فرسایش خاک در ایران پنج برابر متوسط جهانی است

خاک از مهم‌ترین اجزای اکوسیستم است؛ برخورداری از اکوسیستمی سالم، در گرو حفظ خاک و البته حفظ سلامت آن است. این عنصر مهم در تمام دنیا با تهدیداتی مواجه است که نه‌فقط سلامتش، بلکه وجودش را هم نشانه گرفته و آن را دچار بحران کرده است. این بحران نه‌تنها در ایران که در سایر نقاط جهان آنقدر جدی است که سازمان خواربار جهانی، ‌فائو، برنامه مشارکتی جهانی خاک را راه‌اندازی کرد و سال گذشته «حفاظت از کره زمین با مراقبت از خاک آغاز می‌شود» را به‌عنوان شعار برگزید و بر اجرای دستورالعمل‌هایی با هدف مدیریت پایدار خاک در کشورهای مختلف ازجمله ایران تأکید کرد.

خاک، منبع عظیم و ثروت گرانقدری است که بسیاری از مسائل حیاتی و نیازهای ضروری انسان و جامعه به آن وابسته است. بیش از 95 درصد نیازهای غذایی بشر و درصد قابل توجهی از پوشاک و سایر مایحتاج جمعیت رو به رشد انسان در بستر خاک تولید و تأمین می‌شود. خاک، در اصطلاح، به قشر بسیار نازک و سطحی گفته می‌شود که در اثر متلاشی شدن سنگ‌ها در زمانی بسیار زیاد و تحت تأثیر عوامل طبیعی تشکیل شده است. خاک، حاوی موجودات زنده و مواد آلی و بستر طبیعی برای رشد و نمو گیاهان است. خاک، اساس و زیربنای کشاورزی است و ادامه حیات و بقای انسان، حیوانات و گیاهان بدون آن ممکن نیست. خاک، از منابع مهم پالاینده و تصفیه‌کننده طبیعت است.

 

انسان ریشه در خاک دارد

کلمه آدم مشتق از واژه عِبری آداما به معنی خاک یا زمین است. نام آدم گویای زندگی اوست. از خاک برمی‌آید، از خاک بهره می‌گیرد و در خاک فرو می‌رود. جفت و همزاد آدم حواست که آن نیز واژه‌ای عِبری به معنی زندگی و یا زندگی‌دهنده است. بنابراین جفت شدن آدم با حوا به معنی وابسته بودن زندگی به خاک است. خاک یکی از منابع طبیعی و شاید مهم‌ترین زیربنای تمدن هر کشور باشد. از زمان تمدن‌های نخستین، خاک همواره به‌صورت چیزی برای اجر و پاداش به‌کار رفته است. در فرهنگ مردم ترکیه آمده است: به جای مشتی پر از طلا بهتر است مشتی پر از خاک داشت. در فرهنگ مردم ایران نیز خاک از جایگاه بالایی برخوردار است.

آب و خاک از ملزومات لاینفک علم کشاورزی است. از این رو این شاخه از کشاورزی به بررسی و چگونگی تشکیل و تکوین خاک و شناسایی انواع آن پرداخته و خاک مناسب کاشت هر محصول را معرفی می‌کند.

 

عوامل فرسایش خاک

عواملی چون رشد شهرنشینی، ازدیاد زباله‌های شهری و صنعتی و جذب شدن برخی مواد شیمیایی در خاک، حفاری‌های معادن، چرای بی‌رویه دام‌ها، استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها و مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی، به فرسایش و آلودگی خاک و تخریب سطح زمین می‌انجامد. با توجه به آنچه به‌صورت بسیار مختصر بیان شد، اهمیت خاک به وضوح روشن می‌شود. از این رو، قرار دادن روزی به‌عنوان روز جهانی خاک و بررسی چالش‌ها و معضلات گوناگون پیش روی این عنصر حیاتی و در عین حال مورد بی‌توجهی ازجمله آلودگی، فرسایش و… و ارائه راهکارهای عملی و علمی برای حفظ نجات آن الزامی به‌نظر می‌رسد.

تخریب خاک و کاهش مستمر سطح و کیفیت اراضی کشاورزی و تغییر کاربری اراضی امروزه از بزرگ‌ترین چالش مدیریت منابع خاک کشور در مقابل متولیان، مجریان، عالمان و کارشناسان علوم خاک است که تولید پایدار کشاورزی را تهدید می‌کند و راه چاره می‌طلبد. در ایران طی یک دوره حدود 50 سال (1334 تا 1380)، فقط در شش کلان‌شهر بیش از 200 هزار هکتار از اراضی حاصلخیز و درجه یک کشاورزی به مناطق شهری، مسکونی، صنعتی و… تبدیل شده و از آن سال تاکنون نیز این تغییر و تخریب‌ها در 31 استان، 397 شهرستان، یک‌هزار و 331 شهر و بیش از 90 هزار آبادی در سراسر کشور در جریان است.

بر اساس این گزارش، به‌منظور ارج نهادن به اهمیت خاک و جلوگیری از نابودی آن در سال 2002 بر اساس پیشنهاد اتحادیه جهانی علوم خاک، روز پنجم دسامبر به‌عنوان روز جهانی خاک نام‌گذاری شد تا دولت‌ها، سیاست‌گذاران و فعالان بخش خصوصی به‌طور جدی به تکاپو افتاده و برای رفع نواقص، اصلاح روش‌ها و بهبود اوضاع کیفی خاک‌ها چاره‌اندیشی کنند. در آستانه روزجهانی خاک، کارشناسان می‌گویند وضعیت خاک در ایران بحرانی است و ایجاد پوشش گیاهی و توسعه آن از اصلی‌ترین راهکارهای خروج از این بحران محسوب می‌شود.

No tags for this post.