مستندسازی در حوزه باستان شناسی حمايت نميشود

در ابتدای این جلسه، نسخه کامل فیلم مستند تخت سلیمان، نمایش داده شد. این مستند که به کارگردانی و تهیه کنندگی پژمان مظاهری پور ساخته شده است، مستندی است که یکی از مهم ترین آثار باستانی کشورمان در آذربایجان را روایت می کند، واقعیت هایی را درباره این بنای تاریخی با شکوه از زبان متخصصان و باستان شناسان داخل و خارج کشور و هم شاهدان عینی برای مخاطبان بازگو می کند. این فیلم ابتدا، اطلاعات کلی درباره بنای تخت سلیمان مثل سابقه آن، مکانی که در آن واقع شده و برخی اطلاعات تاریخی مهم را ارائه می کند.

به گفته دیتریش هوف، باستان شناس سرشناس آلمانی، این بنا در شمال غربی ایران واقع شده است و اوج شکوفایی آن در دوره ساسانیان بوده است. باستان شناسان معتقدند که این بنای تاریخی به دوره هخامنشیان در ایران، باز می گردد. این بنا که در واقع یک عبادتگاه يا يك مکان مقدس است، دارای آتشکده بزرگی به نام «آذر گشسب» است که این آتشکده نیز متعلق به دوره ساسانیان است. به عقیده باستان شناسان برای حفظ آتش و انجام مراسم نیایش، تمام اتاق ها و طاق های این بنا، سربسته ساخته شده است. براساس پژوهش های انجام شده این بنا تا قرن 4 هجری به صورت سالم باقی مانده است اما بعد از این تاریخ به محل زندگی مردم محلی تبدیل شده است و بخش هایی از آن دچار آسیب شده و به مرور زمان از بین رفته است. نکته مهم درباره این بنای تاریخی این است که در سال 82 محوطه تاریخی تخت سلیمان در یونسکو، به ثبت جهانی رسیده است.

در ادامه این نشست، کارگردان، کارشناسان و باستان شناسان، صحبت های خود را درباره این مستند ارائه کردند. ابتدا پژمان مظاهری پور، کارگردان مستند، درباره فرایند ساخت این فیلم توضیحاتی داد: باید بگویم که ساخت فیلم مستند آن هم در حوزه باستان شناسی،کمی سخت است. درواقع پرداختن به واقعیت های علمی درباره مکان های تاریخی که افسانه های بسیاری درباره آن وجود دارد، کار را مشکل می کند. اما ما سعی کردیم، هم گفتار متن و مصاحبه های انجام شده را براساس مستندات علمی و نظرات باستان شناسان، ارائه کنیم.

او در ادامه افزود: ما حتی از نظرات باستان شناسان خارجی نیز استفاده کردیم، همانطور که در فیلم هم وجود دارد، با دو باستان شناس آلمانی که روی کار کاوش دراین محوطه تاریخی مطالعات گسترده ای داشته اند، مصاحبه کردیم. 

کارگردان این اثر تاریخی درباره وضعیت کنونی این بنا گفت: در حال حاضر این محوطه تاریخی، تا جای ممکن مرمت شده و الان به عنوان یک بنای تاریخی مثل موزه ها و بناهای دیگر، قابل بازدید است. همچنین ما در سال 2009 موفق شدیم، عضو کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی یونسکو شویم.

مظاهری پور درباره حمایت های انجام شده توسط یونسکو گفت: یونسکو به عنوان یک نهاد بین المللی، توجه خوبی به این بنا داشته است، اما این حمایت تنها به صورت راهنمایی و مشاوره علمی بوده است، تا کنون حمایت مالی صورت نگرفته است.

پژمان مظاهری پور کارگردان مستند تاریخی تخت سلیمان درپایان گفت: متاسفانه ساخت فیلم مستند درحوزه باستان شناسی خیلی طرفدار ندارد و آثار باستانی زیادی مثل تخت سلیمان در کشور ما وجود دارد که کم تر شناخته شده اند و در حال تخریب هستند، این اثار نیاز به حمایت دارند. امیدوارم با حمایت های بیشتر به خصوص از سوی دولت، ساخت آثار این چنینی نیز بیشتر شود.

در ادامه دکتر مهرداد ملک زاده، باستان شناس و پژوهشگر درباره این بنا و پژوهش های باستان شناسانه انجام شده درباره آن، گفت: داستان این آتشکده، سر دراز دارد، می توان گفت از زمانی که هیات آلمانی برای کاوش در این منطقه به ایران آمدند، این بنا مورد توجه قرار گرفت. اما اهمیت دیگر این منطقه، موقعیت مکانی آن و قرار گرفتن در آذربایجان است، جایی که آداب نیایش آتش در آن بسیار مورد توجه است.

وی درادامه گفت: پژوهشگران آلمانی بیشتر اهداف پژوهشی خود مثل کشف نمونه های نایاب آهن و… را دنبال می کردند.اما نکته ای برای ما اهمیت داشت، پرداختن به این مکان در ادبیات کهن ایران است.مکانی که در گذشته بسیار مورد توجه بوده است و از شیوه ساخت و محل قرار گرفتن آن که در کنار دریاچه تخت سلیمان است، می توان فهمید که گذشتگان ما به مسائل پیرامونی و محیط زیستی بسیار اهمیت می دادند. می دانیم که در گذشته، زمین را مظهر باروری وآسمان را محل نزول برکت می دانستند، به همین دلیل است که در معماری این بنا بیشتر طاق ها به صورت سرباز است.

دکتر مهرداد ملک زاده، باستان شناس، در پایان نقدی به مستند سازی در حوزه باستان شناسی کرد و گفت: باید بگویم در این مستند تصاویر و نما ها به خوبی انتخاب شده بود، اما نکته قابل توجه این است که ما در سینمای مستند آن هم در حوزه باستان شناسی نیاز به حضور مداوم یک پژوهشگر باستان شناس در کنار کارگردان هستیم، محصول کار باید نتیجه فکر و تعامل کارگردان  و باستان شناس با یکدیگر باشد.

درپایان، دکتر حسین توقیفیان، استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و تنها شاهد عینی روایت تخت سلیمان، مشاهدات خود را از غواصی در این دریاچه ارائه داد: کار غواصی آن هم در حوزه باستان شناسی،کار پیچیده ای است که به تجهیزات و امکانات زیادی نیاز دارد، ما هنوز به این تجهیزات پیشرفته دسترسی نداریم. یکی از دلایلی که کاوش ما در زیر آب موقف شد، همین نبود امکانات بود.کار غواصی را در سال 81 و با تعداد محدودی از کارشناسان شروع کردیم.

او ادامه داد: حدود یک هفته کار باستان شناسی ما زیر آب طول کشید.نتایج کاوش ما به دلیل کمبود تجهیزات و شرایط این دریاچه کمی با یافته های هیات آلمانی متفاوت بود.ما این کاوش را در عمق 37 متری دریاچه انجام دادیم اما ابعاد درياچه متغیر است.

دکتر توقیفیان درباره اهداف این کاوش گفت: در ابتدا هدف ما پیدا کردن دیوار ها و کانال های درحال تخریب این دریاچه بود. به طور کلی بعد از 20 متر، چیزی قابل رویت نبود و تاریکی مطلق بود.

وی درباره اینکه چرا دمای دریاچه در طول سال، یکسان است گفت: این ثبات دما احتمالا به دلیل یکی بودن کانال های مسیر رفت و برگشت آب است یعنی همانطور که آب دریاچه از دل زمین می جوشد و از آب های زیر زمینی تامین می شود، به همین ترتیب هم آب از همین مسیر بر می گردد.

دکتر حسین توقیفیان، باستان شناس پژوهشگاه میراث فرهنگی،درباره اینکه آیا تا به حال پیشنهادی از سوی کشورهای دیگر برای کاوش زیرآب این دریاچه، وجود داشته است یا نه، گفت: خیر تا به حال پیشنهادی از سوی تیم های دیگر نبوده است. شاید به این دلیل است که ما این مکان تاریخی را درست و آنطور که باید معرفی نکرده ایم.

گزارش: حانیه محبی زاده

No tags for this post.