دخالت های انسانی و توسعه کشاورزی عامل خشکی ارومیه

در این مطلب با معرفی یک مقاله سعی کردیم دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه را بیان و توضیح دهیم.

براساس تحقیقات صورت گرفته اخیرا محققان به این نتیجه رسیده اند که فعالیت های انسانی درون حوضه ای و افزایش بی رویه مساحت زمین های کشاورزی و پوشش گیاهی در بالادست این دریاچه (که هنوز هم ادامه دارد)، عامل احتمالی اصلی این فاجعه محیط زیستی است، نه تغییرات اقلیمی.

در واقع، افزایش سطح پوشش گیاهی و زمین های کشاورزی منجر به برداشت آب در بالادست و کاهش ورودی آب به این دریاچه با ارزش شده است.

نظرات محققان در مورد کاهش تغیرمعمول آب دریاچه ارومیه به دو دسته عمده تقسیم می شوند: دسته اول که تاکید عمده بر نقش اصلی تغییر اقلیم و تاثیر آن بر کاهش نزولات جوی و افزایش دوره های خشکسالی دارند. دسته دوم فعالیت های انسانی از جمله سدسازی، افزایش بی‌رویه برداشت از منابع آب سطحی و زیرزمینی، و توسعه ناپایدار و ناکارآمدی کشاورزی را به عنوان عامل اصلی خشک شدن دریاچه معرفی می کنند.

برای بررسی علل افت آب دریاچه، این مطالعه به تحلیل و بررسی روند تغییرات و همبستگی عوامل اقلیمی (میزان بارش و درجه حرارت) و هیدرولوژیکی (رطوبت خاک و پوشش گیاهی) حوضه آبریز و نوسانات سطح آب دریاچه بین سال های ۱۳۶۰ تا ۱۳۹۴ پرداخته است.

بر اساس این تحقیق، آزمون های آماری نشان دهنده تغییر ناگهانی در رژیم نوسانات سطح آب دریاچه از سال ۲۰۰۰ میلادی است. با در نظر گرفتن این موضوع می توان بازه مورد مطالعه را به دو دوره قبل از تغییر و بعد از تغییر تقسیم کرد.

بررسی روند تغییرات بلند مدت بارش و دما نشان دهنده وضعیت پایدار با تغییرات نه چندان عمده است. بنابراین این فرضیه که کاهش شدید بارش و افزایش میانگین دما عامل اصلی خشک شدن دریاچه است قابل قبول نیست.

از طرف دیگر، سطح پوشش گیاهی در طول مدت بررسی روند افزایشی داشته است. تضاد روند کاهش حجم آب تجدید پذیر و افزایش سطح پوشش گیاهی این فرضیه را تقویت می کند که کاهش آب ورودی به دریاچه ناشی از انحراف و مصرف آب در بالادست دریاچه باشد.

علاوه بر این، بررسی ها نشان می دهد که قبل از سال ۲۰۰۰، پوشش گیاهی و سطح آب دریاچه همبستگی‌ مثبت دارند بدین معنی‌ که این دو متغیر با هم کاهش و یا افزایش داشته ا‌ند. اما در دوران پس از آن، کاهش شدید و پیوسته سطح آب دریاچه "همبسته" با افزایش عمده پوشش گیاهی (عمدتا اراضی کشاورزی که هدر رفت آب از طریق تبخیر و تعرق را تقویت می کنند) بوده است.

بنا بر نتایج به دست آمده اگر چه تغییرات اقلیمی ممکن است نقش ثانویه در تشدید شرایط بد دریاچه بازی کرده باشد، دخالت های انسانی و توسعه کشاورزی از طریق سد سازی و برداشت بی رویه منابع آب سطحی و زیرزمینی عامل اصلی این اتفاق تلخ محیط زیستی است. با این وجود و به رغم همه هشدارهای متخصصان و دلسوزان هنوز هم شاهد توسعه کشاورزی آب بر در این حوضه آبریز هستیم.

* مقاله "تغییرات اقلیمی یا فعالیت های انسانی؟ مقایسه نوسانات هیدرولوژیکی-اقلیمی با تغییرات کاربری اراضی برای درک بهتر تراژدی دریاچه ارومیه"؛ تالیف بهرام خزائی، سینا خاتمی، سیدحامد آل محمد، لیدا رشیدی، چانگشن وو، کاوه مدنی، زهرا کلانتری، جورجیا دستونی، امیر آقاکوچک.

No tags for this post.