ایران: موفق در تولید علم ناموفق در تولید فناوری نانو

به طوری که هم اکنون سکوی چهارم دنیا در تولید علم را به خود اختصاص داده است. برپایی یازدهمین نمایشگاه و جشنواره فناوری نانو که از امروز( ۲۱ مهر ماه) در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی آغاز به کار کرد، بهانه‌ای شد تا گزارشی پیرامون جایگاه علم نانوی ایران در دنیا و چالش های پیش محققان این حوزه ترتیب بدهیم که در ادامه آن را می خوانید.

سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور در این خصوص گفت: علم نانو یک علم جدید و به‌روز در دنیا است. به گونه‌ای که از 15 سال گذشته که وارد این حوزه شدیم، زمان مناسب بوده و امروزه توانستیم یکی از کشورهای تولیدکننده محصولات مبتنی بر فناوری نانو باشیم.

وی افزود: با سیاست‌گذاری‌های انجام شده در این ستاد مشاهده می‌کنیم که رشد علمی ما در این حوزه افزایش یافته، به گونه‌ای که رتبه ما از نهم و دهم جهانی به رتبه چهارم جهانی رسیده است که قطعا این رشد در سال‌های آینده ادامه خواهد داشت. اتفاق مهم دیگری که در این حوزه افتاده، بحث فروش و توسعه این فناوری در سال گذشته بوده است.

وی میزان فروش محصولات نانو در سال گذشته را 1370 میلیارد تومان ذکر کرد و افزود: این عدد بالاتر از عدد هدف‌گذاری بوده که در ستاد نانو تعریف شده است. علاوه بر آن ما شاهد افزایش صادرات محصولات مبتنی بر نانو فناوری به میزان 62.4 میلیون دلار بودیم.

معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور با اشاره به فروش محصولات مبتنی بر نانو فناوری، گفت: فروش صنعتی این حوزه که به مرز 1400 میلیارد ریال رسیده است، قطعا در سال‌های آینده افزایش بیشتری خواهد داشت و این امر نشان می‌دهد که فناوری نانو توانسته جایگاه خود را در حوزه صنعت پیدا کند.

وی خاطر نشان کرد: ولی بحث تجاری‌سازی محصولات دانش‌بنیان موضوعی است که باید با حمایت بخش خصوصی اتفاق بیفتد. از اینرو هرچقدر که بتوانیم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را در این حوزه افزایش دهیم، قطعا برنده واقعی ما خواهیم بود.

ایران سهم اندکی در تولید مقالات مشارکتی دارد

ایران هر چند در سال 2017 با تولید 9325 مقالــه در حوزه نانو در جایگاه چهارم قرار دارد، ولی آمارهای این حوزه نشان می‌دهد سهم مقالات مشترک ایران با کشوهای دیگر در این سال حدود 18.5 درصد است که کمترین سهم مشارکت بین‌المللی در بین 30 کشور اول نانو محسوب می‌شود، ضمن آنکه ایران در زمینه‌های نوآوری و تولید فناوری نانو همانند تولید علم موفق نبوده است. ثبت 0.41 پتنت در ازای هر 100 مقاله موید این ادعا است.

در ســال 2017 میــلادی، 9325 مقالــه مرتبــط بــا فناوری نانو توســط محققان ایرانی در WoS نمایه شــد که معــادل 5.8 درصــد از کل مقالات نانوی منتشرشــده در ســال 2017 اســت. ایران با این ســهم از انتشــارات نانو، با دو رتبه رشــد نســبت به ســال 2016 در رتبه چهارم دنیا قرار گرفت. این جایگاه در حالی به دســت آمده که ایران در ســال 2001 با انتشــار 10 مقاله نانو در رده پنجاه و هفت دنیا و ششــم منطقه خاورمیانه قرار داشــت.

متوسط درصد رشد سالانه مقالات نانو ایران در این 17 سال حدود 62 درصد بوده است. این تعداد از مقالات نانو بیش از یک پنجم کل مقالات علمی منتشرشده ایران در WoS را شــامل می شــوند، ضمن آنکه سهم مقالات نانو از کل مقالات دنیا در سال 2017 به میزان 9 درصد بوده است.

ایران در تولید فناوری نانو مانند تولید علم موفق نیست

تا پایان سال 2017 ایران در مجموع 197 اختراع مرتبط با فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده است. تعداد پتنت‌های نانو ایران در USPTO در سال 2017 تعداد 13 پتنت بوده و در همین سال 25 اختراع نانویی دیگر ایران در این دفتر قرار بوده است که در مجموع 38 پرونده ثبت اختراع شود.

رتبه ایران در پتنت‌های ثبت‌شده در USPTO در سال 2017 عدد 25 است، اما نسبت تعداد پتنت‌ها به تعداد مقالات نانو نشان می‌دهد ایران در زمینه نوآوری و تولید فناوری نانو همانند تولید علم موفق نبوده است. ثبت 0.41 پتنت در ازای هر 100 مقاله مؤید این ادعا است.

این اعداد نشان می‌دهد که رشد وضعیت نوآوری و اختراعات فناوری نانو در ایران به توجه بیشتر به زیر ساخت‌های اساسی مالکیت فکری در کشور نیاز دارد.

نوسانات ارزی؛ چالش اصلی فناوران حوزه نانو

سعید سرکار، دبیر ستاد توسعه فناوری نانو گفت: هم اکنون محققان برای ثبت اختراعات بین‌الملل و دریافت استانداردهای بین‌المللی ارز مورد نیاز خود را با چالش‌های زیاد از بازار آزاد تامین می‌کنند که ادامه این مسیر منجر به نابودی شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود.

وی دولتی بودن بخش اعظمی از اقتصاد را از دیگر چالش‌های فناوری نانو در کشور عنوان کرد و ادامه داد: رقابت‌پذیری صنایع مستلزم داشتن فناوری است. از اینرو دارا بودن صنعت منجر به بهره‌برداری از فناوری‌های تولید شده در داخل می‌شود. دولتی بودن اقتصاد کشور موجب می‌شود که رقابت در آن حذف شود؛ از اینرو ما بسیاری از فناوری‌هایی را داریم که می‌توانند صنایعی مانند خودروسازی را متحول کنند، ولی به آن‌ها اعتنا نمی‌شود.

وی با اشاره به عملکرد بخش‌های خصولتی، در این حوزه گفت: بخش‌های خصولتی به هیچ نهادی پاسخگو نیستند، چون دارای هویت دوگانه هستند و ما امروز اعلام می‌کنیم که اگر این وضعیت تغییر نکند، شرکت‌هایی که در چند سال اخیر با برنامه‌ریزی تشکیل شده‌اند، نابود شده‌اند. نابودی شرکت‌های دانش‌بنیان به معنای بیکاری متخصصان است.

دبیر ستاد توسعه فناوری نانو گفت: ما اعتقاد داریم که اگر دست ما از فناوری پر باشد و قیمت‌های محصولات تولید شده رقابتی باشد، هم خریدار و هم فروشنده مسیر خود را برای صادرات و تبادلات ارز پیدا خواهند کرد.

سرکار یادآور شد: ولی از سوی دیگر ما در تعاملات ارزی با چالش‌هایی مواجه هستیم که در این مسیر سعی کردیم با ایجاد دفاتری در خارج از کشور مبادلات پایاپای ارزی را برقرار کنیم.

دبیر ستاد فناوری نانو با بیان این که به منظور توسعه بازار محصولات این عرصه به ایجاد دفاتری در برخی از کشورها  اقدام کردیم، اظهار کرد:‌ در کشور چین 4 دفتر و نمایشگاه ایجاد کردیم و از این طریق علاوه بر فروش محصولات در این کشور، درصدد هستیم تا با جذب سرمایه‌گذاری و اجرای طرح‌های مشارکتی فناوری نانو  را در این کشور به تولید برسانیم.

وی در عین حال با تاکید بر این‌که شرکت‌های ایرانی محصولات خود را به 40 کشور دنیا صادر می‌کنند، اضافه کرد: در حال حاضر ما در برنامه‌ریزی خود برای صادرات این محصولات به کشورهایی با جمعیت بالا هدف‌گذاری کرده‌ایم که از آن جمله می‌توان به کشورهای اندونزی، هند، مکزیک و برزیل اشاره کرد.

سرکار با بیان اینکه در کشور ترکیه و اندونزی نیز دفتری اجاره کردیم، گفت: در کشور عراق نیز در شرف تاسیس دفتری هستیم.

دبیر ستاد توسعه فناوری نانو با تاکید بر اینکه با این اقدامات در تلاش هستیم که شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی را در کلاس جهانی قرار دهیم، اضافه کرد:‌ شرکت‌هایی که موفق به توسعه‌ فناوری در تولید نمونه‌ اولیه شده‌اند و توانسته‌اند فناوری را اثبات کنند، به منظور جذب سرمایه‌گذار بخشی را به آنها اختصاص داده‌ایم.

زیرساخت‌ها منطبق با فناوری نانو نیستند

علی محمد سلطانی، مدیر دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در خصوص سهم فعلی بازار محصولات نانو در کشور گفت: خوشبختانه هم اکنون گفتمان خوبی بین جوانان ما شکل گرفته که مبتنی است بر ایجاد درآمد و کسب و کار بر اساس فناوری‌های جدید که این فضا 15 سال پیش وجود نداشت و البته تصور می کنم برنامه های ستاد فناوری نانو در ایجاد این گفتمان نقش داشته است.

وی خاطر نشان کرد: ظرف چهارسال گذشته اقتصاد مبتنی بر فناوری نانو که تمام آن بر پایه فناوری بومی و توسعه یافته در داخل کشورمان است، 20 برابر رشد داشته و ایران هم اکنون از مرحله جهش علمی به جهش اقتصادی وارد شده است.

وی با اشاره به اینکه فناوری نانو برای صنعت ما عرصه جدیدی محسوب می شود، گفت: متاسفانه زیرساخت های بخش صنعت کشورمان به سختی می تواند خود را با فناوری های نانو تطبیق دهد.

سلطانی افزود: البته می توان این نوید را داد که ارزش بازار و فروش محصولات نانویی هر سال به نسبت سال قبل دو برابر شود، همانطور که در چهار سال گذشته این رشد دوبرابری اتفاق افتاده است و جالب است که در سال های اولیه که نانو در کشور شروع شد، رشد علمی ما دو برابری بود.

وی با تاکید بر این که هم اکنون تعداد زیادی از صنایع کشور در حال جذب فناوری نانو هستند، افزود: این باعث می شود سالانه رشد فروش محصولات نانو نیز دو برابر شود و این امید وجود دارد که در بخش صادرات نیز که آمار آن در سال 1395 حدود 35 میلیون دلار بود، با افزایش چشمگیری مواجه شود.

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.