید فناوری موبایل امروز به وجودآمده شما 50 سال صبر کنید ببینید که امواج موبایل روی مغز انسان اثر می گذارد یا نمی گذارد. همه بینندگان معترف هستند که این روش نه عقلایی است و نه منطقی.

خانم دکتر رضوی اگر مسیر مخالفان تغییرات ژنتیکی یا هر دست اندازی یا دست ورزی طبیعی را بخواهیم در نظر بگیریم، اگر با مسیر این دیدگاه بخواهیم جلو برویم، طبیعتا مالاریا نباید ریشه کن می شد، یعنی واکسنی نباید ایجاد می شد و خیلی اتفاقات دیگر، یعنی باید همچنان بشر در اثر بیماری های اپیدمی یا همه گیر از دست می رفت. شما معتقدید که دست ورزی و دست اندازی ما باید به حداقل برسد. جهان دارد پیش می رود و مردم طور دیگری می خواهند کیفیت بهتری از زندگی را تجربه کنند. آیا نمی شود یک تعادلی در توسعه علمی ایجاد کرد و جهانی که جهان بهتری است؟

ببینید یک لحظه من دنده عقب می زنم. نه می توانید با موبایل مقایسه کنید و نه با سد مقایسه کنید. این زندگی است. زندگی یک چیز خیلی پیچیده است، پیچیده تر از آن است که دوستان 17-16 نفر که همه چیز را قبضه کرده اند تا آدم می خواهد یک حرف عکسش را بزند، محکوم می شود.

ولی به هر حال چهره های علمی برجسته هستند؟

برجسته هستند، ولی تصمیم نمی توانیم بگیریم. ببینید تا ارزیابی مخاطرات از نظر منِ فرد، مطمئن مطمئن نشوم، چندین سال، چون الان ابر علف درآمده، ابرحیوان های اجق وجق در آرژانتین آمده، اینها یک واقعیت است.

واژه های مثل اجق وجق واژه های علمی نیستند

زندگی علم است، شبانه روزش علم است.

ما عبارت های علمی را معمولا مطرح می کنیم

ما نمی توانیم درگیر چهار کلمه علمی شویم چون با بدن نمی توانیم اینگونه تصمیم بگیریم. دوستان عزیز من نمی توانند بگویند، بدن، همین است که هست، من این تصمیم را گرفته ام تو این را می خوری و هیچ چیزی نمی شود، بدنت عکس العمل نشان نمی دهد. می دهد، اتفاقا از نظر علمی می دهد.

جایی بررسی شده؟

بله بررسی شده دوست داشته باشید من اسناد را می آورم. از نظر علمی هم وجود دارد، ژورنالیستی هم نیست، چون خود دوستان ژورنالیستی حرف می زنند، ولی دیگران نباید ژورنالیستی حرف بزنند . برای من خیلی جالب است این روابطی که ما با همدیگر در این جهان پیدا کرده ایم.  تحمل کنیم تامل کنید مطمئن شوید و من مطمئن هستم که در کار خداوند اصلا نباید دست برد، اعتقادم است، علمی است . برای اینکه هزاران سال ما زندگی کردیم و کشتیم، کاشتیم، بردیم و آوردیم .

مالاریا باید همچنان پابرجا می بود و ریشه کن نمی شد. می دانید که مالاریا همچنان هست، اتفاق می افتد، بیماری ها و ویروس های جدیدی می آیند و ناقل های جدید

شاید بعد از 20 سال برگردد، ما هیچ کنترلی نداریم. ببینید خیلی جاها برگشته است، خیلی جاها من اسنادش را اگر دوست داشته باشید یک جلسه برای این می گذاریم.

خانم دکتر ما الان روی کره زمین کسانی را داریم که انجمن هایی هستند که خودشان را انجمن های علمی می دانند، ولی معتقدند که زمین تخت است، کروی نیست. همچنان پای حرف خودشان هستند، ما به تعداد اکثریت باید نگاه کنیم یا به اقلیت به نظرتان؟

با تمام این هیاهوهایی که داریم ایجاد می کنیم، براساس آمار فائو، هنوز که هنوز است 70 درصد غذای دنیا را با تمام این سر و صداهایی که ما می کنیم، کشاورزی خرد دارد انجام می دهد.در کشوری زندگی می کنیم که 10 هزار سال قدمت کشاورزی پشت آن خوابیده. نگرانی من این است که از فردا کشاورز من گدای دستکاری ژنتیکی خواهد بود، در صورتی که الان 70 درصد بذرهای کشورهنوز خودمصرفی است.

خانم دکتر ولی منِ مصرف کننده حق دارم که گوجه فرنگی را مصرف کنم که بهترین کیفیت را دارد، هم ظاهر، شکل، عطر و مواد معدنی و مواد ویتامین همه و همه مواد مغذی که نیازمند هستم. من چه گناهی کرده ام که با این فرآیند کشاورزی هزارساله ای که شما می گویید مصرف سیب زمینی معیوب، گوجه فرنگی معیوب و محصولات معیوب را تجربه کنم.

چه موقع شما تجربه کردید ؟

در طی یکی دو دهه گذشته

بعد از انقلاب سراسری من چون سنم از شماها خیلی بالاتر است، من زمانی زندگی کرده ام و زیر بنای من ساخته شده که نه سم در کشور بوده، نه کود بوده، نه علف کش بوده، نه گوجه فرنگی کج و کوله داشتیم و نه سیب زمینی

در همان زمان قحطی را هم ما تجربه کردیم؟

قحطی جنگ بوده، هر جا که جنگ باشد قحطی هم هست. الان اگر در اروپا یک جنگ اساسی رخ دهد، مطمئن باشید آنجا هم قحطی می شود. قحطی را نباید بی خود مطرح کنیم، برای اینکه الان هنوز که هنوز است ما نتوانسته ایم گرسنگی را برطرف کنیم ،نه دستکاری ژنتیک توانسته غذا را تکمیل کند و مطمئن باشید حالا عمر من شاید وفا نکند، چون سنم می رود بالا، ولی چند سال دیگر مطمئن باشید می رسیم به مخاطراتش، چون دارد یواش یواش می آید، نمی توانیم پایمان را در یک کفش بگذاریم.

می توانید از مخاطراتی که ممکن است ما را تهدید کند مثال بزنید؟ آن چیزی که اتفاق افتاده که می فرمایید چند سال دیگر پیش می آید؟

الان دیگر هیچ بذر بومی در هیچ کجا پیدا نمی شود، این یکی از آن مخاطرات است.

این اشکال است آقای دکتر به نظر شما؟

ببینید بذر بومی پیدا نمی شود، این حرف ژورنالیستی است. یعنی چه بذر بومی پیدا نمی شود؟ از این جهت داریم نگاه می کنیم اگر کشاورزی به سمت صنعتی شدن دارد می رود، چه محصول تراریخته باشد چه نباشد، ما وقتی داریم از محصولات اصلاح شده معمولی استفاده می کنیم، داریم یکسری از بذرها را کنار می گذاریم که کم محصول هستند و کشاورز برداشت کمی دارد.

ببینید قحطی همیشه در تاریخ این مملکت وجود داشته است.ربطی به جنگ ندارد، بله، در زمان جنگ ها تشدید شده، علت دارد، ولی تشدید شده، ولی مفهومش این نیست که در قبل از زمان جنگ یا بعد از زمان جنگ مشکلاتی در این کشور وجود نداشته است. یعنی همین الان که در کشورمان محصول تراریخته وجود ندارد، ما گرسنگی نداریم؟ یعنی همه مردم از رفاه کامل برخوردارند؟ ببینید در حالی که کشور ما 55 درصد کالری مصرفی خود را از خارج از کشور وارد می کند، یعنی وابستگی، یعنی اینکه غذا نیست، یعنی غذا در کشور کم داریم.

می تواند تراریخته ها تغییری در این روند ایجاد کند؟

نه اصلا ربطی به تراریخته ندارد. فرض کنید تراریخته را کنار می گذاریم، الان داریم در مورد غذا صحبت می کنیم. موضوع غذاست. ما می خواهیم بگوییم در این کشور در حال حاضر غذای کافی وجود ندارد، ما در این کشور سالانه بین 10 تا 16 میلیارد دلار غذا وارد می کنیم، این یعنی اینکه غذا نداریم. تا زمانی که نفت داشته باشیم یا بتوانیم نفت بفروشیم، شاید بتوانیم واردات داشته باشیم و تامین امنیت غذایی بکنیم.  خب این هم یک جورش است.. ولی اگر یک زمانی نتوانیم نفت بفروشیم، تحریم ها را یادمان نرفته، مدت زمان کوتاهی از آن گذشته، آن وقت می دانید که گوجه فرنگی به جز در نواحی خاص کیلویی 4-3 هزار تومان می رسید. در همین کشور، ما جایی نرفتیم.

ببینید بحث کمبود مواد غذایی بحث ساده ای نیست و به سادگی نمی شود از کنار این گذشت

ولی سلامتی همچنان اولویت اصلی است

قطعا چنین است. ما می گوییم اتفاقا محصولات تراریخته سلامتی را افزایش می دهد، ولی برمی گردم به سوالی که خانم دکتر مطرح فرمودند کشاورزی دارد تنوع زیستی را از بین می برد، می دانید چرا، چون کشاورزها زمین ها را، اصلا زمین ها از کجا آمدند، اینها بالاخره مرتع بودند، جنگل بودند بالاخره در طول زمان ها، هزاران سال اینها صاف شده، تنوع زیستی از بین رفته و محصول کشاورزی در آنها به عمل می آید، کشاورزی را باید تعطیل کنیم که تنوع زیستی داشته باشیم؟ اصلا تنوع زیستی را برای چه می خواهیم؟ برای اینکه در خدمت بشر، در خدمت رفاه بشر و از قضا ما معتقدیم که محصومل تراریخته ای که آمده تنوع را بالا برده، یعنی قبلا یک محصول داشتید الان حداقلش این است که دو تا دارید.

چون زمانمان کم است آقای دکتر، خانم دکتر اشاره کردند به فائو و آمارهایی که داده می شود، آمارها چه می گوید؟

آمارها می گویند در حال حاضر 800 میلیون نفر در جهان گرسنه وجود دارد، ولی 10 سال قبل از این، تعداد اینها یک میلیارد و 600 میلیون نفر بوده والان این تعداد به نصف کاهش پیدا کرده است.

چرا؟

در اثر افزایش تولید مواد غذایی، 26 درصد تولید مواد غذایی در دنیا در اثر استفاده از محصولات تراریخته افزایش پیدا کرده است و این در حالی است که فقط 11 درصد محصولات در دنیا الان تراریخته هستند، یعنی 11 درصد زمین های زیر کشت تراریخته هستند. در این 11 درصد 26 درصد افزایش کل غذا را در دنیا داشتیم که مقدارش به دهها میلیون تُن می رسد، صدها میلیون تن می رسد و این باعث شده که گرسنگی به نصف کاهش پیدا کند .

فائو می گوید تا سال 2025 باید تولید غذا 25 درصد افزایش پیدا کند تا میزان گرسنگان تا این حدی که الان هست ثابت بماند، چون جمعیت در حال افزایش است و در این شرایط چاره ای جز استفاده از فناوری ها برای افزایش تولید غذا نداریم، وگرنه بایستی حکم مرگ 800 میلیون نفر انسان را امضا کنیم.

دکتر رضوی: ولی 30 درصد غذا الان در کشور دارد واقعا اتلاف می شود و دنیا هم این گزارش را داده که دارد اتلاف می شود. کشتی که ما در صنعت داریم می بینیم رو به کمبود خواهد رفت و چیزی که الان برای من مهم است شناسایی و ارزیابی اثرات احتمالی است. ببینید ما نمی دانیم چه اتفاقی می افتد.

بسیار خوب متشکرم.

دکتر مرتضوی: این که خانم دکتر اطلاعی ندارم که در آینده چه اتفاقی می افتد به این معنا نیست که جهان علم نمی داند چه اتفاقی می افتد.

دکتر رضوی: جهان علم هم نمی داند. شما از طرف خیلی ها نمی توانید صحبت کنید.

خیلی متشکرم که بیننده چرخ بودید. امیدوارم قضاوت درست را شما با مطالعه بیشتر داشته باشید.

No tags for this post.