دانشگاه هیچ گاه در کشور ما نهاد علم نبوده است
امیر ناظمی با بیان اینکه اگر سیر تاریخی وقایع را نبینیم قطعا دچار اشتباهاتی خواهیم شد، با اشاره به تاریخ شکل گیری دانشگاه در ایران و جهان گفت: اگر امروزه در سطح جهان چیزی به نام دانشگاه وجود دارد، همه اینها از زمانی شروع شد که در دهه 90 کتاب هایی در رابطه با تفکر، علم و دانش و نهادهای آن در اروپا منتشر شد.
وی ادامه داد: در این کتاب ها مفهوم گذار از مد 1 به مد 2 مطرح شد که بر اساس آن، در مرحله نخست دانشگاه ویژگی هایی داشت. به این معنا که در رابطه با مکانیسم های راهبردی دانشگاه یکسری دیسیپلین وجود داشت که سعی می کرد به آن کمک کند.
رئیس سازمان فناوری اطلاعات تاکید کرد: درست است که سهم دانشگاه های کارآفرین در عصر حاضر سه برابر شده است، اما این بدان معناست که این سهم از نیم درصد به 1.5 درصد رسیده وگرنه در عرصه کلان علم هنوز هم دانشگاه ها بازیگران اصلی نیستند.
اما در مرحله دوم مقوله دانشگاه های مساله محور مطرح شد که در این دانشگاه ها سعی می شد با شناسایی مسایل، با نگاه های مختلف و از دیدگاه های تخصصی گوناگون به موضوعات نگاه کنند. بنابراین، در این دیدگاه علم مساله ای است که وجوه مختلفی دارد نه یک دیسیپلین.
ناظمی با اشاره به اینکه بازیگران در مد 1 اجتماعات علمی هستند، اما در مد 2 به نوعی پاسخگویی اجتماعی اهمیت دارد و بازیگران مختلفی که همکار دانشگاه ها هستند در این عرصه فعالند،در گفتگو با سیناپرس تصریح کرد: ضمن اینکه رویکردهای علمی در مرحله نخست بسته و در مرحله دوم باز است و بیشتر از 97 درصد بازیگران عرصه علم در خارج از دانشگاه ها فعالیت می کنند. در این مرحله بازیگران اصلی حوزه فناوری نه تنها دانشگاه ها نیستند بلکه در این حوزه سهم ناچیزی دارند.
وی تاکید کرد: درست است که سهم دانشگاه های کارآفرین در عصر حاضر سه برابر شده است، اما این بدان معناست که این سهم از نیم درصد به 1.5 درصد رسیده وگرنه در عرصه کلان علم هنوز هم دانشگاه ها بازیگران اصلی نیستند.
رئیس سازمان فناوری اطلاعات اظهار کرد: در مد 1 هدف ساخت تئوری است، اما در مد 2 آنچه که اهمیت دارد این است که در یک بافت کاربردی به علم نگاه کرده و بتوانیم علم را کاربردی کنیم. ضمن اینکه در مرحله نخست که با دیدی بدون بافت به علم نگاه می شد پاسخ ها یکسان بود این در حالیست که، در مرحله بعدی به سمت مسایلی که بافت را در درون خود پذیرفته اند در حرکتیم.
وی تاکید کرد: آخرین موضوع حائز اهمیت در این حوزه این است که در مد 2 پژوهشگر صرفا کار پژوهش انجام نمی دهد و خودش جزئی از بازیگران این حوزه است. بر اساس این تعاریف و با نگاهی به دانشگاه های ایران، نکته ای که وجود دارد این است که اینکه مدام می گوییم در حال گذار به دانشگاه های مد 2 هستیم یعنی چه؟ سوال اصلی این است که مگر تا کنون در مد 1 بودیم که اکنون بخواهیم از این مرحله گذر کنیم؟
شکل گیری دانشگاه در ایران
ناظمی با بیان اینکه در جواب این سوال باید بگویم دانشگاه های ایران هیچ گاه در مرحله نخست قرار نداشته اند.گفت: در سال 1307 با روی کار آمدن رضاخان نخستین قانون مبنی بر سه دوره اعزام دانشجو به اروپا تصویب شد که بر اساس آن، قرار شد سالانه 100 نفر از شاگردان برتر که فارغ التحصیلان مدارس بودند برای تحصیلات عالیه به اروپا فرستاده شوند و سپس به ایران بازگردند و پایه گذار نظام دانشگاهی در ایران شوند.
وی افزود: نکته جالب توجه در این پژوهش تاریخی این است که از تعداد 649 نفری که در طی این سالها برای تحصیلات عالیه به اروپا رفتند، تنها 40 نفر آنها در رشته هایی غیر از طب و مهندسی تحصیل کردند و هیچ یک از آنها علوم انسانی و اجتماعی نخواندند. شاید دلیل تاریخی تفوق طب و مهندسی در ایران نیز که تا کنون هم قابل مشاهده است به دلیل همین تصمیم گیری باشد.
ناظمی با بیان اینکه پروژه مدرن سازی ایران اینگونه توسط رضا شاه، محمدعلی فروغی، علی اکبر داور و تیمورتاش آغاز شد که مهمترین هدف آن ساخت طبقه ای وابسته به شاه و در خدمت حکومت بود، عنوان کرد: از دیگر اهداف این قانون در آن زمان مدرن کردن ایران و استقلال کشور اعلام شده بود. در حالیکه، مخالفان این طرح معتقد بودند که دانشجویان اعزامی تحت تاثیر فرهنگ غرب که نوعی حمله فرهنگی است، قرار خواهند گرفت.
وی خاطرنشان کرد: از این رو، رضا شاه به افراد اعزام شده توصیه کرد با رد تاثیرات مضر بتوانند هویت خود و غرور ملی را حفظ کنند. با همه اینها اتفاقی که پس از بازگشت نخستین گروه دانشجویان اعزامی به کشور افتاد، تغییر سبک زندگی آنها بود.
هدف از تاسیس دانشگاه در ایران توسعه علم نبوده
ناظمی با بیان اینکه، با تصویب این قانون قرار بود دانشجویان، مهندسی و پزشکی یاد بگیرند نه علوم انسانی، گفت: اما همه آنها تحت تاثیر غرب قرار گرفتند و هنگامی که شکاف موجود بین ایران و اروپا را مشاهده کردند، گروهی که قرار بود وابسته و در خدمت شاه باشند خود به یک اپوزیسیون بدل شده و احزاب مخالف شاه از همین افراد شکل گرفتند. نکته این داستان این است که به جای طب و مهندسی سوغاتی از جنس تغییر سبک زندگی و شیوه حکمرانی کشور به ایران آورده شد.
وی با تاکید بر اینکه تمام داستان توسعه کشور را این ماجرا شکل می دهد که پاسخ هایی که بدان داده شده بدون اتکا بر دانش علوم انسانی بوده است، گفت: به بیان دیگر، برخلاف تاریخ اروپا و آمریکا هدف از تاسیس دانشگاه ها در ایران هیچ گاه توسعه علم و پژوهش نبوده است، بلکه تربیت روسا و پیشوایان قوم هدف اصلی بوده و پژوهش و تحقیق در وهله دوم اهمیت قرار داشته است.
رئیس سازمان فناوری اطلاعات ادامه داد: از این رو، می توان گفت دانشگاه در ایران برای طراحان آن نماد و ابزار پیشرفت بود. از سال 1313 که دانشگاه تهران تاسیس می شود و مفهوم دانشگاه در کشور شکل می گیرد، نظارت دانشگاه و عدم استقلال آن به عنوان اصلی مهم وجود داشته است.
بنابراین، باید بگویم دانشگاه هیچ گاه در کشور ما نهاد علم نبوده است. اگر این باور را بپذیریم می توانیم در ادامه، راه درست را تشخیص دهیم. ما باید بپذیریم که دانشگاه چگونه شکل گرفت و سپس از خود بپرسیم که آیا هنوز این نگاه نسبت به دانشگاه در کشور وجود دارد یا نه؟
ناظمی با اشاره به تعبیری از فرخی یزدی اظهار کرد: معتقدم که دانشگاه در کشور ما یک دانشگاه شترگاوپلنگ است. بنابراین، اگر بخواهم به این سوال پاسخ دهم باید بگویم بله؛ ما همچنان در مرحله تربیت پیشوایان و روسای قوم هستیم و هیچ گاه در تلاش برای توسعه علم نبوده ایم و برای همین است که دانشگاه های ما در عرصه علم همچنان ناکارآمد هستند.
گزارش: هانیه حقیقی
No tags for this post.
