چالش اخلاقیات و دانش در بستر ویرایش ژنتیکی انسان
در پی اعلام جزئیات بیشتر در مورد اولین انسان ساخته‌شده به‌واسطه ویرایش ژنتیکی، به نظر می‌رسد شرایط چندان مناسب نبوده و همه‌چیز بدتر و گیج‌کننده شده است. محققان پیش‌تر ادعا کرده بودند این کودکان دوقلوی ژنتیکی با نام جیان کوی (Jiankui) به‌زودی متولد خواهند شد و در پی این موضوع یک گفتگو عمومی در سراسر جهان شکل‌گرفته که شامل جزئیات زیادی در مورد تغییرات انجام‌شده در سطح DNA است. بررسی جزئیات منتشرشده از این پروژه، دو موضوع را روشن می‌کند:
۱- ما نمی‌دانیم که آیا ویرایش ژنتیکی انجام‌شده، این دو کودک را از عفونت‌های HIV محافظت می‌کند یا خیر؟
۲- ما نمی‌توانیم بگوییم که کدام مناطق ژنوم آن‌ها توسط این روش آسیب‌دیده و دستکاری‌شده‌اند.
یکی از مشکلاتی که دانشمندان را درباره نتیجه این آزمایش نگران کرده، این است که تمام سلول‌های بنیادی این نوزادان در یک‌زمان و با یک روش ویرایش نشده‌اند و حتی اگر یک سلول اولیه دچار تغییر شود، ممکن است رشد موزاییکی این سلول‌ها به شکل ویرایش نشده انجام شود و حتی ممکن است مشکلات و آسیب‌هایی به ژن این نوزادان وارد شود.
همه این موارد سؤالات بیشتری را ذهن ایجاد می‌کند و ما نمی‌دانیم آیا اخلاقیات در این پروژه رعایت شده است یا نه و آیا والدین این نوزادان از تمامی ابعاد ماجرا خبردارند؟ در حال حاضر دولت چین این پروژه را به‌طور رسمی متوقف کرده است و موضوع زمانی پیچیده‌تر شده است که مشخص شد یک نوزاد سوم ژنتیکی نیز درراه است و این دوقلوها تنها ماحصل جاه‌طلبی دانشمندان چینی نیستند.
مشکلات فنی
پیش از آغاز این پروژه توسط دانشمندان چینی، یک توافق قوی و همه‌گیر میان جامعه علمی وجود داشت که بر اساس آن همگی پذیرفته بودند که اگرچه فنّاوری برای ویرایش ژنوم انسان در دسترس قرار دارد اما به دلیلی این‌که دانشمندان هنوز به‌اندازه کافی اطلاعاتی در مورد چگونگی بررسی ایمنی و کارایی آن برای تعیین نحوه استفاده اخلاقی از آن ندارند، این طرح را اجرا نکرده‌اند.
هدف اصلی ویرایش ژنتیکی توسط دانشمندان چینی این بود که در ژن CCR5 تغییری ایجاد شود زیرا کدهای پروتئینی که ویروس HIV طی عفونت وارد بدن می‌کند از طریق اختلال در این ژن وارد می‌شود. به نظر می‌رسد این روش موفقیت‌آمیز بوده و در برابر ویروس اچ آی وی مصونیت ایجاد خواهد کرد.
هنگامی‌که یک ژن به‌واسطه یک پروتئین تغییر می‌کند، DNA آن با استفاده از یک کد خوانده می‌شود که در آن سه پایگاه از DNA با یک پروتئین و یک اسیدآمینه رمزگذاری می‌شود. در مورد هر یک از این دوقلوهای تغییر ژنتیکی داده‌شده، شاهد حذف ۱۵ جفت‌پایه از این کدها هستیم، به این معنی که پروتئین CCR5 پنج اسیدآمینه خود را از دست خواهد داد. این موارد ازنظر تئوری توجیه‌پذیر است اما ما در دنیای واقعی نمی‌دانیم که آیا این دوقلوها واقعاً در برابر ویروس ایدز مقاوم هستند و هیچ آزمایشی که این موضوع را تائید کند نیز تاکنون انجام‌نشده است و همچنین دانشمندان نمی‌دانند آیا این تغییرات ژنتیکی داده‌شده، موجب بروز مشکلات دیگری نیز در این دوقلوها خواهد شد یا خیر؟
تعیین میزان مخاطرات
یکی از مشکلاتی که دانشمندان را درباره نتیجه این آزمایش نگران کرده، این است که تمام سلول‌های بنیادی این نوزادان در یک‌زمان و با یک روش ویرایش نشده‌اند و حتی اگر یک سلول اولیه دچار تغییر شود، ممکن است رشد موزاییکی این سلول‌ها به شکل ویرایش نشده انجام شود و حتی ممکن است مشکلات و آسیب‌هایی به ژن این نوزادان وارد شود. لازم به توضیح است که ما در حال حاضر می‌دانیم یکی از این نوزادان دارای سلول‌هایی است که عمل ویرایش روی آن انجام‌نشده و مشخص نیست آیا این فرد در برابر ایدز مصونیت خواهد داشت یا نه؟
یکی از خطرات اصلی ویرایش ژنتیکی این است که فرایند ویرایش گاهی اوقات منجر به بروز اثرات خاموش هدف می‌شود. در جای دیگر از ژنوم، یک کد حذف یا بازسازی‌شده و ساختار DNA پیچیده‌تر خواهد شد. هرکدام از این موارد به‌طور بالقوه ممکن است به ژن‌هایی که جز اهداف موردنظر ویرایش نیستند آسیب رسانده و در آن‌ها تغییر ایجاد کند. متأسفانه در حال حاضر تکنیک‌های به کار گرفته‌شده در ویرایش ژنتیکی انسان کامل نبوده و تنها ۸۰ تا ۹۰ درصد ژنوم سلول‌های بنیادی را پوشش می‌دهد و ما از اتفاقی که روی مابقی این ژن‌ها می‌افتد بی‌خبر هستیم و هیچ تضمینی هم برای تکرار این تغییر در رشد سلولی و ساخت سلول‌های جدید وجود ندارد. این مسائل باعث شده است تا بسیاری از پژوهشگران مانند آلتا چارو (Alta Charo)، متخصص زیست‌شناسی دانشگاه ویسکانسین با انجام ویرایش ژنتیکی مخالف باشند. این پژوهشگر زیست‌شناس درباره طرح دوقلوهای ویرایش شده ژنتیکی گفت: «من فقط می‌توانم نتیجه‌گیری کنم که این کار اشتباه بوده و هنوز برای انجام آن بسیار زود است. پروژه‌ای که ازنظر من غیرضروری و عمدتاً بی‌فایده است.»
پیلار اوسوریو (Pilar Ossorio) محقق حوزه اخلاقیات در زیست‌شناسی و پژوهشگر موسسه مورگیریج (Morgridge Institute) در این رابطه گفت: «انجام این طرح تنها برای کودکانی که تحت آزمایش هستند، رنج ایجاد کرده و اطلاعات علمی قابل قبولی نیز از این پروژه به دست نخواهد آمد»
به‌هرروی این پروژه را می‌توان نقطه عطفی در دانش ژنتیک دانسته و با تمام مشکلات اخلاقی و مخالفت‌های موجود، باید اذعان داشت که بشر وارد عصر جدیدی از دانش شده و دیر یا زود مشکلات موجود در پروژه‌هایی ازاین‌دست از بین رفته و شاهد پیشرفت‌هایی شگفت‌انگیز در دانش ویرایش ژنتیکی خواهیم بود.
ترجمه: احسان محمدحسینی
منبع: arstechnica
No tags for this post.
