یوزپلنگ ایرانی گونه ای در خطر انقراض

در واقع ایران از دهه 1970 به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ‌ آسیایی شناخته شده است از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی نیز می گویند بنابراین باید با تمام توان از این میراث ارزشمند حفاظت کنیم.
وضعیت زیستگاه های یوزپلنگ چه در جنوب کشور مانند استان یزد و چه مناطق شمالی مانند توران در سمنان و میاندشت در خراسان شمالی خوب نیست و تلاش همگان را برای حفاظت از این گربه سان در خطر انقراض می طلبد.
بر این اساس چندی است که سازمان حفاظت محیط زیست پروژه تکثیر مصنوعی یوزپلنگ ایرانی را در دستور کار قرار داده و قرار است بر روی کوشکی و دلبر دو یوزپلنگ نر و ماده ای که در پردیسان نگهداری می شوند در قالب اجرای این پروژه سرمایه گذاری کند.

*** کوشکی و دلبر
کوشکی و دلبر دو یوزپلنگ نر و ماده ای هستند که به ترتیب 10 آذر 93 از پناهگاه حیات وحش میاندشت و 11 آذر 93 از ذخیره گاه زیست کره توران به پارک پردیسان تهران منتقل شدند، این دو گونه ارزشمند با هدف تکثیر در اسارت و انجام تحقیقات بر روی رفتار گربه سانان به این مکان منتقل شدند.
کوشکی یوزپلنگ نر بهمن ماه 1386 در 4 ماهگی و دلبر یوزپلنگ ماده فروردین 1390 در سه ماهگی به اسارت در آمدند که بعد از این و با توجه به اهمیت حفاظت از این گونه های ارزشمند و در خطر انقراض بودن آنها به پارک پردیسان منتقل شدند.
بر این اساس در خرداد 1390 اولین طرح ایجاد مرکز تکثیر ارایه شد و در شهریور 1391 این طرح برای ' شان مک کویین ' کارشناس ایرلندی گربه سانان ارسال شد و وی نظر نهایی خود را بر روی این طرح ارایه داد که از تیرماه همان سال کار ساخت این مرکز تحقیقاتی در پارک پردیسان آغاز شد.
این سایت دارای 6 فضای مجزا است که با هدف، تکثیر در اسارت، نگهداری از این دو یوز و همچنین پذیرایی از هر یوزپلنگ آسیایی دیگر که شاید در آینده به هر دلیل غیر قابل پیش بینی توان ادامه حیات در زیستگاه طبیعی اش را از دست بدهد، طراحی و ساخته شده است و بنا به گفته مجید خرازیان مقدم مدیر کل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اکنون زمان تکثیر یوزپلنگ ایرانی به روش مصنوعی فرا رسیده و در این راستا، با نظارت معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان و مشارکت علمی پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار، پروژه امکان سنجی بارورسازی آزمایشگاهی یوزهای نگهداری شده در پارک طبیعت پردیسان آغاز شده است.
متخصصان بر این باورند که در صورت موفقیت این پروژه می ‌توان نسل گونه‌ های جانوری در خطر انقراض کشور را از خطر انقراض دائم نجات داد و گامی ارزشمند برای حفاظت از حیات‌ وحش کشور برداشت.
خرازیان مقدم روز دوشنبه دراین باره به  ایرنا گفت: برای تکثیر یوزپلنگ ایرانی به روش مصنوعی قراردادی با پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار سازمان محیط زیست منعقد کرده ایم .
وی افزود: هدف ما این است که در درجه اول بحث امکان سنجی تکثیر و پرورش کوشکی و دلبر را که در مرکز تحقیقات پارک پردیسان نگهداری می شوند، با روش مصنوعی پیگیری کنیم.
وی در پاسخ به اینکه چرا روش مصنوعی مگر طبیعی جواب نمی دهد؟ گفت: در مدت سه سال حضور کوشکی و دلبر در پارک پردیسان، دلبر به روش طبیعی موفق به زادآوری نشد بر این اساس در نظر داریم روش های مصنوعی مانند آی وی اف یا حتی دیگر روش ها که مد نظر ما است را انجام دهیم.
وی درباره اینکه آیا از ظرفیت های بین المللی نیز استفاده می شود اظهارداشت:با توجه به اینکه تکثیر مصنوعی گربه سان آنهم یوزپلنگ کاری است که تجربه ای از آن در ایران وجود ندارد حتما از مشاوران و متخصصان بین الملی استفاده می کنیم البته این کار با محوریت پژوهشکده محیط زیست که مجری این طرح است انجام می شود.
خرازیان مقدم افزود: اکنون در حال رایزنی هستیم تا یک مرکز ذیصلاح را از بین چند مرکزی که در نظر داریم انتخاب کنیم تا به ما مشورت بدهند، البته این همکاری با هدف ظرفیت سازی کارشناسان داخلی انجام می شود، یعنی هدف ما این است که اگر از متخصصان خارجی هم استفاده می کنیم بتوانیم در آینده این روش ها و این علم را بومی سازی کنیم.
وی ادامه داد: احتمالا از یکی از مراکز صاحب نظر از کشور آلمان استفاده خواهیم کرد، البته قطعا مرکزی خواهد بود که در بحث گربه سانان صاحب نظر باشد حتی یوز با بقیه گربه سانان متفاوت است بنابراین باید مرکزی را انتخاب کنیم که روی یوز کار کرده باشد.
خرازیان مقدم گفت: یوزپلنگ با دیگر گربه سانان از نظر آناتومی و تولید مثل فرق می کند؛ سخت تر بارور می شود و قطعا شرایط یوز در اسارت نیز دشوارتر خواهد بود.
وی درباره سابقه تکثیر و پرورش یوزپلنگ در اسارت در دنیا توضیح داد: بحث تکثیر و پرورش یوز در اسارت و محیط بسته در برخی از کشورهای عربی انجام می شود البته نه به روش مصنوعی بلکه به روش طبیعی صورت می گیرد. تاکنون به روش مصنوعی انجام نشده است.
خرازیان مقدم گفت: اما مساله مهم برای ما در روش تکثیر مصنوعی که چشم انداز آینده ما نیز هست این است که اگر بتوانیم در مرحله اول یوزی را در مرکز تحقیقات پارک پردیسان تکثیر کنیم به عنوان اهداف بلند مدت برای معرفی مجدد گونه به زیستگاه اقدام کنیم که این کار در دنیا تا حالا سابقه نداشته است.
مدیر کل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اظهارداشت: تاکنون در دنیا معرفی مجدد یوزهای در اسارت به زیستگاه طبیعی انجام نشده است، البته شاید ما نیز موفق نشویم اما تلاش خود را به کار خواهیم بست.
وی با بیان اینکه معرفی این یوزها به طبیعت پروسه هایی دارد و برنامه هایی به عنوان اهداف بلند مدت در ذهن ما است گفت: در مرحله اول باید موفق شویم که تکثیر را انجام دهیم در مرحله بعد در نظر داریم توله ها در محیط هایی به وسعت 20یا 30 هزار هکتار منتقل کنیم که در واقع این مرحله نیمه اسارت است تا توله ها روش های شکار و تطابق با طبیعت را یاد بگیرند و بعد بتوانیم آنها را در طبیعت رها کنیم.
وی با تاکید بر اینکه این کار سختی است و تاکنون نیز در دنیا انجام نشده است تاکید کرد: شاید ما هم موفق نشویم اما با توجه به وضعیت یوز و با توجه به اینکه باید برای تک تک یوزهای باقیمانده در کشور برنامه داشته باشیم، وظیفه داریم تمام این روش ها را انجام دهیم و جلو برویم حالا چه موفق بشویم چه نشویم اما باید به موفقیت امیدوار باشیم.
خرازیان مقدم ادامه داد: البته همچنان اولویت اول ما در رابطه با یوز مانند سایر گونه های در معرض تهدید، حفاظت از گونه در زیستگاه است اما در کنار این اولویت وضعیت گونه می طلبد که روش های دیگری از جمله باروری در اسارت به روش مصنوعی و طبیعی را نیز داشته باشیم که حتی شاید لازم باشد در کنار تکثیر ، بانک ذخیره اسپرم یوزها را نیز ایجاد کنیم چون ممکن است در آینده به درد بخورد.
وی در پاسخ به اینکه چرا دلبر به روش طبیعی بارور نشد گفت: شرایط تولید مثل دلبر بسیار سخت است چون یکبار به روش طبیعی باردار شد اما سقط کرد و رحمی که یکبار سقط کرده باشد احتمال اینکه دیگر نتواند بارور شود وجود دارد البته امیدواریم روش طبیعی را در رابطه با یوز ماده دیگری به نام ' ایران ' داشته باشیم.
بهمن ماه 96 یک توله یوزپلنگ ماده در تهران کشف شد که بعد از معاینه به پارک پردیسان منتقل و ایران نام گرفت.
خرازیان مقدم گفت: ایران هنوز بالغ نشده و بعد از بالغ شدن اگر یوز نر قابل بارور کردن داشته باشیم حتما روش طبیعی باروری را در حیوان اجرا می کنیم ، البته حدود یک تا یک سال و نیم دیگر بالغ می شود.
وی افزود: الان که به روش مصنوعی روی آوردیم برای این است که روش طبیعی روی دلبر جواب نداده است وگرنه برای یوزهایی که در مرکز پردیسان داریم اگر روش طبیعی جواب می داد قطعا بهتر بود.
مدیر کل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: معاونت محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در حال رایزنی برای انتخاب مرکز بین المللی همکار است که در صورت مشخص شدن به پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار معرفی می شوند تا نسبت به دعوت از آنها اقدام کنند.