سردرگمی معماری امروز ایران

همانطور که نیازمندی های روانی و روحی و اندیشه و فرهنگ یک جامعه، بر معماری و ساخت و سازها تاثیر می گذارد، معماری نیز در وهله بعد با انعکاس آنچه براساس آن ساخته شده بر اندیشه ها، رفتار و سبک زندگی تاثیر بسزایی دارد. به عبارت دیگر معماری که برگرفته از فرهنگ و هویت یک ملت بوده و خود بر فرهنگ و آداب و رسوم، هویت فردی و اجتماعی جامعه تاثیر گذار است.

سبک زندگی ایرانی – اسلامی براساس اندیشه های نظام توحیدی، عادت ها، گرایش ها، باورها، سلایق و معیار های اقتصادی و اخلاقی و اجتماعی یک فرد یا گروه مسلمان ایرانی است. این سبک زندگی نیازمند فضایی بوده که تجلی کننده ارزش ها و فرهنگ ناب اسلامی است. دکتر سید محمد بهشتی شیرازی در این خصوص می گویند " معماری را در کل می توان لباسی به قامت زندگی در نظر گرفت و طبعا متناسب با هر کیفیت از زندگی، باید لباسی متناسب با آن قامت پدید آورد."

مقام معظم رهبری در خصوص سبک زندگی بیان فرموده اند. "بی تردید زمانی معماری ما منطقی است که براساس اصول و معیارهای معماری ایرانی اسلامی و برخاسته از فرهنگ ناب ما باشد نه تقلید کورکورانه از معماری غربی زیرا سبک معماری غربی بر اساس سبک زندگی و باورهای آنها شکل گرفته و متناسب با نیازهای فرهنگی آنها است."

معماری، طراحی و ساختمان سازی کنونی کشور ما در بسیاری موارد نه تنها تابعی از الگوهای غربی و شرقی با شاخصه های یک بنای مدرن و پیشرفته نیست، بلکه نشانی از معماری، فرهنگ و هنر ایرانی اسلامی را نیز نمی توان در آنها سراغ گرفت.

معماری و شهرسازی معاصر ما در بستری شکل گرفته است که از جریان های مدرنیته، صنعتی شدن و جهانی شدن به طور مداوم تاثیر پذیرفته است. فناوری، شیوه زندگی مردم و متعاقب آن، کالبد و محیط زیست وی را تغییر داده است . در معماری معاصر ما علیرغم مجاهدت های کم نظیر در اغلب حوزه ها، با توجه به شرایط دهکده جهانی و گسترش ارتباطات کلامی و تصویری، هجوم بی امان فرهنگ و هنر غرب و ساخت و سازهایی که تنها با هدف درآمد زایی انجام گرفت، با نادیده گرفتن اصول شهر سازی و معماری چه از نوع غربی یا اسلامی آن، موجب شد ارزش ها و مبانی این تخصص چند بعدی و بین رشته ای و سرنوشت ساز نادیده گرفته شود .

از آنجا که معماری و سبک خانه نقش مهمی در خلق و خوی و سبک زندگی دارد. تغییرات ناشی از معماری معاصر بر سبک زندگی و رفتار مردم تاثیرات نامطلوبی داشته و در نهایت موجب استحاله فرهنگی فرد و جامعه خواهد شد.

معماری غربی و آسیب های فرهنگی و اجتماعی آن

امروزه معماری ایرانی- اسلامی به دلیل بروز برخی جنبه های از خود بیگانگی، مورد تهاجم فرهنگی غربی واقع شده و این موضوع سبب شده است معماری ایرانی- اسلامی در ساختمان های ایرانی بیش از پیش کمرنگ و کمرنگ تر شود.

از آنجایی که معماری و سبک خانه نقش مهمی در شکل دهی روابط، خلق وخوی و فرهنگ اهل خانه دارد، کالبد بسیاری از فضاهای شهری و ساختمان های یکی از زمینه های ظهور فرهنگ غربی و اروپایی را در ایران فراهم کرده است.

معماری معاصر که نتیجه تقلید کورکورانه از الگوی معماری غربی است، سبب ایجاد آسیب های فرهنگی و اجتماعی برای خانواده و جامعه ایرانی شده است.

معماری امروز ایران، دچار نوعی سردرگمی، خود باختگی فرهنگی و نابسامانی شده است. معماری و شهرسازی کشور به جای بی نیازی از پیروی های ناآگاهانه و سطحی از معماری سایر ملل، به دور باطلی از اشاعه فرهنگ های بیگانه در سیما و منظر شهری و ناهمگونی روز افزون معماری و شهرسازی دچار شده است.

دست مایه قرن ها تجربه و تلاش پیشینیان این مرز و بوم در عرصه معماری و شهرسازی به دست فراموشی سپرده شده و بسیاری از شاخصه ها و ویژگی های معماری ایرانی در ساخت وسازهای امروز رنگ باخته یا از میان رفته است.

پژوهشی تحت عنوان « آسیب شناسی تاثیر معماری معاصر بر سبک زندگی ایرانی اسلامی» انجام شده که رعایت مواردی همانند لزوم مکان یابی صحیح در انتخاب مسکن، توجه به آبادانی، اجتناب از اسراف امنیت و ایمنی، توجه به پاکی طهارت، حسن و زیبایی شناسی، آسایش و رعایت حریم اجتماعی و شخصی و همچنین توجه به نمادها و ارتباطات بصری را ضروری دانسته است.

نتایج این پژوهش نشان داده است که رعایت اصول و معیارهای معماری اسلامی- ایرانی در شهرسازی می تواند مستقیما تاثیر مطلوبی بر سبک زندگی مردم داشته باشد؛ اصول معماری اسلامی منطبق با سبک زندگی اسلامی شامل مواردی از جمله رعایت اصالت، حیا و تواضع، تناسب، زیبا آفرینی، کرامت انسان، عبرت گیری، توجه به هویت، معنویّت گرایی و وحدت است.

همچنین اجتناب از ریا، صله رحم و مهمان نوازی، ارتباط با طبیعت، اجتناب از فساد، نظم و اجتناب از غفلت نیز از جمله آثار مثبت به کارگیری معماری اسلامی بر سبک زندگی اسلامی است.

گفتنی است، این پژوهش توسط مهدی صادقی، دانش آموخته رشته الهیات و معارف اسلامی دانشگاه پیام نور با راهنمایی دکتر علیرضا پارسا و مشاوره دکتر حیدر جهان بخش تالیف شده است.