بدون علوم انسانی زندگی مختل می شود

دکتر نعمت اله فاضلی درباره این فرضیه که رشته های علوم انسانی در ایران کاربردی نیست، افزود: این رشته‌ها کاربردی هستند اما کاربردی بودن آنها مانند رشته‌های فنی و مهندسی خیلی به صورت عینی نیستند.به عقیده من اینها پیش فرض و قابل مناقشه هستند.

هیچ تحقیقی درباره کاربردی بودن علوم انسانی نداریم

دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی گفت: این موضوع که علوم انسانی در ایران کاربرد ندارد متاسفانه نقل کلام برخی صاحب نظران حوزه علوم انسانی نیز شده است و کم و بیش افراد معتقدند که علوم انسانی در ایران کاربردی نیست . برای بنده جای تعجب است که حتی صاحب نظران و اساتید این حوزه درباره علوم انسانی این گونه قضاوت می کنند.

وی دراین خصوص افزود : نکته اولی که باید به آن اشاره کنم این است که تا به امروز هیچ تحقیق حتی تجربی درباره کاربردی بودن علوم انسانی انجام نشده و حتی گزارشی چند صفحه ای نیز در این زمینه منتشر نشده است که بتوان به آن استناد کرد تا بدانیم این رشته در ایران کاربردی است یاخیر ؟ این موضوع فقط یک قضاوت است که در ایران شکل گرفته و معلوم نیست چه ریشه علمی یا تحقیقی دارد. برخی اساتید بر اساس همین فرضیه ها نظر می دهند و متاسفانه این قضاوت ها تحت هژمونی گفتمان ناکارآمدی علوم انسانی قرارگرفته است.

دکتر فاضلی عنوان کرد : اینکه علوم انسانی کاربردی نیست یک مسئله ای است که مبنای تحقیقاتی ندارد و گویی که درک شهودی ماست . در نتیجه اگر مبنا درک و شهود است می توان گفت درک و شهود من، کاملا بر این است که موفقیت های ما بر مبنای علوم انسانی است این ادعاها یک ادعای ایدئولوژیک است و با استناد به اینکه مبانی فلسفی و متافیزیکی علوم انسانی، غربی و غیر ایرانی است به ناکارآمدی و عدم سودمندی آن اشاره می کنند .بدتر از آن اینکه برخی اینگونه  استدلال می کنند که اگر علوم انسانی کاربردی بود بسیاری از مشکلات امروز ما حل می شد.

وی افزود: اینکه  می گویند علوم انسانی با مبانی متافیزیک و فلسفی مغایرت دارد را می توان به سادگی استدلال کرد که لازمه کاربردی بود این علوم این نیست که بنیان نظری ،فلسفی و فیزیکی علم سازگاری تمام و کمال با بنیان فلسفی و ایدئولوژی ما داشته باشد . اگر ما از دانش های علوم انسانی و اجتماعی انتظار برد،سوددهی و بهره مندی داشته باشیم می توانیم با بنیان های کاملا متفاوت هم از کاربرد های آن استفاده کنیم.

مشکلات ماتنها محدود به علوم انسانی نیست

عضو وابسته هيات علمی مؤسسه مطالعات آمريكای شمالی و اروپا، دانشگاه تهران درادامه گفت: مسئله دیگری که مطرح شده این است که اگر علوم انسانی کاربردی بود نبایداین مشکلات را می داشتیم.اما پاسخ این موضوع این است که مشکلات ماتنها محدود به علوم انسانی نیست .مشکلات ما در نظام اداری ،مدیریتی و……. نیز هست.از طرف دیگر در کنار انبوهی از مشکلات ،جامعه ایران پیشرفت ها و تحولات چشمگیری را طی صدسال گذشته تجربه کرده است .به عنوان مثال جامعه ای که نسبت به صدسال پیش از امکانات رفاهی و خدمات گسترده رفاهی برخوردار شده یعنی پیشرفت کرده است.

فاضلی تاکید کرد : ایران، انبوهی از تحولات سیاسی و اقتصادی را تجربه کرده است .اگر مشکلات را بخواهیم به گردن کاربردی نبودن علوم انسانی بیندازیم نوعی اشتباه است. آیا می گوییم که این پیشرفت ها هم مدیون علوم انسانی است ؟

بدون تردید اگر دانشگاهیان نبودند امکان شکل گیری این پیشرفت ها هم نبود.بنابراین اگر استدلال های موجود گواهی بر ناکارآمدی علوم انسانی است ،تحولات هم گواهی برکارآمدی این علوم است .به همین دلیل باید گفت آنهایی که از ناکارآمدی علوم انسانی سخن می گویند، استدلال روشنی از آن  ندارند .

درک روشنی از کار آمدی و کاربرد علوم انسانی نداریم

دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی  گفت : واقعیت این است که علوم انسانی در ایران ناکارآمد و غیرکاربردی نیست بلکه ما درک روشنی از کار آمدی و کاربرد این علوم نداریم. بنابراین بهتر است بین نداشتن ادراک روشن از علوم انسانی در ایران و نداشتن کاربرد این علوم تفکیک قائل شد .

دکتر فاضلی افزود: کاربرد علوم انسانی در ایران مانند کاربرد مهندسی و پزشکی نیست .ازآنجا که علوم پزشکی و مهندسی به صورت کالا و خدمات ملموس، قابل مشاهده است و در تجربه زندگی روزمره مردم قابل احساس است ما اغلب این تصور راداریم که علوم پزشکی و مهندسی کاربردی و مفید هستند و در مقایسه با آنها، علوم رشته های انسانی و اجتماعی ناکارآمد و غیر کاربردی است ؛ آن هم تنها به این دلیل که این علوم قابل لمس و نامحسوس اند . درحالی که ماهیت علوم انسانی  خاموش است. به این معنا که دستاوردها ونتایج آن به صورت رویه ها ، انگاره ها ، الگوها ، قواعد، مفاهیم و گزاره ها در زندگی اجتماعی مردم جاری هستند و این نوع قواعد از آنجایی که از جنس ناملموس هستند بیش از آنکه به طور مستقیم مانند کالا، شی یا امر مادی را تولید کنند به شیوه سازماندهی کالاها و انسان مربوط می شوند.

وی در ادامه عنوان کرد:  از آنجا که علوم انسانی و اجتماعی  دانش ها و علومی هستند که به نوعی در مناسبات میان انسان با اشیا ، طبیعت و فرآیندهای انسانی تبلور و تجلی دارند این نوع علوم را خدمات نامادی و ناملموس می نامیم و آنهارا نمی توان به شماره در آورد. در حالیکه دستاورد ها و نتایج این علوم به صورت ملات یا میانجی موجود در تمام ابعاد وجود جهان انسانی و اجتماعی ما حضور دارند اما این نوع چیزها اغلب ناچیز پنداشته می شوند چرا که ناملموس اند.

دکتر فاضلی تصریح کرد: علوم انسانی و اجتماعی هم ناملموسند و هم ارزش مبادله ای آنها نسبت به علوم پزشکی و مهندسی ، نازلتر است. درایران معاصر ،علوم انسانی و اجتماعی اگر بیش از علوم پزشکی و مهندسی کارآمدی نداشته باشد قطعا کمتر نبوده و نیست ؛ البته ناگفته نماندکه این حرف های بنده به این معنا نیست که انتظارات از حداکثر ظرفیت های علوم انسانی برآورده شده است .منظور من این است که ما درک درستی از کارآمدی نداریم و با نوعی ارزیابی غیرعلمی رو به رو هستیم.

ضرورت ارزیابی دقیق از قابلیت ها و تجربیات علوم انسانی

فاضلی تاکید کرد : چیزی که باعث می شود ما از علوم انسانی بهره وری مناسب داشته باشیم ارزیابی دقیق از قابلیت ها و تجربیات این علوم است. اگر نتوانیم کارآمدی و کاربرد این علوم در جامعه معاصر را تجزیه و تحلیل کنیم و ارزیابی واقع بینانه به دست بیاوریم  قطعا برای برنامه ریزی در بهره برداری این علوم کمتر موفق خواهیم بود.

وی افزود: امروزه در دنیا گفتمان یا رویکردی تحت عنوان ارزیابی تاثیرات کاربرد تحقیقات در اکثرکشورهای درحال توسعه جهان از جمله مالزی و ترکیه شکل گرفته و به صورت پروژه های ملی همه ساله انجام می شود.این کار یعنی بررسی تاثیرات کاربردهای تحقیق در حوزه علوم انسانی که نشان داده است علوم انسانی و اجتماعی کاربردهای بسیاری در جامعه دارد و ما روش های درک سودمندی ها و کارامدی های این علوم را نمی شناسیم.به عنوان مثال کل سازماندهی جامعه معاصر، حول استفاده از علوم انسانی است اگر چه این سازماندهی ممکن است با کاستی هایی رو به رو باشد اما همان مقدار نیز محصول علوم انسانی واجتماعی است .

عضو وابسته هيات علمی مؤسسه مطالعات آمريكای شمالی و اروپا، دانشگاه تهران عنوان کرد: دنیای جدید دنیایی است که از طریق سازمان و بوروکراسی شکل می گیرد و برخلاف نهادهای گذشته است .امروزه انبوهی از وزارت خانه ها و سازمانهای مدنی و عمومی امورات روزمره ، معیشت و اقتصاد مردم را سازماندهی و هدایت می کنند و خدمات ارائه می دهند. آیا تا به حال پرسیده ایم که این خدمات چطور شکل گرفته است؟آیا اگر نیروهای تحصیل کرده در رشته هایی چون مدیریت ،علوم اقصادی ،حسابداری و علوم اجتماعی نبودند واقعا مفهوم سازمان در جامعه مدرن امروزی را داشتیم؟

وی افزود : امروزه جمعیت عظیمی از این رشته ها در سازمان ها مشغول کارند ،این نیروها کجا تربیت شده اند و چه درسی خوانده اند؟ مسلم است که اینها دست پرورده همین رشته علوم انسانی اند. درنهایت باید گفت اگر علوم انسانی نبود و دانش آموخته این رشته ها نبودند آیا می توانستیم در یک چشم انداز بزرگ زیباشناسی، زبان ایرانی را با دنیای صنعتی پیچیده امروزه انطباق دهیم یاخیر؟

بدون تردید خیر . اگر چه دانش اموختگان رشته هایی همچون ادبیات نتوانسته اند همتراز دانش آموختگان پزشکی کسب درآمد کنند،  اماتوانسته اند کمک خوبی کنند تا جامعه زبان مناسب برای ارتباط با دنیا را به دست آورد.

دکتر فاضلی گفت: انتقال زبان پیچیده درباری به یک زبان ساده ، روان و گسترده امروزی امکان پذیر نبود جز در پرتو دانشجویان ، متخصصان و زبان شناسان دانشگاهی ما که در صدسال گذشته تلاش کردند و زمینه سازگاری با دنیا را فراهم آوردند.اما از آنجا که تحولات این حوزه در پس پرده زندگی پنهان است و بابت این خدمات هزینه ای پرداخت نمی کنیم، قادر به درک کاربردهای آن نیستیم و قضاوت های نابخردانه ای می کنیم .

متخصصین علوم اجتماعی و انسانی کلینیک هایی به وسعت تمام زندگی دارند

دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی گفت: درنهایت باید بدانیم کل زندگیمان با کدها و شماره های زیادی مثل شماره ملی، شماره شناسنامه و ….. علامتگذاری شده اند، اینها خدماتی هستندکه متخصصان آمار و برنامه ریزی در سازمان آب، برق، ثبت احوال و………درحال تولید، پشتیبانی و تنظیم هستند .کارشناسان و متخصصین رشته های مختلف علوم انسانی در تمام زندگی روزمره ما وجود دارند و می توان گفت تمام متخصصین علوم اجتماعی و انسانی کلینیک هایی به وسعت تمام زندگی حتی در زمان خواب ما دارند. اما از آنجایی که مانند اکسیژن پراکنده در محیط زندگی ما قراردارند وجود آنها را احساس نمی کنیم و قادر به دیدن این متخصصان با حداقل دستمزد و پاداش اجتماعی نیستیم .

دکتر فاضلی گفت : خبرگزاری ها و رسانه ها درباره اینکه این محققان چگونه جامعه را سازمان دهی می کنند گزارشی منعکس نمی کنند اما درباره اینکه کجا بی نظمی وجود دارد با سرو صدای زیادی فریاد می زنند ؟ این امر باعث می شود که همواره این احساس را داشته باشیم که علوم انسانی ناکارآمد است بدون اینکه بپرسیم اگر این علوم نبود اکنون زندگی اجتماعی که در آن هستیم امکان داشت یاخیر؟قطعا پاسخ به این سوال خیر است .

وی در پایان تاکید کرد:  علوم انسانی جامعه را طراحی ، معماری ، نظارت و هدایت می کند . این معمار ماهر می پذیرد که در انبوهی از طرح ها و نقشه هایش گاهی اشتباهاتی کرده و با نقش و وظیفه ای بزرگ رو به روست .این معمار می پذیرد که شاید به حد کافی خلاق نیست اما نمی پذیرد که معمار جامعه نیست .اما تاسف اینجاست که بهترین اندیشمندان ما درست مثل عوام در مورد این علوم نظر می دهند در حالی که همه باید بدانند اگر علوم انسانی نباشد زندگی مختل می شود.

No tags for this post.