رعایت اخلاق در پژوهش ایران حال و روز خوشی ندارد

در حال حاضر پایان نامه نویسی یکی از مهمترین معضل های نظام آموزش عالی محسوب می شود که خدشه فراوانی به جایگاه و منزلت علمی وارد کرده و میزان کیفت پژوهش و تحقیق را به نابودی کشانده است.

طی چند سال گذشته نه تنها بازار پایان نامه فروش ها کساد نشده بلکه برخلاف خیلی از مشاغل دیگر روز به روز داغ ترهم شده است؛ بازاری که آسیب زیادی بر پیکره و بدنه آموزشی کشور وارد می کند.

جدا از این مساله متاسفانه برخی از پژوهشگران ایرانی نیز در آثار علمی خودشان، تقلب های زیادی مرتکب شده اند به طوری که بارها مقالات آنها توسط نشریات بین المللی از جمله نیچر و الزویر حذف و بی اخلاقی ایرانیان را در انتشار پژوهش ها نشان داده است.

سال ۱۳۹۵ مجله نیچر ۵۸ مقاله ایرانی را که ۲۵۸ نفر در نگارش آن نقش داشتند به دلیل سرقت علمی حذف کرد. درست یکسال بعد موسسه انتشاراتی الزویر با انتشار گزارشی اعلام کرد که گروهی از دانشگاهیان ایرانی با پیشنهاد داوران غیر واقعی، در جریان بررسی مقالاتشان تقلب کرده ‌اند.

البته سر و صدای پديده پايان نامه فروشی در ایران و تقلب آثار علمی در مقالات، فقط محدود به مرزهای داخل كشور نيست، بلكه این مساله امروز بازتاب جهانی پیدا کرده است. بازتابی که بی اخلاقی برخی  پژوهشگران کشور در امر پژوهش را می تواند به کل جامعه ایرانی تعمیم دهد. بازتابی که نشان می دهد امروز رعایت اخلاق در پژوهش ایران حال و روز خوشی ندارد.

حجم انبوه پایان نامه که هر ساله با تقلب نوشته می شوند و میزان آسیبی که آنها بر پیکره و بدنه آموزشی کشور وارد می کنند و از سوی دیگر رعایت نکردن مساله اخلاق در انتشار مقالات علمی و نگرش و دید منفی مجامع بین المللی نسبت به پژوهش های ایرانیان، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را بر آن داشت تا نسبت به آثار علمی تقلبی مقابله و با خاطیان برخورد جدی کند.

به طوری که هیئت وزیران در جلسه ۲۳ مرداد به پیشنهاد مشترک وزارتخانه های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و با همکاری وزارت دادگستری و همچنین به استناد تبصره (۱۰) ماده واحده قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی مصوب ۱۳۹۶، آیین نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی را تصویب کرد و پس از آن، این آیین نامه پنجم شهریور توسط معاون اول رئیس جمهور ابلاغ شد.

چندی پیش منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به اینکه چنین اقدامات متقلبانه، تنها با تصویب قانون متوقف نمی شود، گفت: در وهله نخست، دانشگاه ها باید مراقبت باشند تا این گونه تخلفات به دانشگاه های آنها سرایت نکند. روسای دانشگاه ها، اعضای گروه های علمی و اساتید نیز موظفند با تشکیل کارگروه های اخلاق پژوهش، بر صحت انجام مراحل تحصیلی دانشجویان مانند تدوین مقاله و پایان نامه نظارت داشته باشند.

وی افزود: علاوه بر این، هم اکنون همکاری نیز میان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با نیروی انتظامی و قوه قضاییه برای مقابله با مراکز خرید و فروش پایان نامه آغاز شده است. امیدواریم با انجام این اقدامات پیش از آغاز سال تحصیلی جدید بتوانیم شاهد حرکتی تاثیرگذار در دانشگاه ها باشیم.

یکی از اصول اخلاقی پژوهش، سلامت اخلاقی است یعنی پژوهشگر نباید در انجام فعالیت ‌های پژوهشی اقدام به سرقت ادبی، تقلب و تفسیر تعمدی حقایق به صورت وارونه کند. همچنین پژوهشگر باید اصول اخلاقی خاص حرفه ‌ای خود را رعایت کنند.

اما سوال اساسی اینجاست که "اخلاق پژوهش" چیست و اساتید و مسوولان  چگونه باید با رعایت اخلاق پژوهشی نسبت به تدوین مقاله ها و پایان نامه ها نظارت داشته باشند؟

در ماده چهارم این آیین ‌نامه عنوان شده است که وظایف کارگروه اخلاق در پژوهش، «بررسی و آسیب ‌شناسی علل و زمینه‌ های بروز تخلفات پژوهشی و اعمال تدابیر پیشگیرانه در سطح موسسه» و «ارجاع موضوع به واحدهای ذی ‌ربط»، «پیشنهاد اصلاح مقررات و رویه ‌های موجود به کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش در راستای کاهش زمینه‌ های بروز تخلفات پژوهشی»، «ترویج اخلاق در پژوهش» و «درستکاری علی و اطلاع‌رسانی در سطح موسسه» است.

بررسی اولیه و کارشناسی گزارش‌ های ارتکاب تخلفات پژوهشی موضوع ماده (۱۰) این آیین‌نامه، اجرای مصوبات کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش و ارایه گزارش عملکرد به کارگروه وزارت متبوع و همچنین بررسی و تصویب پیشنهاده (پروپوزال) پژوهش‌ هایی که بر اساس مصوبات کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش، شروع مراحل انجام آنها منوط به اخذ تاییدیه از کارگروه اخلاق در پژوهش موسسه است نیز از وظایف کارگروه اخلاق در پژوهش به حساب می آیند.

اما آیا اجرایی شدن قوانین مقابله با تقلب در آثار علمی می‌ تواند چهره‌ مخدوشی که اکنون به واسطه تخلف ‌های علمی برخی پژوهشگران ایرانی در عرصه بین‌المللی برای ایرانیان ایجاد شده است، ترمیم کند؟

No tags for this post.