تهران شهری خطر پذیر در مقابل زلزله

سازمان ملل متحد، کشور ایران را به دلیل امکان وقوع 31 حادثه طبیعی ( مانند زلزله، سیل، رانش زمین، فرسایش خاک، خشکسالی، تخریب ساحلی، توفان، آلودگی آب و هوا و …) و همچنین حوادث غیر طبیعی و انسانی در میان 10 کشور نخست بلاخیز دنیا قرار داده است.

در این بین تاب آوری شهرها به ویژه کلانشهرهایی مانند تهران در برابر حوادث طبیعی مانند وقوع زلزله از اهمیت زیادی برخوردار است. اهمیت این موضوع باعث شد تا گفت و گویی با دکتر نوربخش میرزایی، عضو هیئت علمی گروه  زلزله شناسی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران ترتیب دهیم که در ادامه آن را می خوانید.

آیا در حال حاضر زمان وقوع زلزله قابل پیش بینی است؟

با توجه به پیشرفت‌هایی که در زلزله‌شناسی صورت گرفته است، تخمین قابل قبول از مکان و بیشینه بزرگی زمین‌لرزه‌های آینده امکان‌پذیر است، اما تا فراهم شدن امکان تخمین-تعیین زمان رویداد زمین‌لرزه‌ها مسیر طولانی در پیش است. در حال حاضر، زمان رویداد زمین‌لرزه حلقه مفقوده پیش‌بینی زمین‌لرزه است.

عامل زلزله خیز بودن کره زمین چیست و چرا ایران کشوری زلزله‌خیز است؟

بیرونی‌ترین بخش ساختار زمین که سنگ‌کره نامیده می‌شود، از قطعاتی تشکیل شده است که به هر یک از آنها صفحه زمین‌ساختی گفته می‌شود. در اثر فعل و انفعالات درون گوشته زمین صفحه‌های زمین‌ساختی نسبت به یکدیگر جابجا می‌شوند و بر همدیگر نیرو وارد می‌کنند. این نیروها در مکان‌هایی، غالبا در مکان‌هایی در مرز صفحه‌ها انباشت می‌شود و در نهایت، آزاد شدن و انتشار بخش قابل توجهی از آنها به صورت موج‌های لرزه‌ای، زمین را به لرزش در می‌آورد. در دنیا سه کمربند بزرگ زلزله‌خیز وجود دارد که ایران در میان یکی از این کمربندها، که کمربند آلپ-هیمالیا نامیده می‌شود، قرار دارد. 

هم اکنون زلزله خیزترین و پرخطرترین مناطق ایران کدامند؟

به اقتضای جایگاه زمین‌ساختی ایران، به جز بخش‌هایی از نواحی مرکزی کشور که کم جمعیت یا بسیار کم جمعیت است، سایر نواحی ایران‌زمین زلزله‌خیز و دارای خطر نسبی متوسط و بالا است. اگرچه خطر زمین‌لرزه در نواحی مختلف کشور به طور نسبی متفاوت است اما خطرپذیری زمین‌لرزه‌ای مقوله دیگری است که تابع عامل‌های مختلفی از جمله انتخاب ساختگاه، نوع و کیفیت ساخت و ساز و عامل‌های ‌متعدد دیگر است.

در این بین خطر وقوع زلزله در تهران چقدر است؟ در صورت وقوع زلزله چقدر خسارت جانی و مالی پیش بینی می شود؟

در تهران هم مانند بسیاری از نواحی کشور خطر نسبی زلزله بالا است اما با توجه به ساخت و ساز انجام شده در حریم گسل‌ها، کیفیت نه چندان مناسب سازه‌ها، تراکم جمعیت و …، خطرپذیری تهران بالاتر از شهرهای دیگر ایران است. متاسفانه تا کنون مطالعه جامع در مورد ارزیابی خسارت‌های جانی و مالی احتمالی در تهران، در صورت رویداد زمین‌لرزه محتمل، انجام نشده است. در گذشته، مطالعاتی نه چندان کامل و نه چندان جامع انجام شده است که با سپری شدن قریب به دو دهه از آن مطالعات، با تغییرات صورت گرفته در عوامل تاثیرگذار بر خطرپذیری، نتایج آن قابل استناد نیست.

برای پیشگیری خسارت‌های احتمالی وقوع زلزله چه اقدامات اساسی از سوی مسوولان لازم است؟

نخستین و مهمترین اقدام، آموزش همگانی موثر، به ویژه برای مسوولان و کارشناسان مرتبط با مدیریت بحران است. اگر چنین اتفاقی بیفتد، خود مردم، و سپس، مسوولان وظیفه‌شناس تا حد زیادی با ضرورت و روش همزیستی با زمین‌لرزه آشنا می‌شوند و مانع از ساخت و سازهای ناایمن خواهند شد. از سوی دیگر، برآیند نتایج مطالعات زمین‌شناسی، زلزله‌شناسی، لرزه‌زمین‌ساختی و ژئوتکنیکی به صورت نقشه‌های پهنه‌بندی و ریز‌پهنه‌بندی در قالب آیین‌نامه لازم‌الاجرا در اختیار مهندسان و طراحان سازه‌ها قرار می‌گیرد تا بر پایه آنها سازه‌هایی مقاوم در مقابل زمین‌لرزه‌های محتمل طراحی و اجرا شود. واقعیت تلخ این است که در ایران تنها نقشه‌ای که به طور رسمی مبنای طراحی قرار می‌گیرد، مشکلات فراوان دارد. در تهیه این نقشه‌ها ضرورت دارد گروه‌های مطالعاتی در زمینه‌های تخصصی مرتبط مشارکت داشته باشند و با فعالیت‌های پژوهشی ژرف که نتایج آن نیز به تدریج در نشریات معتبر منتشر می‌شود، دستاورد خود را جمع‌بندی و با شفافیت لازم در اختیار جامعه علمی و کاربران قرار دهند.  

گفت و گو: فرزانه صدقی

 

No tags for this post.