نشر اکاذیب؛ آفت سواد مصنوعی

جایگزینی مطالعه کتاب با مطالعه صفحات مجازی آسیبی است که در سال‌ھای آینده می‌تواند در دانایی و توانایی فرھنگی جامعه نیز اثر گذار باشد و مشکلاتی را برای نسل کنونی و آینده کشور به وجود آورد.

برخی از کارشناسان، فضای مجازی را آفتی برای کتابخوانی می دانند. ھرچند حرکت در مسیر توسعه و تکنولوژی اجتناب ناپذیر است و این توسعه روز افزون در بسیاری از موارد به نفع بشر تمام شده است اما باید پذیرفت که فضای مجازی علاوه بر اینکه عمق مطالعه مطالب را در کشور کاھش داده بر پیکره کتاب و کتابخوانی در کشور ضربات مھلکی وارد می کند.

گروھی دیگر معتقدند فضای مجازی منجر به ایجاد سواد مصنوعی در افراد شده و از آنجایی که به اطلاعات مندرج در کانال‌ھا و گروه‌ھای موجود در شبکه‌ھای اجتماعی نمی‌توان در بعد صحت تکیه کرد منجر به ایجاد اطلاعات نادرست در مردم و آسیب رسانی به سطح دانایی آنان می‌شود.

مجتبی لشکربلوکی، کارشناس اجتماعی در این زمینه گفت: روزانه تنھا در شبکه اجتماعی تلگرام بیش از 3 میلیون مطلب منتشر می‌شود. این میزان تولید محتوا در شبکه‌ھای مختلف اجتماعی در طول تاریخ بی نظیر و فوق العاده است و نتیجه آن این است که ھمه مردم ھمه چیز می‌دانند.

وی افزود: ما به شکلی خطرناک به نوعی کپی برداری از دانایی نزدیک می‌شویم که در واقع الگوی جدید نادانی است. ما با سواد مصنوعی روبرو ھستیم. نظرات ما از پرسه زدن در شبکه‌ھای اجتماعی سرچشمه می‌گیرند ، نه مطالعه کتاب‌ھا! این کپی برداری از دانایی، در واقع الگوی جدید نادانی است. هرچند حضور در شبکه‌ھای اجتماعی مفید هم است.

رسانه؛ موثق ترین منبع در نزد مردم

دکتر سیما فردوسی، دکترای روان شناس بالینی، عضو هیات علمی گروه روان‌شناسی دانشگاه شهیدبهشتی در این خصوص گفت: هرچند تکنولوژی پیشرفت خیلی زیادی کرده، سرعت اطلاع رسانی افزایش یافته و سبک زندگی مردم را تغییر داده است و خیلی از کارها به وسیله ابزارها انجام می‌شود و دیگر نیاز به صرف وقت و زمان نیست اما در کنار تمام این راحتی ها، مزایا، استرس ها و نگرانی ها و آسیب های روانی -اجتماعی زیادی نیز به وجود آمده است. جامعه ما نیز از این بعد تحت تاثیر این مسایل قرار گرفته و از این قاعده مستثنی نیست.

این عضو سازمان نظام روان شناسی افزود: در جامعه ما مردم از رسانه به عنوان یک ابزار تفریحی استفاده نمی کنند. مردم جامعه ما از رسانه به عنوان منبع آموزش استفاده می کند. مطالب رسانه و صدا و سیما را به عنوان مستند علمی تلقی می‌کنند. وقتی مستند علمی تلقی کنند پس از آن نیز تاثیر می پذیرند. وقتی مردم با یکدیگر گفت و گو می کنند، گفته هایشان را به رسانه رفرنس می‌دهند و اشاره می کنند من این مطلب را در تلویزیون دیده ام. یک کارشناس این حرف را زد. در یک روزنامه این مطلب را خوانده ام یعنی رسانه را یک منبع موثق قلمداد می کند پس ما نمی توانیم اطلاع رسانی ضعیفی از طریق رسانه‌هایمان به مردم جامعه ارایه دهیم به خصوص هم اکنون که شبکه های اجتماعی زیادی به وجود آمده اند که متاسفانه اطلاع رسانی درست و صحیحی هم به مردم ارایه نمی‌دهند.

این مدرس آموزش خانواده در سازمان آموزش و پرورش در پاسخ به اینکه هم اکنون شبکه‌های اجتماعی تهدید یا فرصت قلمداد می شوند، اظهار داشت: متاسفانه هم اکنون خیلی از شبکه‌های اجتماعی خبرهای غیر موثق به مردم ارایه می دهند. اگر شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی خیلی قویتر عمل کنند و برای مخاطبان جذاب باشند، همچنین کانال‌های خبری و کانال های دیگر اطلاعات موثق، جامع، کامل، علمی، منطقی و جدی ارایه کنند، مسلما مردم به این سمت بیشتر گرایش پیدا خواهند کرد.

این کارشناس امور خانواده در صدا و سیما به تاثیر روانی این اطلاع رسانی های غیر موثق در بین اقشار جامعه اشاره کرد و گفت: متاسفانه خیلی از مردم اطلاعات این شبکه های اجتماعی را زود باور می کنند. این افراد دنبال پیدا کردن صحت و سقم این اطلاعات نیستند، آنها تصور می کنند حتما این قضیه وجود داشته که این خبر در شبکه های اجتماعی نوشته شده است. من فکر می کنم باید یک منبع اطلاع رسانی قوی تر، موثق تر وجود داشته باشد که مردم کم کم متوجه بشوند که هر خبری در شبکه‌های اجتماعی موثق نیست و خبرهای نادرست هم وجود دارد.

چه باید کرد؟

1- نه باور کنید و نه رد کنید: زمانی که استدلال به نفع یا علیه آن گفته یا نوشته ندارید نه ردش کنید، قضاوت خود را معلق کنید تا زمان دریافت اطلاعات کافی برای قضاوت.

2- در حالت غیر هوشیار قضاوت نکنید: دو روانشناس آمریکایی در مطالعات خود نشان دادند زمانی که افراد از آرامش فکری بیشتری برخورداند، کیفیت قضاوت‌های حرفه ای شان افزایش پیدا می کند. مطالعات نشان داده زمانی که شتابزده، هیجانی، خسته و پریشان هستیم، کیفیت قضاوت های ما افت می کند و قضاوتی که در زمان شتابزدگی می کنیم به اندازه قضاوت یک فرد مست، غیرقابل اتکاست.

3- به ساختارهای مشکوک، حساس باشید: جملاتی که با فعل مجهول و بدون فاعل ساخته شده‌اند مانند «گفته می‌شود» یا «شنیده‌ها حاکی از آن است که» و «یا بر اساس اخبار منتشر شده» روشی برای پیچاندن شما هستند. در این ساختارها خبر وجود دارد. اما منبع خبر وجود ندارد.

4- برای هر چه می خوانید یا می شنوید از خودتان بپرسید: الف) آیا از منبع خبر/گزارش مطمئن هستم؟ ب) آیا شواهد تاییدکننده یا استدلال های قانع کننده آورده شده یا اینکه یک حرف به زبان های مختلف تکرار شده؟ ج) آیا بین مقدمه و اطلاعات ارایه شده و نتایج رابطه منطقی وجود دارد؟ د) آیا تمام واقعیت بیان شده یا بخشی از واقعیت؟

5- از چرا و کلمات هم خانواده استفاده کنید: آدم های دقیق دایم می پرسند چرا؟ چرا کاندیدای ریاست جمهوری شما بهتر است؟ چه چیز باعث می شود که فکر کنید قیمت ارز بالا می رود؟ چطور به این نتیجه رسیدید؟

6- بخش مغالطات را بخوانید: در منطق، فصلی به نام مغالطات وجود دارد. برای تقویت تفکر سنجشگرانه (انتقادی) بخش مغالطات را بخوانید با بیش از 70 نوع مغالطه (دامگاه اشتباه ذهنی) آشنا شوید.

7- شبکه های اجتماعی را جایگزین کتاب نکنید: حضور در شبکه های اجتماعی مفید است. جریان آزاد اطلاعات در آن بسیار جذاب، مفید و غنیمت است. اما فراموش نکنیم که آن ها نمی توانند جایگزین کتاب و تفکر عمیق شوند.

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.