امنیت غذایی، سلامت و محیط زیست زیر چتر زیست‌فناوری

بیوتکنولوژی پزشکی، بیوتکنولوژی گیاهی، مهندسی ژنتیک گیاهی، بیوتکنولوژی صنایع دارویی، صنایع غذایی و معدن، بیوتکنولوژی محیط زیست، بیوتکنولوژی جانوری، بیوانفورماتیک، زیست سامانه ها و مباحث اخلاقی در حوزه بیوتکنولوژی از مهم ترین مباحث مطرح شده در این کنگره بود.

در دنیای امروز، استفاده از فناوری بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک نه تنها ضرورت بلکه انتخابی هوشمندانه برای حل مشکلات و محدودیت های پیش رو در صنایع غذایی، بهداشت و محیط زیست به شمار می آید. غفلت از پیشرفت و تحولات پیش رو، به عقب ماندگی کشور در حوزه بیوتکنولوژی منجر می شود و به وابستگی شدید در حوزه امنیت غذایی و سلامت خواهد انجامید. در دنیای امروز انتخابی یا الزامی بودن استفاده از فناوری زیستی برای تولید غذای سالم و حفظ محیط زیست مطرح نیست، بلکه استفاده از این فناوری ها برای پیشگیری از مواجهه با بحران های اقتصادی و اجتماعی و حفظ استقلال کشور به ضرورت تبدیل شده است. محصولات فناوری زیستی در ایجاد اشتغال، تولید غذای ارزان تر و سالم تر نقش بسیار مهمی دارد.کشور ما در بیوتکنولوژی رتبه پانزدهم جهانی را دارد و متاسفانه در تجاری سازی این علم تا کنون جایگاه خوبی نداشته ایم. پیشرفت در دستیابی به این هدف، شاخصی برای نفوذ زیست فناوری در میان مردم است. در حقیقت مردم باید نتیجه زیست فناوری را در زندگی خود ببینند تا بیش از پیش به ضرورت وجود آن در حوزه های مختلف پی ببرند.

بیوتکنولوژی، روی خط تولید

در کشور ما در سال های اخیر تحقیقات قابل توجه و چشمگیری در حوزه بیوتکنولوژی انجام شده، اما به دلایل مختلف این فناوری در حوزه کشاورزی رشد چندانی نداشته است و در نتیجه این تحقیقات به فناوری های کاربردی در این حوزه تبدیل نشده است. دکتر کسری اصفهانی، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی ژنتیک و زیست فناوری و دبیر اجرایی نخستین همایش بین المللی و نهمین همایش ملی بیوتکنولوژی، ضمن اشاره به این موضوع میگوید: پس از برگزاری هشت کنگره ملی در حوزه بیوتکنولوژی، کشور ما در عرصه تولید علم و محصول به جایگاهی دست یافته بود که توانست میزبان نخستین کنگره بین المللی بیوتکنولوژی باشد. در این همایش از متخصصان خارج از کشور دعوت به عمل آمد تا به این ترتیب، زمینه ای برای استفاده از تجربیات آنها در این حوزه فراهم شده و از سوی دیگر آنها از توانمندی متخصصان داخلی مطلع شوند و زمینه ای برای صادرات محصول و فناوری و تبادل اطلاعات فراهم آید. علاوه بر مهمانانی از کشورهای مجارستان، بلژیک، مغولستان، ژاپن، چین و دیگر کشورها، تعدادی از متخصصان خارجی نیز برای این کنگره ثبت نام کرده بودند که مقالات آنها داوری شد.

وی با اشاره به فعالیت انجام شده در حوزه بیوتکنولوژی پزشکی می افزاید: در حوزه بیوتکنولوژی پزشکی در مقایسه با بیوتکنولوژی کشاورزی تعداد محققان کمتری در حال تحقیق و مطالعه هستند، اما خوشبختانه در این حوزه نیز پیشرفت های چشمگیری را شاهد بوده ایم. با تولید محصولات دارویی مبتنی بر بیوتکنولوژی، هزینه تولید داروها کاهش می یابد و حتی بعضی داروهای تولیدی داخلی که کیفیتی شبیه داروهای خارجی دارند، به خارج از کشور صادر می شوند. اکنون محصولات دارویی مبتنی بر بیوتکنولوژی در داخل کشور تولید و صادر می شود که بخشی از توانمندی محققان داخلی در این حوزه است.

دکتر اصفهانی در تشریح اهداف برگزاری این کنگره می گوید: در هر همایش علمی، یکی از مهم ترین اهداف جمع کردن دانشمندان در کنار همدیگر است و به این ترتیب زمینه ای برای تبادل اطلاعات و بهره گیری از تجربیات دیگران فراهم می شود. علاوه بر این با ایجاد فرصتی برای جمع شدن متخصصان در کنار هم، موازی کاری در حوزه تحقیقات علمی تا حد زیادی برطرف می شود. یکی از ویژگی های متمایز این کنگره این بود که غرفهای به کودکان اختصاص یافته بود؛ در این غرفه به کودکان درباره بیوتکنولوژی و کاربردهای آن در حوزه های مختلف توضیحاتی به زبان ساده ارائه میشد و بر این اساس، کودکان فهم خودشان از این موضوعات را در قالب نقاشی یا کاردستی ارائه می کردند. علاوه بر این توسط کودکان تئاترهایی با هدف مطرح شدن مشکلات و محدودیت های پیش رو در حوزه بیوتکنولوژی به نمایش در آمد. یکی از ماموریت های انجمن بیوتکنولوژی ایران ترویج علم است و ما در این کنگره از این ابزارها برای ترویج علم بیوتکنولوژی استفاده کردیم. مخاطب مقالات علمی، گروهی از افراد متخصص هستند و مطرح شدن این مقالات برای مردم جذابیت ندارد. به این ترتیب با چنین رویکردهایی توانستیم این کنگره را به یک کنگره علمی ـ فرهنگی تبدیل کنیم.

بهره گیری از فنون جدید در سایه بیوتکنولوژی

آنچه در این همایش به عنوان محورهای اصلی مطرح بود، کاربرد بیوتکنولوژی در حوزه های مختلف پزشکی، کشاورزی، صنعت، دارو، غذا، محیط زیست، بیوانفورماتیک و اخلاق زیستی بود. دبیر اجرایی این کنگره، کاربرد بیوتکنولوژی در حوزه کشاورزی را از مهم ترین کاربردهای این علم می داند و می گوید: بیوتکنولوژی، یک علم چند رشته ای یا بین رشته ای است و توجه به آن بخصوص در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی ضرورت است. زمانی که کشوری به اندازه کافی زمین کشاورزی ندارد یا در حوزه کشاورزی با تنش های مختلف مانند بیماری های گیاهی و تنش خشکی یا شوری مواجه است، باید به دنبال راهی برای افزایش عملکرد محصول باشد. کشورهای اروپایی با چنین مشکلات و محدودیت هایی مواجه نیستند، بنابراین استفاده از روش هایی برای افزایش عملکرد محصول در واحد سطح در این کشورها ضرورت کمتری دارد. ما برای افزایش عملکرد در واحد سطح به عملیات بهنژادی و به زراعی نیاز داریم. باید با بهره گیری از فنون جدید با این تنش ها مبارزه کرد تا بتوان عملکرد محصول را در واحد سطح افزایش داد.بیوتکنولوژی ابزاری کارآمد و بسیار قوی برای رسیدن به این هدف است. اگر کشوری از این ابزارها استفاده نکند به این هدف نمی رسد.

وقتی از ژنتیک و مهندسی ژنتیک در حوزه کشاورزی و مواد غذایی صحبت می شود، اغلب این نگرانی وجود دارد که این تغییرات ژنتیکی که با هدف افزایش عملکرد در واحد سطح ایجاد شده، سلامت مصرف کنندگان را در معرض خطر قرار دهد. یکی از پرسش هایی که درباره محصولات تراریخته مطرح می شود، این است که آیا با خوردن محصولات تراریخته ژن های این محصولات وارد بدن ما می شود و سلامت ما در معرض خطر قرار میگیرد؟ دکتر اصفهانی در پاسخ این پرسش توضیح می دهد: آیا با خوردن هویج، کاهو، گوشت گاو یا گوسفند اکنون ژن همه این موجودات در بدن شما یافت می شود؟ ژن ها از طریق خوردن منتقل نمی شوند. نکته ای که باید مورد توجه قرار داد این است که هر دستاورد فناوری ممکن است با خطراتی همراه باشد؛ بعضی فناوری ها صددرصد با خطر همراه است؛ برای مثال سمی که برای محصولات کشاورزی استفاده می شود برای انسان ها کشنده است. این در حالی است که تقریبا در همه محصولات کشاورزی برای دفع آفات و بیماری های گیاهی از سم استفاده می شود. سالانه تعداد زیادی از افراد به علت تصادفات رانندگی جان خود را از دست می دهند. بنابراین با در نظر گرفتن این موضوع اساسا نباید خودرو اختراع می شد. شکی نیست که هر فناوری با مخاطراتی همراه است. یکی از ویژگی های بیوتکنولوژی که در هیچ علم دیگری یافت نمی شود، این است که در این حوزه مفهومی به نام ایمنی زیستی مطرح است. وقتی محصول مبتنی بر بیوتکنولوژی تولید می شود باید بررسی شود هیچ اثر زیست محیطی به همراه نداشته باشد، سلامت انسان ها را به خطر نیندازد، زندگی دیگر موجودات زنده را با خطر مواجه نکند و در عین حال ویژگی های مثبت مورد نظر را داشته باشد. برای مثال گیاه تراریخته باید به خشکی مقاوم باشد و عملکرد بالایی داشته باشد. در روند تولید و عرضه این گیاه به بازار همه پیامدها و مخاطرات احتمالی بررسی می شود و پس از تائید ایمنی برای ورود این محصول به بازار مصرف مجوز صادر می شود. در بعضی کشورها، نهادها و انجمن هایی راه اندازی شده که بدون سند و مدرک علمی درباره ایمنی گیاهان تراریخته مسائلی را مطرح کرده اند. دانشمندان و متخصصانی که در این حوزه فعالیت می کنند، سال ها زحمت کشیده اند و در نهایت ایمنی این محصولات از سوی انجمن هایی مانند انجمن بیوتکنولوژی بررسی می شود و وزارت بهداشت نیز این موضوع را مورد بررسی قرار می دهد. ممکن است این محصولات با مخاطراتی همراه باشد، اما اگر دقت کنید می بینید در بسیاری کلانشهرها با مشکلاتی مانند آلودگی هوا مواجه هستیم. ابتلا به بیماری های سرطانی در کشور رو به افزایش است. ممکن است دستاورد محققان در حوزه بیوتکنولوژی با مخاطراتی همراه باشد، اما در شرایطی که مقابل تولید این محصولات موضعگیری می شود، همان محصولات از طریق واردات در بازارهای داخلی عرضه می شود. باید ریشه این مشکلات را در جای دیگری جستجو کرد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی ژنتیک و زیست فناوری در ادامه می افزاید: ممکن است مصرف بعضی محصولات تراریخته موجب بروز واکنش های آلرژیک در بدن شود، اما بسیاری دیگر از محصولات مانند گوجه فرنگی و توت فرنگی غیرتراریخته نیز آلرژی زا هستند.

دکتر اصفهانی درباره کاربرد بیوتکنولوژی در حوزه های دیگر توضیح می دهد: از زیست فناوری یا بیوتکنولوژی در حوزه کشاورزی با هدف بهبود خواصو افزایش عملکرد محصولات استفاده می شود. در حوزه دارو، عمده دستاوردهای داخلی در کشور تولید داروهایی بوده که پیش از این در کشور تولیدنمی شده یا روند تولید آن بسیار سخت و پیچیده بوده است. با استفاده از دستاوردهای ارزنده در کشور، داروهایی برای بیماری های خاص تولید شده کهقیمت نمونه های مشابه خارجی آنها بسیار بالا بوده است. این داروها با هزینه یک سوم تا یک پنجم داروهای خارجی در کشور تولید می شود. ازبیوتکنولوژی می توان در حوزه صنعت نیز استفاده کرد. از کاربردهای بیوتکنولوژی در این حوزه می توان به حذف آلودگی های زیست محیطی، بوزداییاز فاضلاب، تصفیه فاضلاب و کنترل آب اشاره کرد که در مرکز رشد زیست فناوری مورد توجه قرار گرفته است.

منبع:جام جم آنلاین

No tags for this post.