عقب ماندگی در صنعت هوا فضا پیامدهای مخرب امنیتی دارد

سوالی که در رابطه با اهمیت صنعت هوا فضا و اهمیت فعالیت در آن برای کشور، پیش می آید این است که قدرت و برتری در صنعت فضایی جهان چگونه تعریف می شود؟ کدام کشورها را می توان به عنوان قدرت فضایی برشمرد؟ جایگاه ایران در فناوری فضایی جهان کجاست؟

طبیعتا بعد از شروع به پیشرفت تکنولوژی و دستیابی به امکاناتی که انسان را قادر به گذشتن از مکان و جو زمین کرد، فضا و جو ماورا به یکی از مسائل کشورهای ابر قدرت تبدیل شد.

قدرت در عرصه فناوری فضایی مانند هر چیز دیگری در جهان تعریف ساده ای دارد. کشورهایی که فناوری های پیشرفته تری در اختیار داشته باشند و در عین حال درآمد بیشتری در حوزه فضا کسب کنند، در دسته ابرقدرت های فضایی قرار می گیرند.

کشورهای قدرتمند دیگر برای سلطه بیشتر بر جهان به فکر قدرت سخت و نظامی نیستند. در حال حاضر جنگ نرم جای جنگ سخت را گرفته و بر این اساس صنعت هوافضا یکی از زمینه های قدرتمنددی در حوزه جنگ نرم است.

کشورهایی مانند روسیه و آمریکا به عنوان ابرقدرت های سنتی فضا همچنان در جهان شناخته می شوند. در سال های اخیر سازمان فضایی اروپا، چین، ژاپن و به تازگی هندوستان نیز به قدرت های غیرقابل انکاری در صنعت فضایی جهان تبدیل شده اند. در کنار اینها کشورهایی مانند ایران هم برای تبدیل شدن به بازیگری موثر در این عرصه تلاش می کنند اما برای دستیابی به این جایگاه، راه سخت و دشواری در پیش است.

آغاز فعالیت های فضایی ایران تقریبا به اواخر دهه 40 شمسی بر می گردد اما از آن زمان تاکنون فراز و نشیب های مختلفی در راه توسعه آن وجود داشته است. تغییر و تحولات سیاسی، جنگ تحمیلی و تحریم های همه جانبه بین المللی علیه ایران، هر کدام موانع بزرگی، در راه پیشرفت این صنعت و سایر صنایع در ایران محسوب می شود.

کشور ما از جهت میزان سرمایه گذاری در بخش فضا در رده پانزدهم جهان و از نظر توانایی طراحی و ارسال ماهواره به فضا در کنار کشورهای پیشتاز در این حوزه قرار دارد.

علاوه بر این، ایران در زمینه پرتاب و زیر ساخت‌ها رتبه دوم، در علوم اکتشافات رتبه دوم، در بخش سنجش از راه دور رتبه پنجم، در حوزه مخابرات رتبه هفتم، در بخش فناوری‌های ماهواره رتبه پنجم و در بخش ناوبری رتبه دوم در منطقه را از آن خود کرده است.

تمام ماموریت های فضایی انجام شده در ایران، تاکنون بیشتر ماهیت آزمایشی داشته اند. هنوز چه در عرصه پرتابگرهای فضایی و چه در زمینه طراحی سامانه های ماهواره ای، کشور به توانمندی های لازم برای تجاری سازی این صنعت نرسیده است. به همین دلیل در زمان حاضر فناوری فضایی ایران نه فقط توانایی برطرف کردن نیازهای داخلی را ندارد بلکه فعلا قادر نیست در بازار جهانی نیز حضور موثری داشته باشد.

فناوری فضایی و قدرت ملی

در گزارشی که توسط شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی منتشر شده آمده است: بی‌تردید قدرت ملی ایفاگر نقش اصلی در بقای یک کشور است و بهره‌مندی یک دولت از بالاترین میزان آن، برخورداری هر‌چه بیش‌تر از منافع ملی، امنیت ملی، اعتبار و پرستیژ بین‌المللی را به همراه دارد. هرچند با گذشت چندین دهه از آغاز عصر فضا، این عرصه که خالق فرصت‌های بسیاری برای کسب قدرت محسوب می‌شود، هم‌چنان در نگاه شماری از کشورها خصوصاً کشور ما مهم قلمداد نمی‌شود. در عصری که دست‌یابی به فناوری فضایی عاملی برای سنجش قدرت ملی کشورها به حساب می‌آید، شناخت کارکردهای این نوع فناوری و توجه به تأثیر آن بر تحول ابعاد قدرت ملی در حوزه‌های نظامی و غیرنظامی از اهمیت بالایی برخوردار است.

مدت‌هاست قدرت‌های بزرگ فضایی در جهت تحقق رویاهای فضایی خود پس از نگاه به آسمان خیال‌انگیز و پررمز و راز تلاش می‌کنند و با شناخت امکانات تجاری، اقتصادی، ارتباطی، رفاهی و نظامی گسترده فضا، هزینه‌زیادی برای بهره‌مندی از منافع آن اختصاص می‌دهند که فناوری فضایی مهم‌ترین عامل جهت کسب آن‌هاست.

فراموش نکنیم که با توجه نشان دادن به فناوری فضایی و فاصله گرفتن از کشورهای در حال توسعه و فاقد فناوری درمقام ده کشور برتر فضایی قرار گرفته‌ایم. اما آن‌چه که تعیین کننده آینده فضایی ایران است آگاهی از ضعف‌ها و تلاش برای کم کردن فاصله خود از برترین‌های فضایی است، که نخستین دستاوردهای بومی‌مان بازتاب قابل توجهی در نگاه آن‌ها داشته است. از این رو، باید گام‌های محکم‌تری برای مقابله با چنین ضعف‌هایی برداشته شود. از سویی دیگر برای ایرانی که طبق سند چشم‌انداز 1404 در تلاش برای توسعه‌یافتگی و دست‌یابی به جایگاه برتر اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی است، توسعه فناوری امری ضروری محسوب می‌شود و کارکردهای فناوری فضایی نظیر شناسایی و نجات که خلأ آن هنگام حادثه سقوط هواپیمای ای تی آر بیش‌تر نمایان شد، تاکیدی بر چنین ضرورتی است.

بر اساس مطالب گفته شده می توان اینگونه نتیجه گرفت که عقب ماندگی و نداشتن طرح و برنامه ای در صنعت هوا فضا برای کشورها پیامدهای منفی و مخرب دفاعی و امنیتی خواهد داشت. از این رو، مسوولان کشورمان نیز برای رسیدن ایران به جایگاهی که پتانسیلش را دارد، باید از طرح پژوهشی و مطالعاتی در این زمینه حمایت کرده و بودجه مناسب برای این طرح ها در نظر بگیرند. رسیدن به این نقطه مستلزم انجام برنامه ریزی های کارشناسی بلندمدت و اجرای دقیق آنهاست. در این صورت می توان در آینده این انتظار را داشت که ایران نیز در زمره کشورهای قدرتمند فضایی قرار گیرد.

No tags for this post.