راهی برای دسترسی عادلانه به دنیای صفر و یک

کاهش فاصله طبقاتی، ایجاد فرصت‌های برابر و توسعه عدالت از جمله اهداف و شعارهایی است که همواره مورد تأکید سیاسیون و کارگزاران حکومت‌ها در سطح ملی کشورها بوده است. در سطح بین‌الملل نیز کشورهای در حال توسعه تمام تلاش خود را برای کم کردن فاصله خود از کشورهای توسعه‌یافته انجام می‌دهند.

امروزه وضعیت جهانی تغییر کرده است و به طبع، تلاش برای کاهش این فاصله‌ها نیز شکل جدیدی به خود گرفته است. جوامع انسانی پس از پشت سر گذاشتن دوران صنعتی، در حال ورود به عرصه جدیدی هستند که دانشمندان آن را «جامعه اطلاعاتی» نامیده‌اند.

جامعه اطلاعاتی به این معناست که دانش و اطلاعات در حال تبدیل‌شدن به عوامل کلیدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی هستند.

از منظر اقتصادی به بیان متخصصان مربوطه، در پنجاه سال اخیر، اقتصاد جهان و به‌تبع آن، اقتصادهای ملی، پس از پشت سر گذاشتن دو فاز توسعه که از آن‌ها با نام اقتصاد بین‌المللی و اقتصاد جهانی یاد می‌شود، وارد مرحله جدیدی از اقتصاد با نام اقتصاد دیجیتال یا اقتصاد بدون مرز شده‌اند.

اقتصاد دیجیتال، کاربرد فراگیر فناوری اطلاعات در تمامی ابعاد اقتصادی را شامل می‌شود. بااین‌حال، درحالی‌که شواهد زیادی در مورد مزایای استفاده از اینترنت برای فرصت‌های اقتصادی و مشارکت سیاسی وجود دارد، این مزایا برای همه کاربران اینترنت برابر نیست و شکاف‌هایی در این خصوص مشاهده می‌شود.

به‌منظور بررسی این موضوع، یکی از پژوهشگران دانشگاه صداوسیما پژوهشی را به انجام رسانده که در آن، سطوح جدید شکاف دیجیتال در سراسر جهان مورد ارزیابی علمی قرار گرفته است.

در این پژوهش، محقق سعی کرده است با استفاده از دیدگاه‌های دانشمندان و تئوریسین‌های علوم مرتبط و همچنین مستندات پژوهشی شامل گزارش اتحادیه بین‌المللی مخابرات، گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه‌ای، اسناد و اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی به جمع‌آوری اطلاعات و تجزیه‌وتحلیل آن‌ها پرداخته و وجوه مختلف موضوع را شرح دهد.

یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که شکاف دیجیتال، مفهومی گسترده، پیچیده، چندبعدی و فراتر از دسترسی فیزیکی به فناوری‌های ارتباطی دارد. شکاف دیجیتال که در دو گستره، اول بین‌الملل و در بین کشورهای مختلف و دوم در داخل کشورها مطرح می‌شود، می‌تواند در چهار سطح شکاف دسترسی، شکاف استفاده و انگیزه، شکاف دانش و شکاف تولید رخ دهد.

دراین‌باره، علی خلجی، پژوهشگر دانشگاه صداوسیما می‌گوید: «شکاف استفاده و انگیزه، زمانی بروز می‌یابد که باوجود در دسترس بودن کامپیوتر و اینترنت، به دلیل نداشتن انگیزه و نیز درآمد کافی، بسیاری از گروه‌های جمعیتی از این امکانات استفاده نمی‌کنند. شکاف دانش نیز در میزان سواد فناورانه و توانایی دسترسی به محتوا و خدمات آنلاین مناسب مطرح می‌شود».

این محقق می‌افزاید: «شکاف تولید توضیح می‌دهد که باوجود داشتن ویژگی تعاملی بودن و مشارکت در محتوای فناوری‌های جدید، همچنان بین تعداد تولیدکنندگان محتوا و مصرف‌کنندگان فاصله زیادی دارند. درواقع، شکاف دیجیتال، پدیده‌ای پویاست، به‌طوری‌که با پر شدن آن در یک سطح، مجدداً در سطح دیگری ایجاد می‌شود».

شکاف دیجیتال ممکن است در هر منطقه و در بین گروه‌های مختلف جمعیتی در چهار سطح گفته‌شده و یا یکی از آن‌ها ایجاد شود. لذا به گفته خلجی، «متناسب بااینکه شکاف دیجیتال در چه سطحی و در چه منطقه جغرافیایی، همچنین بین چه نوع گروه‌های جمعیتی بررسی شود، بایستی سطح درآمد، جغرافیا، سطح آموزش‌وپرورش، زیرساخت‌های مخابراتی و ارتباطی، جنسیت، پویایی فرهنگی و اجتماعی، توسعه حقوقی، زبان، قومیت و نژاد، سن و محل سکونت را به‌عنوان متغیرهای مهم در سنجش و مطالعه آن مورد توجه قرار داد». بدین گونه می‌توان بر چالش‌های مربوط به چنین شکافی غلبه کرد.

گفتنی است این یافته‌ها در فصل‌نامه «رشد فناوری» که به‌عنوان نشریه مرکز رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی (رویش) فعالیت دارد، منتشر شده‌اند.

گزارش: محمدرضا دلفیه

No tags for this post.