ایران؛ بهشت باستان شناسی جهان
در این بین انجام کاوش های دقیق و علمی در محوطه های باستانی ایران به عنوان نخستین حکومت بزرگ جهانی از اهمیت زیادی برخوردار است. خبرنگار سینا پرس به همین منظور گفت و گویی با دکتر حامد وحدتی نسب، عضو هیات علمی تربیت مدرس، نایب رییس انجمن علمی باستان شناسی ایران، عضو هیات مدیره انجمن کواترنری ایران انجام داد.
چرا ایران از نظرکاوش های باستان شناسی از اهمیت زیادی برخوردار است؟
آثار و بقایای باستانی ایران از حدود یک و نیم میلیون سال پیش تاکنون به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و واقع شدن در چهار راه تقابل جمعیتی و جغرافیایی( قرار گرفتن بر سر راه شرق و مرکز آسیا و همچنین آفریقا، اروپا و قفقاز) از اهمیت ویژه ای برخوردار است از اینرو ایران به عنوان 
بهشت باستان شناسی جهان محسوب می شود و اغلب دانشمندان بزرگ جهان دوست دارند در این منطقه به کاوش های علمی و باستان شناسی بپردازند. ما هم اکنون در ایران از نظر محوطه های باستان شناسی هیچ کم و کسری نداریم بنابراین اگر به خوبی کارهای باستان شناسی را انجام ندهیم و از آخرین روش ها و علوم استفاده نکنیم در حق این محوطه ها خیانت کرده ایم و با بیرون کشیدن تنها چند سفال و صرف هزینه مملکت، بدون اینکه تحلیل درستی ارایه داده باشیم تنها یک سری اشیا استخراج کرده ایم.
اصولا در کاوش های باستان شناسی بهره گیری از کدام علوم مهم است؟
رشته باستان شناسی در ایران به تنهایی جزء علوم انسانی محسوب می شود. باستان شناسان حوزه علوم انسانی سعی می کنند با کاوش در تپه ها، غارها، محوطه ها و بناها و کاخ های ویران شده با بیرون کشیدن معماری ها، تدفین ها، سفالینه ها، اشیا و هر آنچه که انسان از خودش به جا گذاشته است را مطالعه و تفسیر و ابعاد وجودی آن جامعه را روشن کنند. به عنوان مثال آنان تعیین می کنند که این انسان ها در کدام دوره تاریخی می زیستند، این بقایای انسانی مربوط به کدام قوم است، نوع آداب و سنت‌های آنها چه بوده و رابطه آنها با اطرافیانشان چگونه بوده و معشیت خودشان را چگونه می گذراندند. معماری یا سفالینه این منطقه با سایر قوم ها چه تفاوت ها و شباهت هایی دارد؟ امروزه علاوه بر تفاسیر باستان شناسان حوزه علوم انسانی برای مستند کردن این یافته ها از متخصصان سایر علوم نیز استفاده شده است. به عنوان مثال با بهره گیری از علم فیزیک سن قطعی محوطه ها تعیین می شود؛ کاری که هم اکنون به عنوان گاه نگاری مطلق رواج دارد و تکنیک های متعدد و متفاوت خودش را می طلبد. از علم شیمی برای تشخیص نوع رژیم غذایی بقایای انسانی( ردیابی غذاهای انسانی از روی بقایای به جا مانده دندان‌ها و استخوان‌های انسان) و تعیین نوع خاک محوطه ها استفاده می شود؛ مثلا باستان شناسان حوزه شیمی با بررسی نوع خاک محوطه تعیین می کنند ظرف سفالی پیدا شده مربوط به آن ناحیه است یا توسط انسان مهاجر دیگری به آن منطقه انتقال داده شده است. همچنین زیست شناسان و ژنتیکدانان با استفاده از استخراج مواد وراثتی استخوان ها، تعیین توالی های وراثتی این افراد می توانند به تمام اما و اگرهای باستان شناسان پایان دهند و به راحتی اظهار کنند که مثلا مردمان ساکن این منطقه از اقوام مردمانی هستند که هزاران کیلومتر آن سو تر زندگی می کنند. در این بین متخصصان جانورشناس به بررسی نوع بقایای استخوانی و گیاه شناس به تحلیل نوع غذای مصرفی می پردازد. از سوی دیگر زندگی انسان به شدت متاثر از محیط پیرامونش است بنابراین برای کاوش بهتر محوطه های باستانی به متخصصان حوزه های خاک شناسی، زمین ریخت شناسی، آب شناسی، اقلیم شناسی نیز نیاز است. جدا از این امروزه علوم ریاضی و کامپیوتر نیز به نحوی در کاوش های باستان شناسی دخیل است. به عنوان مثال در کاوش های باستان شناسی نیاز به یک بانک اطلاعاتی است. این بانک اطلاعاتی با نرم افزارهای کامپیوتری طراحی شده و در کامپیوتر نگهداری می شود. همچنین ما برای پیدا کردن محوطه ها، تصویر برداری و عکاسی از این محوطه‌ها به دوربین های عکاسی و فیلم برداری پیشرفته، سیستم های خوب GIS و مدرن ترین ربات های پرنده نیازمندیم بنابراین باید گفت انجام یک کار باستان شناسی دقیق بدون دخالت سایر علوم غیر ممکن است.
هم اکنون در ایران از نظر محوطه های باستان شناسی هیچ کم و کسری نداریم بنابراین اگر به خوبی کارهای باستان شناسی را انجام ندهیم و از آخرین روش ها و علوم استفاده نکنیم در حق این محوطه ها خیانت کرده ایم
آیا در ایران به باستان شناسی علمی بهایی داده شده است یا اینکه همچنان مشکل های زیادی پیش روی این علم است و هنوز ما به جایگاه مطلوب مان در این زمینه نرسیده ایم؟
در گذشته ما یک نهادی در ایران به نام مرکز مطالعات باستان شناسی ( پژوهشکده باستان کنونی) داشتیم. این پژوهشکده متولی انجام تمام کارهای میدانی باستان شناسی در کشور است. این نهاد با مطالعه سابقه کاری افراد به آنها مجوزهای لازم انجام کارهای میدانی را می دهد. این پژوهشکده پیش از انقلاب توسط آقای فیروز باقر زاده تاسیس شد. ایده تاسیس این پژوهشکده از یک انیستیتو مشابه علمی واقع در فرانسه به نامCNRSگرفته شده است. ایده تاسیس این مرکز در یکی از سفرهای او به این کشور به ذهنش خطور کرد. وجود چنین مرکزی که تمام شاخه های علوم برای کاوش دقیق آثار و بقایای تاریخی در کنار علم باستان شناسی قرار می گیرند برای او بسیار جالب توجه بود به همین دلیل این مرکز با چنین پیش فرضی در ایران تاسیس شد. متاسفانه با گذشت زمان و رخ دادن اتفاق هایی خارج از اهداف این مرکز، منجر شد قسمت های مد نظر او مانند گیاه باستان شناس، جانور باستان شناس و گاه نگاری هرگز شکل نگیرد و این پژوهشکده محل تجمع یک سری از باستان شناسانی باشد که تنها کار میدانی انجام می دهند و اگر تمایل به انجام کار علمی دقیق دارند با تعامل ها و رابطه های خودشان و ارتباط برقرار کردن با جانور باستان شناس، گیاه باستان شناس و مرکز سن سنج دنیا این کار را انجام دهند. در نهایت اغلب این کارها اصلا در ایران انجام نمی شود یا به صورت غیرساماندهی شده در حال پیشروی است. نکته جالب توجه این موضوع است که ما در حال حاضر متخصصان لازم این رشته را داریم. این افراد تخصص های لازم این حوزه ها را خارج از کشور کسب کرده اند و به امید داشتن کار به کشور برگشته اند اما متاسفانه به دلیل نبود زیرساخت های لازم این افراد همچنان بیکارند و دنبال کار می‌گردند. از سوی دیگر این افراد نمی توانند عضو هیات علمی دانشگاه شوند زیرا به جای تدریس یک سری دروس به طور تخصصی روی یک موضوعی متمرکز کرده اند.
پس با این حساب آینده روشنی برای انجام فعالیت های باستان شناسی به صورت علمی و دقیق در ایران تصور نمی شود و برای رسیدن به جایگاه مطلوب مانند مرکز مطالعات باستان شناسی CNRSراه بسیار زیادی در پیش داریم!
تحقق چنین امری نیاز به یک اراده بسیار قوی و محکم و صرف هزینه زیاد از جانب مقامات بالا دستی میراث فرهنگی دارد. ما هم اکنون نیروهای متخصص این کار را داریم. اگر امکانات و تجهیزات این امر فراهم شود طی یک سال چنین کاری در کشورمان عملیاتی خواهد شد. علت اصلی اینکه چنین کاری در کشورمان تاکنون عملیاتی نشده به دلیل این است که غالبا باستان شناسان به سمت علوم تخصصی باستان شناسی نمی روند و تنها عده معدودی در کارهایشان از متخصصان جانور باستان شناس، گیاه باستان شناس، گاه نگاری، زیست شناس، انسان شناس و…. بهره می گیرند. هم اکنون از آنجایی که تعداد چنین افرادی در کشور کم است خلاء چنین امری در بدنه میراث فرهنگی کشوراحساس نمی شود و سازمان میراث فرهنگی بر این عقیده است که این افراد می توانند اموراتشان را به همین منوال سپری کنند بنابراین نیازی به صرف هزینه زیاد برای جذب افراد متخصص و تجهیز بیشتر این مرکز وجود ندارد.
گفتگو : فرزانه صدقی
No tags for this post.
