علم و صلح، نخسه شفا‌ بخش بشر

اهميت این مساله باعث شد تا یونسکو( سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی ملل متحد) و شورای بین المللی علوم از سال 2001 هر ساله دهم نوامبر( نوزدهم آبان) را به عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» نام گذاری كنند. در آستانه این روز جهانی، گزارشی پیرامون این مساله ترتیب داده ایم که در ادامه آن را می خوانید.

دکتر مژگان سمندر علی اشتهاردی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به اهمیت ترویج علم پرداخت و به سیناپرس گفت: تسهیل مسافرت ها، یکی از دلایل پیشرفت فناوری و عاملی است که باعث شد انقلاب صنعتی رخ دهد؛ عاملی که باعث ترویج علم و اندیشه و تفکر شده است.

این دكترای اقتصاد افزود: عاملی که وجه تمایز و واگرایی کشورها از لحاظ توسعه اقتصادی و سطح استاندار زندگی جوامع مختلف در قرن 18 شده، همین تفاوت کشورها در توسعه علم و ایجاد نوآوری ها بوده است. این دسته از کشورها که توانسته‌ اند رشد اقتصادی را با خلق دانش و نوآوری های جدید پیوند بدهند و کشورهای با رشد مدرن را تشکیل داده اند.

وی ادامه داد: دسته دوم کشورهایی مانند کره و چین هستند که توانسته اند به رشد اقتصادی پایدار دست پیدا کنند. این کشورها از طریق سیاست های درست همپایی توانسته اند هرچه سریعتر علم و دانش را از کشورهای با رشد مدرن بیاموزند و به تدریج رشد و توسعه شان را با خلق دانش جدید و نوآوری درون زا پیوند بدهند. در واقع می توانیم ضرب المثل پول پول خلق می کند را تعدیل کنیم و بگوییم در دنیای امروز پیوند علم- نوآوری، علم-نوآوری خلق می کند و علم و نوآروی، پول.

وی تصریح کرد: این درک از اهمیت دانش به صورت عام (که شامل دانش علمی و عملی است) در حدی است که بانک جهانی که قبلا کشورها را بر اساس تولید ناخالص داخلی شان به توسعه یافته و کمتر توسعه یافته تقسیم می کرد، اکنون دیگر این تقسیم بندی را ارائه نمی دهد بلکه سطح کشورها را بر اساس شاخص های تسهیل توسعه و ترویج دانش و علم و نوآوری( از جمله شاخص اقتصاد دانش بنیان) تقسیم می کند.

به گفته وی، ترویج علم باعث می شود از دوباره کاری ها و خلق مجدد چرخ، ممانعت صورت گیرد و منابع جامعه صرف خلق و توسعه دانش و نوآوری های جدید شود؛ انتشار دانش در جامعه به شرط داشتن ظرفیت برای جذب آن، خود موجی از دانش جدید را خلق می کند بدین معنا که محصولات و خدمات جدید تر، سبک زندگی متناسب تر با روان آدمی، فرهنگ بهتر وغیره، باعث افزایش سطح استاندارد و شادی می شود.

این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در پاسخ به این سوال که هم اکنون جوامع بشری چقدر توانسته اند از علم و دانش برای توسعه و صلح جوامع و حکومت ها استفاده کنند؟ اظهارداشت: یک زمانی متفکران حوزه اقتصادی، رشد اقتصادی را با دستیابی به منابع طبیعی مثل طلا نقره، نفت و.. پیوند می دادند. در چنین جوامعی حیات و توسعه جامعه با کشورگشایی و کشف منابع جدید در سایر نقاط پیوند می خورد. از اینرو، کشورهایی به توسعه دست می یابند که بتوانند هرچه بهتر با تسلط بر جوامع دیگر این منابع را تحت کنترل خود قرار دهند(یعنی جنگ) اما امروزه، بازی توسعه اقتصادی به شکل دستیابی به علم و دانش جدید و خلق نو آوری های جدید است. در اینجا مغزها مهم هستند.

وی خاطرنشان کرد: ثروت ملل را تعداد افراد نوآور و خلاق تعیین می کند؛ محصولات و خدمات نوآورانه ای که در سراسر دنیا مورد استقبال قرار می گیرد. اکنون به دلیل همین تغییر الگوی توسعه است که شاهد تحول مدیریت سازمانی هستیم. برای مثال امروزه در محیط های کار توجه خاصی به ساختار سازمانی داریم که در آن رضایت مندی کارکنان شرط است زیرا شکل گیری اندیشه های خلاق به محیطی متفاوت نیاز دارد. این مساله در سطح خرد (مانند یک بنگاه اقتصادی) و در سطح کلان اقتصادی (یعنی جوامع) صادق است. در اینجا آحاد مردم اهمیت بیشتری پیدا می کنند زیرا هر فرد یک اندیشه و یک امکان برای ایده خلاقانه است.

وی بیان کرد: همچنین مشارکت افراد در کنار جامعه دانشگاهی، حکومت و صنعت نیز مهم است. امروزه بسیاری از نوآورهای تاثیرگذارمانند crowdsourcing ها، crowdfunding ها،Crowd storming و غیره، به واسطه مشارکت افراد در سراسر دنیا صورت می گیرد از اینرو هرچقدر ترویج علم در بین آحاد جامعه بهتر صورت گیرد، می توان انتظار توسعه بیشتری را داشت.

نقش ایران در توسعه و صلح جوامع بشری

در این میان آیا دولت و حکومت جمهوری اسلامی ایران با توجه به سابقه تاریخی در ترویج علم توانسته است اکنون نقش در توسعه و پیشرفت و همچنین صلح جوامع بشری داشته باشد؟

علی اشتهاردی در این خصوص گفت: هم اکنون کشور ایران با توجه به سابقه تاریخی اش در ترویج علم توانسته است نقش سازنده ای در توسعه، پیشرفت و صلح جوامع بشری داشته باشد. خوشبختانه تحول قابل ملاحظه ای نیز تاکنون در این زمینه شاهد بوده ایم، اما سوال اینجاست آیا این نقش به اندازه ای بوده است که ما شاهد سرریز دانش پس از خلق آن باشیم؟

وی افزود: یکی از مسایل حیاتی و مهم در توسعه اقتصادی سرریز دانش است. وقتی دانش خلق می شود، انتشار و سرریز آن، زمانی معنا پیدا می کند که ظرفیت جذب وجود داشته باشد. درحالی که مطالعات نشان می دهند هم اکنون زیرساخت های لازم برای انتشار و سرریز دانش در بین مناطق مختلف کشور شکل نگرفته اند. این درحالی است که در جوامع مدرن خلاف این امر را مشاهده می کنیم؛ هم اکنون یک توزیع متوازن زیرساخت ها وجود دارد که باعث می شود به سرعت علم و دانشی که در جایی خلق شده به سایر بخش های اقتصاد منتقل شود. این امر را می توان به زیرساخت های ترویج علم نسبت داد.

به گفته وی، هم اکنون ایران فاصله زیادی با رشد اقتصادی مدرن (رشدی که از تولید و توسعه دانش، علم و نوآوری درونزا ایجاد می شود) دارد.

این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به چالش های این مساله اشاره کرد و اظهارداشت: از مهمترین چالش های کنونی ما برای توسعه و ترویج علم، عدم تفهیم نقش و اهمیت علم برای عامه است؛ امروزه یکی از معضلات جامعه عامه ما، تمیز مطلب و بحث علمی از مطلب غیر علمی است. هم اکنون مباحث مختلفی در شبکه های اجتماعی بدون توجه به منبع و علمی بودن آنها رد و بدل می شود. از سویی این مساله توهم دانستن در میان مردم ایجاد می کند. از سوی دیگر اعتماد نداشتن به آنچه اندیشیده می شده نیز جای بحث علمی دارد.

وی یادآور شد: «توازن نداشتن زیرساخت های علم و دانش در تمامی مناطق و استان ها»، «نبود انگیزه کافی جامعه دانشگاهی برای شرکت در فرایند ترویج علم»،«کیفیت نداشتن مطالب رسانه ها و نقش کمرنگ آنها»، «مشکلاتی مانند فیلترینگ در کشور و وجود نداشتن جایگزین های مناسب برای آن» از دیگر چالش های کنونی برای توسعه و ترویج علم در کشور به حساب می آیند.

این دكترای اقتصاد گفت: هم اکنون برای رفع نیازهای جامعه، توسعه و ترویج علم در جهت صلح و توسعه اقداماتی نظیر «گسترش فرهنگ اهمیت به علم در حل تمامی امور و مسایل؛ از زندگی فردی تا مدیریت کشور»، «اهمیت به تمامی مناطق کشور و متوازن سازی زیرساخت های علم و دانش در تمامی مناطق و استان ها» و« ایجاد انگیزه به جامعه دانشگاهی به منظور ارتباط دو سویه بیشتر با عامه، از جمله ساده سازی و در اختیار قرار دادن آموزه های آکادمیک و نیز دریافت بازخورد از جامعه» ضرورت دارد.

وی به نقش قانونگذار اشاره کرد و گفت: در بحث ایجاد انگیزه ( ترفیع و ارتقاء اعضای هیات علمی) قانون گذاران می توانند نقش کلیدی داشته باشند. در بحث توزیع متوازن سازی زیرساخت ها نیز نقش قانون گذار مشخص است. همچنین در خصوص ایجاد فرهنگ ارج نهادن به علم، تسهیل قوانین مربوط به رسانه ها و شبکه های اجتماعی می تواند تاثیرگذار باشد.

علم در خدمت محیط زیست

هرچند امروزه با توسعه و ترویج علم، رفاه عمومی جوامع افزایش یافته است اما به نظر می رسد هنوز در حوزه محیط زیست و بهداشت و سایر حوزه ها با چالش زیادی مواجه ایم اما برای رفع این چالش ها چه باید کرد؟

علی اشتهاردی در پاسخ به این سوال گفت: موج نوآوری که در آن هستیم به عنوان نوآوری های پایدار شناخته می شود یعنی نوآوری هایی که به محیط زیست اهمیت می دهند. هم اکنون توسعه علم به شکل های مختلفی می تواند در این حوزه ها ترغیب شود. برای مثال، امروزه در جوامع مدرن برای پروپزال ها و تحقیقاتی که در این حوزه انجام می شود، بورسیه و کمک هزینه تحصیلی اختصاص پیدا می کند و حمایت های مالی نیز از طرف دولت ها تعلق می گیرد.

وی افزود: سمینارها و کنفرانس ها نیز در این زمینه مورد حمایت قرار می گیرند، انجمن ها نیز نقش فعالی در این زمینه بازی می کنند. نقش رسانه و نیز شبکه های اجتماعی در این مساله بسیار مهم است.

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.