گزارش تصویری از بنای عاشوراخانه در حیدرآباد هندوستان

جمعیت مذهبی نیرومند  مسلمانان و به ویژه شیعیان که به واسطه حضور نیرومند ایرانی ها در سده های پیش در هندوستان تشکیل شده اند ، هنوز پس از گذشت ایامی طولانی از آن روزگار ، ارتباط فرهنگی خود را با ایران و فرهنگ تشیع قطع نکرده و می توان شباهت های فراوانی را در نحوه برگزاری مناسک مذهبی و آئینی ان ها مشاهده کرد .

این جمعیت مذهبی نیرومند که به واسطه حضور نیرومند ایرانی ها در سده های پیش در هندوستان تشکیل شده اند ، هنوز پس از گذشت ایامی طولانی از آن روزگار ، ارتباط فرهنگی خود را با ایران و فرهنگ تشیع قطع نکرده و می توان شباهت های فراوانی را در نحوه برگزاری مناسک مذهبی و آئینی ان ها مشاهده کرد .

بدون تردید یکی از اصلی ترین ویژگی ها و مراسم مذهبی آئین تشیع ، عزاداری امام سوم شیعیان ، امام حسین ( ع ) و یارانش است که در سراسر دنیا توسط شیعیان با وسواس و علاقه خاصی برگزار می شود . در این میان یکی از مهمترین مراکز برگزاری مراسم عاشورا ، تاسوعا و اربعین حسینی ، شهر حیدر آباد در ایالت تلنگانای یا همان آندرا پرادش سابق  هندوستان است . در این شهر مجموعه ای تاریخی با نام عاشوراخانه وجود دارد که علاوه بر ارزش و اهمیت تاریخی ، به عنوان اصلی ترین مرکز عزاداری در روزهای عاشورا ،  تاسوعا و اربعین حسینی ، شاهد حضور خیل انبوه شیعیان هندوستان است .

لازم به یاد آوری است که ایرانیان و فرهنگ ایرانی  با ارتش وارد دکن نشد ، آن ها طی چندین موج مهاجرت وارد دکن شدند وآن جا راخانۀ خود می دانستند آن ها دردکن نقش کشورگشایان فرهنگی را بازی نکردند بلکه درنتیجۀ تبادل فرهنگی نفوذ فرهنگی عمیقی ازخود برجای گذاشتند. شاهان قطب شاهی دوراه درپیش داشتند یکی این که آیینهای شیعه رابرمردم محلی تحمیل کنندودیگر این که سنتهای آیین شیعه و مفهوم آن رابه بخشی ازفرهنگ مردم بومی تبدیل کنند.بنابراین باتوجه به ریشۀ عمیق باورهای گوناگون مذهبی درهندوستان سیاست تساهل و مدارای مذهبی به وسیلۀ قلی قطب شاه و پس ازاوبه وسیلۀ ابراهیم دنبال شد.پادشاهان قطب شاهی و نجیب زادگان ایرانی راه دوم را برگزیدند وآن چه آن ها را در دست یابی به این هدف یاری کرد روزهای مذهبی به ویژه محرم بود . بنابراین سوگواری وگرامی داشت یادوخاطرۀ امام حسین(ع)وحضور پرشوروشوق شیعیان درآیین های محرم به بخش مهمی ازشناسۀ شیعیان هند وحیدرآباد تبدیل شده  وبه همین دلیل ساختمانهایی برای سوگواری ساخته شدند که به عاشورخانه معروف هستند. پس ازفروپاشی پادشاهی قطب شاهی به وسیلۀ اورنگ زیب(1687میلادی) سنتهای مربوط به محرم درزمان سلسلۀ آصف جاهی(1948-1724میلادی) ادامه پیدا کردوتابه امروزهم ادامه دارد .

بنای پادشاهی عاشورخانه درمحلۀ قدیم شهرحیدرآباد قرارگرفته ودرسال1596میلادی به وسیلۀ سلطان محمد قلی قطب شاه ساخته شده.درسال 1611میلادی دیوارهای درونی بنا باکاشی پوشیده وتزیین شد . کاشی کاری های عاشورخانه رامی توان بهترین نمونه موجود درنوع خود در سراسر سرزمین هند دانست . رنگهای باشکوه و قابل ملاحظۀ کاشی ها اغلب آبی و سفید هستند  ضمن این که رنگهای خاص هندی همچون رنگ زرد خردلی ،سبزچمنی و قرمز مایل به قهوه ای ملایم هم در این آثار هنری  وجود دارند . این رنگها تقریباً درخاورمیانه دیده نشده اند و به جزدورۀکوتاهی درابتدای سدۀ شانزدهم میلادی درمحلی به نام ایزنیک درترکیه که کاشیهای سبزوزردرنگ داشته(George&Zebrowski,2008:138) نمونه مشابهی برای این کاشی ها وجود ندارد .

در این میان سه تا ازقابهای کاشی کاری شده دربنای پادشاهی عاشورخانه قابل توجه ترند . یکی ازآن ها تصویرعلم بزرگیست ، این علم دارای نوشته هایی به عربی است . علم همچون آیینه ای گرد است که در دو سویش کتیبۀ عربی نگاشته شده است .

در دو سوی علم بزرگ دو علم کوچک تر وجود دارد که همانند علم بزرگ در بخش میانی کتیبه هایی به خط عربی دارند و در هر سو دارای سه شاخک هستند . زیرشاخک ها تصاویری به شکل سر اژدها ترسیم شده اند درحالی که شعلۀ آتش از دهانشان بیرون زده است .

در قاب دیگرکاشی هایی شش ضلعی اجرا شده و در قاب سوم ،  گلدان بسیار بزرگی با گلهای فراوان وجود دارد در طراحی این گل ها پیچش و چرخشهایی هنرمندانه وجود دارد .

باید توجه داشت که ازسویی نقشمایه های درون این سه قاب شلوغ و پرکار به نظرمی رسند وازسوی دیگرروان بودن طرحها و قطعه های کاشی ها جلب نظر می کنند. این کاشی ها که مشابه کاشی های هفت رنگ ایرانی و سبک رایج در دوره صفوی هستند ، آن قدر با دقت نصب شده اند که بیشتر به نظرمی رسد نقاشی دیواری هستند تا این که کاشی باشند .

کاشیهایی که انرژی هیجان انگیز و مؤثری در بیننده  ایجاد می کنند. درچند تا ازکاشیها  و در قابی دایره ای شکل نام سلطان ابوالمظفرعبدالله قطب شاه آمده ،کتیبه های فارسی درون بنای عاشورخانه بیانگرمرمت بنا درزمان سلسلۀ آصف جاهی هستند(1948-1724میلادی).

رنگها ی ویژۀ هنر و معماری هندی یعنی رنگ های زرد خردلی ،سبز چمنی وقرمزمایل به قهوه ای ملایم به وفور  دراین کاشی به چشم می خورند . جهت مشاهده تاریخچه حضور تشیع در شبه قاره هند ، اینجا را کلیک کنید .

گزارش : حمیدرضا سروری – احسان محمدحسینی

تصاویر : حمیدرضا سروری 

No tags for this post.