علم، ابزار کارآمد رفاه اجتماعی

هرچند در عصر حاضر دانشمندان ایرانی نیز همچون گذشته در عرصه‌ های علمی همگام با دانشمندان کشورهای دیگر پیش رفته ‌اند اما متاسفانه هم اکنون با چالش های زیادی مواجه ایم.

دکتر رضا نقی زاده، رئیس گروه مدیریت دانش، تجاری سازی علم و نوآوری مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در این خصوص به سیناپرس گفت: بحث علم و تکنولوژی در قرن اخیر، به ویژه طی سه چهار دهه گذشته بسیار جدی مطرح شده و تمام شئون زندگی انسان نیز درگیر این مساله شده است؛ به عبارت دیگر حجم تولید علمی و دانش بشری طی سده اخیر تقریبا معادل آن چیزی بوده که در گذشته روی داده است.

این امر نشان می دهد که زندگی ما انسان ها در شرایط فعلی، بسیار با حوزه علم و فناوری درهم آمیخته شده است به همین منظور توجه اصولی به مساله توسعه علم و فناوری و بکارگیری آن در جامعه خیلی اهمیت دارد.

این عضو هیات علمی گروه سیاست علم افزود: منظور از توسعه علم بکارگیری علم برای رفاه بیشتر جامعه، رشد و افزایش کمالات و پیشرفت بشر است؛ علمی که بتواند انسان را به نقاط بهتری از زندگی برساند.

این دکترای سیاست گذاری علم و فناوری به سابقه تاریخی ایران در توسعه و ترویج علم اشاره کرد و گفت: ایران سابقه تاریخی در تولید علم جهان دارد. دانشمندان ایرانی پیش از اسلام و پس از اسلام همواره دستاوردهای علمی بیشماری برای جوامع بشری به ارمغان آورده اند. دستاوردهایی که خیلی ارزشمند هستند. این دستاوردها باعث شده اند ایران کهن، سهم قابل توجهی در تولید علم جهان در طول تاریخ داشته باشد. این در حالی است که برخی از کشورها سهم اندکی از تولید علم جهان در سده های گذشته داشته اند.

وی ادامه داد: یکی از مهمترین ویژگی های علوم ما در گذشته این بود که در بسیاری از بخش ها به بدنه اصلی جامعه متصل بوده اند. مثلا ابن سینا دانش و علومی در حوزه های مختلف داشت که به جامعه عرضه کرده بود.

زندگی ما انسان ها در شرایط فعلی، بسیار با حوزه علم و فناوری درهم آمیخته شده است به همین منظور توجه اصولی به مساله توسعه علم و فناوری و بکارگیری آن در جامعه خیلی اهمیت دارد.

او ضمن تولید دانش پزشکی، این علم را به صورت کاربردی در بستر جامعه مورد استفاده قرار می داد. دیگر دانش های ما نیز به این صورت در جامعه مورد استفاده قرار می گرفتند.

وی خاطرنشان کرد: مهمترین بحران و چالش ایران در بحث دانش به مفهوم نوین آن، از حدود یک قرن پیش، پس از ایجاد دانشگاه و نظام آموزشی به وجود آمده است. ایران از همان ابتدا با چالش بزرگ" مشاهده نشدن اثرات تولید دانش دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در جامعه " مواجه بوده است؛ چالشی که طی یک یا دو دهه اخیر ایجاد نشده است و طبق اسنادی که اکنون در این زمینه در مکاتبات مسوولان ارشد آن زمان وجود دارد، این مسایل در گذشته نیز مطرح بوده اند.

اثرات علم در جامعه مشاهده نمی شود

نقی زاده در پاسخ به این سوال که چرا اکنون اثرات علم در جامعه به شکل جدی مشاهده نمی شود، گفت: این مساله دلایل مختلفی دارد. یکی از دلایل آن مربوط به نحوه ورود دانشگاه ها به کشور است. زمانی که دانشگاه وارد کشور شد، حاصل رفتار طبیعی مانند آن چیزی که در کشورهای پیشرفته اتفاق می افتاد، نبود. عمدتا در آن زمان دانشگاه برای این هدف ایجاد شد تا یک طبقه اجتماعی جدید ایجاد شود.

وی گفت: شاید دغدغه اصلی مسوولان آن زمان این نبود که دانش در سطح جامعه نمود پیدا کند. آن دوران هر فردی که برای ادامه تحصیل به خارج از کشور فرستاده می شد، پس از بازگشت به میهن پست و منصبی دریافت می کرد. شکل گیری دانشگاه ها در آن زمان بر این مبنا نبود که ارتباطی با جامعه داشته باشند؛ آنها به این منظور دایر شده بودند که یک شبکه اجتماعی جدید ایجاد کنند. از اینرو میان تولید علم و دانش با بستر جامعه فاصله و شکاف وجود داشت.

وی اظهارداشت: هرچه میزان دانش دانشگاه ها افزایش می یابد، انتظار می رود اثرات خود را در جامعه بیشتر نشان دهد. هرچند هم اکنون پیشرفت های زیادی در دانشگاه ها از نظر تولید دانش در سطح بین المللی حاصل شده است اما همچنان فاصله میان تولید دانش دانشگاه ها با اثرات آن در جامعه زیاد است.

مساله ای که اکنون بیشتر خودش را نشان می دهد. به عنوان مثال رفتاری که اکنون در سطوح مدیریتی مشاهده می کنیم باید مبتنی بر علم و دانش بیشتر باشد. خودرو یا هر محصولی که در جامعه تولید می شود نیز باید علم محورتر و دانش محورتر باشد اما متاسفانه عملا چنین اتفاقی رخ نداده است.

ضرورت تقویت ارتباط دو نظام دانشگاهی و اجتماعی

رئیس گروه مدیریت دانش، تجاری سازی علم و نوآوری مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور بیان کرد: ما انتظار داریم این علم و دانش خودش را در جامعه بروز دهد و افزایش پیدا کند اما اگر این اتفاق رخ ندهد، مدام فاصله دانشگاه از لحاظ دانش و علم با جامعه بیشتر می شود؛ به اعتقاد من بحث ارتباط نظام دانشگاهی و علمی با نظام اجتماعی یک مسیر و پروژه ویژه ای دارد که باید تقویت بشود.

وی تصریح کرد: در بدترین حالت به نقطه ای می رسیم که این دو نهاد مهم حرف یکدیگر را متوجه نمی شوند، در نتیجه خروجی این مساله تربیت دانشجویان سطح بالا برای سایر کشورها می شود؛ این افراد به کشورهای دیگر مهاجرت می کنند یعنی جایی در کشور ندارند.

وی در پایان گفت: مساله این نیست که این افراد در آنجا زندگی بهتری دارند، مساله این است که جامعه پذیرش این افراد را ندارد.

هم اکنون با شکل های گوناگون با این رویداد و چالش روبرو هستیم و مشاهده می کنیم که جامعه پذیرش این کیفیت و رفتار دانشجو را  ندارد. در نتیجه این افراد مجبور می شوند خود به خود مسیر دیگری را به غیر از داخل کشور انتخاب کنند.  

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.