هر ایرانی دو برابر میانگین جهانی، آب مصرف می‌کند

ایران به دلیل خشکسالی‌های پیاپی، کاهش نزولات آسمانی، محدود شدن ظرفیت منابع آبی، افزایش جمعیت و مصرف نادرست آب با توجه به رفتار اشتباه مصرفی، با چالش‌های متعددی در زمینه تامین و توزیع آب مواجه شده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال 1400 شمسی سرانه منابع آب تجدید شونده، سالانه به حدود 800 متر مکعب کاهش یابد که پایین تر از مرز کم آبی (1000 متر مکعب) خواهد بود.

امیرحسین عرب‌پور، دانشجوی کارشناسی ارشد پیوسته معارف اسلامی و مدیریت بازرگانی دانشگاه امام صادق(ع) در این خصوص گفت: یکی از دلایل اصلی به وجود آمدن این بحران، رفتار مصرفی آب است که طبق بررسی آمارهای رسمی، متوسط مصرف سرانه خانگی آب در ایران معادل 75 تا 150 لیتر در شبانه روز برآورد شده است. به عبارتی هر ایرانی دو برابر میانگین مصرف جهانی، آب مصرف می‌کند و با وجود اهمیت صرفه جویی و ضرورت مدیریت منابع آبی در همه قسمت‌ها خصوصا مصارف خانگی، هنوز برنامه‌ریزی دقیق و عمیقی در مورد کاهش مصرف آب در بخش خانگی انجام نشده است. بنابراین اصلاح رفتار مصرف آب خانگی می‌تواند موجب کاهش فشار بر عرضه آب شود، اما این امر نیازمند شناخت رفتار مصرف کننده آب و عوامل موثر بر آن است.

وی افزود: در شرایط کنونی با توجه به مسایلی همچون افزایش تعداد مصرف کنندگان، گرایش به شهرنشینی و تغییر سبک زندگی مردم، تمایل به استفاده حداکثری از منابع و لزوم دسترسی سریعتر به نیازهای مصرفی به جهت محدودیت‌های زمانی، خطر اتلاف و کاهش منابع انرژی به ویژه آب و نیز دغدغه اصلاح و بهینه سازی الگوی مصرفی افراد جامعه به وجود آمده است. از اینرو یکی از مباحث مهم مرتبط با منابع آبی، موضوع الگوی مصرف آن است.

وی اظهار کرد: رفتار مصرفی آب از عواملی نظیر دانش زیست محیطی، آگاهی در مورد مصرف آب، نگرش نسبت به مصرف آب، میزان دینداری، محدودیت‌های درآمدی و شرایط اجتماعی افراد تاثیر می‌پذیرد و تغییر رفتار مصرفی افراد، کاری مشکل و زمان‌بر است اما مهم‌ترین راهبرد برای کاهش مصرف آب خانگی است.

بازاریابی اجتماعی؛ ابزاری مناسب برای ایجاد آگاهی

به گفته عرب پور، یکی از ابزارهای مناسب برای ایجاد این آگاهی و تغییر رفتار، بازاریابی اجتماعی است. بازاریابی نوعی فرآیند اجتماعی و مدیریتی است که بدان وسیله، افراد و گروه‌ها می‌توانند از طریق تولید، ایجاد و مبادله محصولات و ارزش‌ها با دیگران، نیازها و خواسته‌های خود را برآورده‌ سازند. بازاریابی اجتماعی حوزه و قلمرو علم جدیدی است که می‌کوشد با استفاده از فنون بازاریابی تجاری، اهداف و مقاصد اجتماعی و دینی را تحقق‌ بخشد. رسالت اصلی بازاریابی اجتماعی، تاثیرگذاری بر رفتارهای اجتماعی و انسانی جامعه است.

وی افزود: تاکید بازاریابی اجتماعی تنها ارضاء نیازها و خواسته‌های افراد اجتماع از طریق فرآیند مبادله و داد و ستد نیست؛ بلکه هدف و مقصد والاتری دارد و آن تاثیرگذاری بر اعمال و رفتار افراد در جامعه است. در واقع تمایل سازمان‌ها و دولت‌ها برای ایجاد تغییرات رفتاری مثبت، آنها را متوجه بازاریابی اجتماعی کرده است.

وی گفت: رویکرد بازاریابی اجتماعی، فرآیندی است که اصول و فنون بازاریابی تجاری را برای ایجاد، انتقال و بیان ارزش‌ها به منظور تاثیرگذاری بر کنش‌ها و رفتارهای مخاطبِ هدف به کار می‌برد که به نفع جامعه و نیز مخاطب هدف است.

وی خاطر نشان کرد: مولفه‌ «تغییر رفتار» به عنوان رکن اصلی تعریف بازاریابی اجتماعی بیان شده و تمایل سازمان‌ها و دولت‌ها برای ایجاد تغییرات رفتاری مثبت، آنها را متوجه بازاریابی اجتماعی کرده است.

وی اظهار کرد: در واقع برای تاثیرگذاری بر مردم، علاوه بر بازاریابی اجتماعی دو شیوه آموزش و قانون‌گذاری نیز وجود دارند که هر دو این روش‌ها خوب و لازم است اما کافی نیست. در واقع نمیتوان همه تغییرات رفتاری را با این دو شیوه انجام داد. به عنوان مثال آیا می‌توان برای همه نوع رفتاری از این شیوه‌ها استفاده کرد؟ آیا اگر قرار است مطالب‌های در جامعه ایجاد شود، تنها روش‌های آموزش و قانون‌گذاری کافی خواهند بود؟ مسلما نه. پس باید از برنامه‌های بازاریابی اجتماعی در قالب آمیخته بازاریابی اجتماعی استفاده شود زیرا مکمّل دو روش فوق است.

باید تا سال آینده الگوی مصرف تغییر کند

پیش از این، اسماعیل کهرم، فعال محیط زیست و کارشناس منابع آبی در این باره گفت: استفاده منابع آبی در پایتخت بیش از شهرهای دیگر است، زیرا بالا بودن رفاه در این شهر،اجازه را به مصرف بالای مشترکان می‌دهد. به طور مثال تعداد دفعات استحمام در تهران در هفته بیشتر است اما در شهرستان ها چنین نیست. وجود استخرها، فواره های تزئینی، کارواش هایی متعدد در کلانشهر این میزان مصرف را به بیش از حتی ۴۰۰ لیتر برای هر نفر در روز رسانده است.

وی با بیان اینکه ایران کم آب است و ما همیشه در بحران آب هستیم، گفت: اینکه مسوولی بگوید بحران را رد کردیم اصلا درست نیست، بلکه باید گفت اکنون زمان بهتری برای آموزش و ارایه راهکار برای اینکه سال آینده نیز درگیر چنین بحران نشویم است.

رسانه‌ها چگونه می‌توانند در تغییر رفتار آب مصرفی کمک کنند؟

اخیرا محققان کشور به انجام پژوهشی دست زده‌اند که در آن، نقش رسانه‌های جمعی در هدایت افکار عمومی در مواجهه با مخاطره آبی مورد ارزیابی علمی قرار گرفته است.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که بنابر نظر خبرگان، جامعه امروز ایران به‌جز چند نقطه که در مرحله بحران آبی است، در سایر مناطق عمدتا در مرحله مخاطره آبی قرار دارد. بر این اساس، در مرحله مخاطره کم‌آبی، رسانه‌های جمعی وظایف مهمی دارند و با کارکردهای خود می‌توانند از رسیدن به مرحله بحران جلوگیری کنند.

در این رابطه، هادی البرزی‌دعوتی، سردبیر گروه رسانه اداره پژوهش خبری صداوسیما و محقق دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و همکارانش در این پژوهش اعتقاد دارند: «رسانه‌ها در این مرحله سه وظیفه عمده دارند: پیشگیری؛ آمادگی و پیش‌بینی. فرهنگ‌سازی، آموزش، نظارت و مطالبه‌گری از مهم‌ترین وظایف رسانه‌ها در مرحله پیشگیری است. رسانه‌ها می‌توانند شهروندان، کشاورزان، دانش آموزان را به مصرف بهینه و درست تشویق و هدایت کنند. رسانه‌ها همچنین می‌توانند دستگاه‌های مرتبط با حوزه آب و کشاورزی را به اصلاح الگوی کشت و استفاده از روش‌های مکانیزه کشت تشویق کنند».

آن‌ها می‌افزایند: «ایجاد آمادگی دومین وظیفه مهم رسانه‌های جمعی است. رسانه‌ها می‌توانند در جامعه ضمن اطلاع‌رسانی دقیق درباره وضعیت موجود آب، با ایجاد آمادگی در شهروندان به تعمیق همبستگی اجتماعی یاری رسانند. بدین ترتیب رسانه‌ها می‌توانند با فعالیت درباره مدیریت منابع آب و مشارکت خیرین در توجه به زیرساخت‌های آب، به جلوگیری از ورود به مرحله بحران کمک کنند».

در پایان، بنا بر گفته البرزی‌دعوتی و همکاران محققش: «در مرحله پیش‌بینی که کارکرد سوم رسانه در مرحله مخاطره آبی است، آگاه‌سازی جامعه اهمیت زیادی دارد. رسانه‌ها می‌توانند در این مرحله به اهمیت منابع آب در اقتصاد مقاومتی بپردازند و با آگاه‌سازی در خصوص آب مجازی و آگاه‌سازی درباره هزینه‌های گران استحصال، این موضوعات را برای مخاطبان برجسته کنند».

چند راهکار اساسی برای  تغییر رفتار مصرفی آب

الف)تغییر الگوی مصرف آب:

1-برندینگ و ایجاد جذابتی برای فراگیر شدن این رفتار بین آحاد مردم با نمایش منافعی که از تغییر رفتار مصرفی نصیب جامعه می شود.

2-جلوگیری از گسترش رفتارهای غلط مصرفی آب در جهت افزایش نفوذ( جایگاه یابی) رفتار صحیح مصرفی در جامعه.

ب)مکان ارایه رفتار صحیح مصرفی آب:

1-اختصاص فضای ویژه ای در محل های پر رفت و آمد مانند بازارها برای کمپین های تبلیغاتی

2- گنجاندن مباحث مهم مرتبط در کتب درسی مقاطع گوناگون تحصیلی و تالیف کتب تخصصی در دانشگاه ها برای اشاعه الگوی صحیح مصرف آب.

3- استفاده از تریبون نماز جمعه و اجتماعات مذهبی جهت تهییج احساسات مذهبی و دینی در مذمت اسراف و بهینه مصرف کردن آب

4- استفاده از دوره ها و سمینارهای علمی و آموزشی در راستای ترویج الگوی مصرف بهینه

5- توسعه تشکل های صنفی و سمن ها برای تبیین الگوی صحیح مصرف آب.

6- توجه به نقش مدرسه و خانواده به منظور اصلاح الگوی مصرف آب.

ج)هزینه های تغییر رفتار مصرفی آب:

باید هزینه های تغییر رفتار مصرفی آب از قبیل( صرف زمان، کنار گذاشتن عادات مصرفی، هزینه های مالی و عاطفی و….) را کاهش داد تا این فرآیند با سرعت پیش رود. برای مثال: پرهیز از عادت به شست و شوی مرتب اتومبیل یا محیط خانه ها و سازمان ها از جمله هزینه های تغییر رفتار مصرفی افراد است که راه های زیادی مانند قدردانی و اهدای هدیه به مخاطبان کم مصرف و افزایش تعرفه های مصرف آب می تواند در کنار گذاشتن این عادات مصرفی موثر باشد.

د) ترویج رفتار صحیح مصرف آب:

1-آگاه سازی عمومی و مشارکت مردم در برنامه ریزی و مدیریت آب با ایجاد کمپین های مختلف به منظور صرفه جویی در مصرف آب مانند ( کمپین آب هست اما کم است یا کمپین یک قطره آب و …)

2- استفاده از رسانه های جمعی( شبکه های اجتماعی مجازی) در تغییر الگوی مصرف به ویژه با بهره بردن از جایگاه شخصیت های ذی نفوذ( سلبریتی ها) در ارسال پیام

3- گسترش پیام های کوتاه و جذاب تلویزیونی با استفاده از انیمیشن، شعر، سرودهای زیبا و علایم هشدار دهنده

4- کاهش تبلیغات تلویزیونی و جایگزینی برنامه های آموزشی مخصوص بحران آب به منظور آگاه بخشی از رفتارهای نادرست مصرفی

5- ترویج کم مصرف کردن آب و توسعه الگوی صحیح مصرف آب در قالب فیلم و سریال

6- اعطای جایزه مصرف بهینه در پایان هر دوره از طریق قرعه کشی و اعلام از طریق رسان ها و جراید به منظور فرهنگ سازی مصرف بهینه

7- استفاده از کاتالوگ های آموزشی و هشدارهای تبلیغاتی برای کاهش مصرف آب

8- استفاده از آموزه های دین اسلام در خصوص اهمیت آب و لزوم صرفه جویی و جلوگیری از اسراف آن برای نهادینه کردن فرهنگ صرفه جویی

گزارش: فرزانه صدقی

 

No tags for this post.