از پاریس تا پاریس
پاریس: پرده اول – جشنی برای سیاره
سه سال پیش پس از سالها تلاش و مذاکره و مفاهمه و داد و ستد سیاسی سران و مقامهای ارشد جهان توافقی تاریخی را امضا کردند که به پیمان پاریس معروف شد.
این پیمان محیط زیستی که در آن زمان غیر از دو کشور سوریه (که درگیر جنگ داخلی بود) و نیکاراگوئه ( که تفاهم انجام شده را حداقلی و غیر کارآمد میدانست و خواستار توافقی سختگیرانهتر بود) همه کشورهای جهان آن را امضا کردند، نقطه امیدی برای نجات زندگی ما روی این سیاره به شمار میرفت. هر دو کشور سوریه و نیکاراگوئه مدتی بعد این تفاهم را امضا کردند و در مقابل، ایالات متحده که نقش مهمی در رسیدن این تفاهم به سرانجام داشت با تصمیم ترامپ از آن خارج شد تا تنها کشوری باشد که این چهارچوب اقدام جهانی را به رسمیت نشناخته است.
هدف پاریس: افزایش دما تا دو درجه
بر اساس توافق پاریس کشورهای امضا کننده تعهد میکردند تا ساز وکاری متناسب با کشور خود پیدا کنند که بر اساس آن بتوانند افزایش دمای میانگین سیاره زمین را به ۲ درجه سانتیگراد و در حالت خوش بینانه به سقف ۱ و نیم درجه سانتیگراد محدود کنند.
برخی از اقلیم شناسها معتقد بودند همین مقدار مجاز اشاره شده در توافق هم ممکن است عوارضی غیر قابل مهار در بر داشته باشد اما به هر روی این تنها توافق ممکنی بود که پس از سالها بحث و اختلاف بر روی آن توافق شده بود و اگرچه تعهداتی که در خلال نشست ارائه شد در نهایت و در بازهای صد ساله زمین را با افزایش دمای میانگینی حدود ۲٫۷ تا ۳٫۷ روبرو میکرد؛ اما امید بر این بود که بعد از تایید امضای کشورها در مجالس و نهادهای قانونی هر یک از آنها سازو کارهایی برای رسیدن به تعهد این پیمان از سوی کشورهای عضو ارائه شود.
به همین دلیل هم در سراسر جهان و در شبی که این توافق امضا شد جشن و دست افشانی برقرار شد به نظر میرسید برای نخسیتن بار، اجماعی برای مقابله با این تهدید زیستِ انسان به دست آمده است.
پاریس: پرده دوم- ماکرون علیه ترامپ
این خواب خوش به سرعت از سر علاقه مندان پرید. انتخاب ترامپ در ایالات متحده و تاکید و وعده او مبنی بر خروج که در نهایت عملی شد، نشان داد که یکی از بازیگران اصلی و مهم چطور ممکن است زمین بازی عمومی را بر هم بزند.
با این وجود آنچه خروج آمریکا از پیمان پاریس را موضوعی قابل تحمل میکرد، ساختار سیاسی این کشور و قدرتی بود که در اختیار ایالتها و شهرداریها قرار داشت. علیرغم خروج ترامپ از پیمان پاریس بسیاری از ایالتها و شهرداری های این کشور اعلام کردند که به این پیمان پایبند میمانند و تعهدات خود را در مقابل این پیمان رعایت میکنند.
AFP
وعده خروج ترامپ فرصتی برای رییس جمهور جوان فرانسه ایجاد کرد که خود را در قالب رهبری در مساله گرمایش زمین و مقابله با آن مطرح کند. او پس از آنکه در سخنرانی با به عاریت گرفتن شعار انتخاباتی ترامپ مبنی بر «بازگرداندن آمریکا به موقعیت بینظیر خود» آن را به شکل «بازگرداندن زمین به موقعیت بی نظیر قبلی» معرفی کرد و در اقدامی که بیشتر نمادین بود، از دانشمندان آمریکایی که در حوزه محیط زیست فعالیت میکردند و تحت تاثیر سیاستهای ترامپ بودجه تحقیقاتی خود را از دست داده بودند، دعوت کرد تا به فرانسه بیایند و وعده داد هزینه تحقیقات آنها را تامین کند.
امانوئل ماکرون اگرچه نتوانست چه با ریختن طرح دوستی خود با ترامپ و چه با تلاش برای نشان دادن قدرت اروپایی متحدانش، ترامپ را بر ادامه تعهدات خود (چه در قبال پیمان پاریس و چه در قبال ایران) راضی کند اما در نقش ستارهای در حال اوج به خصوص برای علاقهمندان محیط زیست خود را به جهان معرفی کرد.
کسی گمان نمیکرد که کمی بعد موجی بزرگ نه تنها ماکرون را از نظر سیاسی در خطر قرار دهد که زنگ خطری جدی برای تعهدات کشورها در مقابل تعهد پاریس به صدا در آورد.
زمانی که دولت ماکرون در راستای تلاش برای کاهش تولید و انتشار گازهای گلخانه ای ایده افزایش مالیات بر سوخت را تصویب کرد، این ایده، روش و راهی منطقی به شمار میرفت که بسیاری از کشورهای جهان نیز آن را در برنامه خود قرار داده بودند. از یک سو این کار باعث کاهش مصرف سوختهای فسیلی میشد و همزمان با کاهش آلودگی هوا که هر ساله عامل مرگ بیش از ۴۰۰ هزار نفر در اروپا است، به سلامت عمومی کمک میکرد از سوی دیگر خودروهای دوگانه سوز و الکتریکی در بازار وجود دارند و به مرحله اقتصادی رسیده اند و توسعه شبکه حمل و نقل عمومی نیز می توانست فشار ناشی از این مالیات اندک را تحمل کند.
پاریس: پرده سوم – جلیقه زردها وارد میشوند
همه چیز به نظر خوب بود تا اینکه از دل یک کارزار اینترنتی، گروه بزرگی از فرانسویها جلیقههای زرد را به تن کردند و به خیابان آمدند.جنبش جلیقه زردها در ابتدا و بر اساس اعتراض به مالیات بر کربن و افزایش قیمت سوخت شکل گرفت؛ اما به سرعت فهرست خواسته های آن افزایش یافت.
شاید هیچ کس به درستی نتواند این جنبش را طبقه بندی کند. از یک سو با جنبشی پوپولیستی و بر خواسته از کنش گری فردی و غیر ساختارمند روبرو هستیم که از عدالت اقتصادی و اجتماعی سخن می گوید و در حالی که خود را مدافع محیط زیست و برای مثال مخالف استفاده از پلاستیک می داند اما به مالیات بر کربن اعتراض دارد.
فهرست خواسته های این جنبش از لغو افزایش قیمت سوخت آغاز شد و تا افزایش حداقل حقوق، اصلاح نظام مالیاتی و در نهایت استعفای رییس جمهور ادامه پیدا کرد.
این تظاهرات به سرعت رو به خشونت گذاشت. صدها مغازه و مکان عمومی آسیب دیدند و حداقل سه نفر در جریان درگیریها جان خود را از دست دادند. برای چند روز خیابان شانزه لیزه و اطراف میدان دروازه پیروزی بیشتر از اینکه یادآور تصویر رمانتیک پاریس باشد به صحنه نبردی خیابانی بدل شده بود. جایی که پلیس از گاز اشک آور و گلوله های پلاستیکی استفاده می کرد و د رمقابل معترضان نیز به آتش زدن سطل های زباله و خودرو روی آوردند.
ماکرون در مقابل این اعتراض ها عقب نشینی کرد. او برای مدت شش ماه اعمال مالیات بر سوخت و افزایش قیمت آن را معلق کرد و اکنون در حالی که با افت محبوبیت خود مواجه است در تلاش است تا بتواند این اعتراض ها را مهار کند و از بحران آن به سلامت عبور کند.
شاید هیچ کس به درستی نتواند این جنبش را طبقه بندی کند. از یک سو با جنبشی پوپولیستی و بر خواسته از کنش گری فردی و غیر ساختارمند روبرو هستیم که از عدالت اقتصادی و اجتماعی سخن می گوید و در حالی که خود را مدافع محیط زیست و برای مثال مخالف استفاده از پلاستیک می داند اما به مالیات بر کربن اعتراض دارد.
بدین ترتیب رهبر کشوری که نام پایتخت آن با نام پیمان حفظ ما بر این سیاره درهم آمیخته است و امیدوار بود نقش رهبری مبارزه با تغییرات اقلیم را بر عهده بگیرد اکنون مجبور به عقب نشینی از یکی از ساده ترین و بی حاشیه ترین مسیرهای مبارزه با تولید گازهای گلخانه ای شده است.
فراسوی پاریس
اما دامنه پدیده جلیقه زردها – در بخش تاثیر محیط زیستی – به فرانسه محدود نمیماند.افزایش مالیات بر سوخت های فسیلی، مسیری است که بسیاری از کشورهای امضا کننده پیمان پاریس برای تحقق تعهدات خود پیش بینی کردهاند. انگلستان همین الان هم این روند را برای ۹ سال معلق کرده است. در کانادا اگرچه از آغاز سال جاری مالیات بر کربن اجرایی شده است اما در استان انتاریو، دولت محلی در برابر آن مقاومت میکند.
رهبران سایر کشورها هم با نیم نگاهی به تجربه فرانسه با تردید به این مسیر نگاه میکنند.آیا افزایش قیمت سوخت و وضع مالیات بر سوخت های فسیلی ممکن است برای آن ها نیز تجربه ای مانند پاریس را به بار بیاورد؟
یکی از نکات کلیدی اعتراض جلیقه زرد ها این است که معتقدند – یا حداقل بخشی از آن ها معتقدند – که این مالیات بر سوخت، به طور ناعادلانه ای اقشار دهک های پایین اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهد و همین هم پیچیدگی هر طرحی که بر اساس مهار مصرف سوخت های فسیلی باشد را نشان می دهد.
روندی که بخواهد با معاف کردن دهک های پایین، تنها بار مالیاتی بر دهک های بالایی وارد کند به دلیل قدرت سیاسی و اقتصادی این طبقه با مقاومت مواجه می شود و ممکن است در سد موانع گروه های لابی انرژی به دام بیفتد. طرح های عمومی تر با ناخشنودی دهک های پایین مواجه می شود و این همه تازه درباره یکی از پذیرفته شده ترین بخش های مبارزه با تغییرات اقلیم است.
به قول «اولیور هفرنان» نویسنده محیط زیست در نیو ساینتیست، تجربه پاریس باید این موضوع را یادآوری کند که مسیر اصلاح مصرف و عادت زندگی متناسب با تعهدات پیمان پاریس تنها با وضع قوانین سلبی و اصطلاحاً نشان دادن چماق عملی نیست و ممکن است اثر معکوس هم داشته باشد. در این موارد باید برای شهروندانی که از این تغییرات آسیب می بینند نوعی عامل تشویقی یا هویجی نیز در نظر گرفت.
تمام این اختلاف ها و نگرانی ها در شرایطی بر امکان عملی شدن توافق پاریس سایه می اندازد که ما روز به روز شاهد تاثیرات بیشتری از تغییر اقلیم در اطراف خود هستیم.
طبیعی است که ادامه روند تغییرات اقلیم نه به انقراض عمومی منجر می شود و نه زمین را از بین می برد اما حداقل به طور جدی و اساسی سبک و نحوه زندگی ما را روی این سیاره دگرگون می کند و شک بسیاری در این مورد وجود دارد که آیا همه ما بتوانیم این چنین تحولی را تحمل کنیم.
پوریاناظمی