هنر ایرانی در دوره قاجار دستخوش تحولات قابل توجهی شد

به بیان دیگر در دوره قاجار که مصادف با دو سده اخیر عثمانی است، این دولت با سابقه 700 ساله از بدو تولد با دولت‌های غربی و مسیحی مواجه بوده و بزرگترین مواجهه با فتح قسطنطنیه در سده 15 میلادی از سوی مسلمانان عثمانی بوده است.

توجه به این نکته ضروری است که دولت عثمانی تا اوایل سده 16 میلادی در زمینه‌های مختلف فکری، هنری و فرهنگی رو به‌سوی شرق داشت، شاهنامه‌نگاری، نقالی، نگارگری و ادبیات فارسی در ارکان حکومتی و اجتماعی نفوذ زیادی داشت و پادشاهان عثمانی از اینکه به زبان فارسی آشنایی و توان سرودن اشعار فارسی را داشتند به خود می‌بالیدند.

پس از آن، از نیمه اول سده 16 میلادی دولت عثمانی کنار اهمیت دادن به زبان ترکی و شکل دادن نگارگری و نقاشی به‌سبک عثمانی با فرآورده‌های نوین غرب هم از نزدیک آشنا شد. در همین راستا صنعت چاپ نخستین محصول جدیدی بود که از غرب در دولت عثمانی مورد توجه قرار گرفت. با تضعیف دولت عثمانی در سده نوزدهم و با قدرتمند شدن غربی‌ها، دولتمردان عثمانی مجبور به اصلاحات در نظام آموزشی، حکمرانی و ارتش‌داری خود شدند.

در رابطه با تعامل هنری ــ فکری ایران و عثمانی در دوره قاجار می توان به ساخت مدرسه دارالفنون در عثمانی اشاره کرد که می توان اینگونه ادعا کرد که این مدرسه برای اجرای آموزش به‌سبک غرب راه‌اندازی شد.

مدرسه دارالفنون هم در عثمانی و هم در ایرانِ آن روز با حمایت پادشاه مواجه شد و هر دو دولت برای برون‌رفت از عقب‌ماندگی، چاره کار را در فراگیری علوم و فنون جدید غرب می‌دانستند به همین منظور از معلمان و دانش‌آموختگان غرب استفاده کردند.

یکی دیگر از جریان‌هایی که از طریق عثمانی وارد ایران شد صنعت چاپ و ترجمه کتب اندیشمندان غربی برای اولین بار در دوره قاجاریه در زمان ولیعهدی عباس میرزا در ایران بود. صنعت چاپ نه‌تنها باعث تکثیر کتاب شده بود بلکه در طبع جراید نیز بسیار نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کرد.

در ادامه می توان به چاپ تقویم وقایع به‌عنوان نخستین نشریه عثمانی در سال 1831 میلادی اشاره کرد، ضمن اینکه همزمان با انتشار این نشریه، روزنامه وقایع اتفاقیه در ایران نیز منتشر شد.

با این اوصاف می توان گفت هنر ایران در دوره  قاجار تحت تأثیر رفت‌وآمدها و تبادلات که به‌یک‌باره در همه ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بین ایران و دیگر ممالک، به‌خصوص با ترکیه عثمانی شکل گرفت دستخوش تحولات و تغییرات قابل توجهی شد.

*کریم میرزایی_ پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

No tags for this post.