احیای منابع طبیعی با کمک سمن‌ها و NGOها

به‌ویژه طی یک دهه اخیر، فعالیت تشکل‌های مردم‌نهاد در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست رشد قابل توجهی داشته است. محمد درویش، فعال محیط زیست در این باره گفت: مردم وقتی اعتماد و احساس کنند که صدایشان شنیده می شود، برای حفظ منابع طبیعی شهرشان دست به هر تلاشی خواهند زد و همراه NGO ها خواهند بود.

وی در ادامه با اشاره به اینکه در خیلی از شهرها و روستاهای کشور خیلی از تشکل های مردمی توانسته اند صنایع دستی یا منابع طبیعی روستا یا شهرشان را حفظ یا احیا کنند، افزود: مثلا در استان فارس و در میان تالاب های بسیاری که دارد و همگی آنها به نوعی از دست رفته یا خشک شده اند، تالابی وجود دارد با عنوان کم جان که به همت و تلاش یکی از مردم روستا پابرجا است. این مرد برای حفظ این تالاب تنها دارایی اش که یک نیسان آبی بود را فروخت تا این تالاب را احیا کند. حالا در این تالاب ماهی گورخری که نوع نایابی از ماهی است به وجود آمده است. کار این مرد باعث شد تا موجی بزرگ در این روستا راه بیفتد و امروز خیلی از مردم آنجا در تلاش برای حفظ بقای تالاب کم جان هستند.

به گفته این فعال محیط زیست، عده ای از مردم به عمد یا سهل خودشان را برای این سرزمین نمی دانند. در بسیاری از مناطق کشور مردم چون احساس کردند صدایشان از طریق NGO ها شنیده می شود، به آنها اعتماد کرده و دست به معجزه زدند. خیلی از آنها امروز برای پیشرفت شهر و روستایشان و حفظ منابع طبیعی آن، توسعه صنعت گردشگری و صنایع دستی محل زندگی‌شان آستین های خود را بالا زده اند و با دل و جان کار می کنند.

محمد درویش اظهار کرد: برای موفقیت باید به چیزی که می گوییم ایمان و اعتقاد داشته باشیم و آن را اجرا کنیم. فقط حرف‌های قشنگ نزنیم و با عمل کردن به گفته هایمان اعتماد مردم را جلب کنیم و اهدافمان را پیش ببریم.

راه اندازی سامانه ارتباط سازمان‌های مردم نهاد محیط زیستی

چندی پیش ژیلا آقایی، مدیرکل دفتر مشارکت های سازمان حفاظت محیط زیست گفت: راه اندازی سامانه ارتباط مستقیم سازمان های مردم نهاد محیط زیستی توسط عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت محیط زیست به تمامی واحدهای ستادی و استانی سازمان محیط زیست ابلاغ شد.

وی با اشاره به ضرورت تقویت نقش مردم و سازمان های مردم نهاد به عنوان بازوهای کشور برای تحقق توسعه پایدار و 80 میلیون محیط بان، افزود: سامانه ارتباط مستقیم سمن های محیط زیستی در پورتال سازمان حفاظت محیط زیست با هماهنگی دفتر فناوری اطلاعات برنامه ریزی و طراحی شد. این سامانه ارتباطی با هدف تسهیل ارتباط مستقیم و دو جانبه سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان های مردم نهاد محیط زیستی کشور از طریق ارایه نظرها، پیشنهادات و انتقادات سمن ها و پاسخگویی مناسب و به موقع مسوولان سازمان به طرح سوالات مطرح شده راه اندازی شده است.
وی خاطر نشان کرد: در مرحله پایلوت، دسترسی به سامانه مردم نهاد محیط زیستی کشور در اختیار دبیران شبکه های استانی سمن های محیط زیستی و اعضای شورای هماهنگی شبکه مذکور قرار خواهد گرفت و دبیران شبکه های استانی لازم است تمامی موارد و مسایل مطرح شده توسط تشکل های محیط زیستی استان متبوع را جمع آوری و پس از بررسی در سامانه ورود اطلاعات کند.
آقایی افزود: دستورالعمل اجرایی بهره برداری از سامانه مردم نهاد محیط زیستی کشور توسط دفتر مشارکت های مردمی به معاونت ها و مدیران کل مستقل ستادی و استانی سازمان حفاظت محیط زیست ابلاغ شده است.

نقش موثر سمن‌ها در اجرای پروژه‌ها

در این بین استان تهران تخصصی‌ترین سمن‌های محیط زیستی در کشور را دارد. اسماء کرمی، کارشناس آموزش و مشارکت‌های مردمی اداره محیط زیست استان تهران در این خصوص گفت: از این تعداد، برخی سمن‌ها در یک سال اخیر یا کم فعال بوده‌اند یا حتی فعالیت نداشته‌اند اما در حاضر می‌توان گفت که از این ۱۲۰ سمن، ۸۰ سمن کاملا فعال هستند. سعی می‌کنیم دوباره امسال بانک اطلاعاتی سازمان‌های مردم نهاد محیط زیستی استان تهران را به‌روز کنیم و آن را روی سایت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دهیم.

وی با اشاره به اینکه سمن‌های محیط زیستی استان‌ تهران در هفت کارگروه تخصصی تقسیم‌بندی شده‌اند، توضیح داد: این کارگروه‌ها شامل کارگروه‌های آلودگی آب، هوا، پسماند، جانوران و آب و تالاب می‌شوند که هر سازمان مردم نهاد با توجه به حوزه فعالیت خود دریکی از این کارگروه‌ها فعالیت می‌کند.

وی در ادامه با بیان اینکه گاهی اوقات برخی سازمان‌های مردم نهاد تخصصی محیط زیستی استان تهران با محیط زیست استان همکاری نمی‌کنند یا گزارش کار نمی‌دهند، گفت: لزوما اطلاعات همه سازمان‌های مردم نهاد در بانک اطلاعاتی ما وجود ندارد چرا که برخی از آن‌ها هیچ وقت به اداره‌های دولتی مراجعه نکرده‌اند و به‌صورت مردم نهاد کارهای خود را پیش‌ می‌برند.

این کارشناس آموزش و مشارکت‌های مردمی اداره محیط زیست استان تهران با بیان اینکه سمن‌های محیط زیستی در استان اقدامات مفیدی برای محیط زیست انجام داده‌اند،اظهارکرد: از جمله آن می‌توان به پروژه حفاظت از خزنده افعی لطیفی یا افعی دماوندی اشاره کرد که توسط گروه خزنده‌شناسان پارس در پارک ملی لار انجام می‌شود.

کرمی در پایان گفت: گروه خزنده‌شناسان فارس حدود چهار سال است که در پارک ملی لار به گردشگران و عشایر آموزش می‌دهند که چگونه از این گونه در معرض خطر انقراض محافظت کنند. امسال نیز این اقدام به عنوان طرح نمونه استان تهران در جشنواره موفق سمن‌های کشور برگزیده شود.

نقاط قوت و ضعف سمن‌ها

محمد فشایی، دانشجوی دکتری هواشناسی کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد به نقاط عطف توسعه سمن‌ها در ایران اشاره کرد و در این خصوص گفت: یکی از نقاط عطف فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه محیط زیست در ایران به فضای بین‌المللی مساعد پس از برگزاری "کنفرانس سازمان ملل درباره محیط زیست و توسعه (UNCED)" در سال 1992 که به "اجلاس ریو" یا "اجلاس سران زمین" نیز شهرت دارد باز‌می‌گردد.

وی افزود: در این کنفرانس که اوایل دهه 70 شمسی برگزار شد، ۱۷۲ دولت حضور داشته، ۱۰۸ نفر از سران دولت‌ها به این کنفرانس فرستاده شدند و چندین هزار نفر از سراسر جهان به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در آن مشارکت کردند. بر این اساس می‌توان گفت یکی از بزرگ‌ترین مجامع بین المللی در حوزه محیط زیست در تاریخ به‌شمار می‌آید. این روی‌داد را می‌توان نخستین نقطه عطف فعالیت سمن‌ها در ایران در دوران معاصر دانست چرا که اندکی پس از این اجلاس، شکل‌گیری و رشد تشکل‌های مردمی‌در کشور در حوزه محیط زیست رونق یافته و به مسایلی همچون آلودگی هوا، حفاظت از جنگل‌ها و مراتع، گونه‌های جانوری در معرض انقراض و … پرداخته شد.

وی اظهار کرد: پس از آن تغییر در رویکرد دولت‌های مختلف طی دو دهه اخیر نسبت به ماهیت فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد، منجر به بروز افت و خیزهایی در روند توسعه فعالیت‌های زیست محیطی در کشور شد. سپس از اواخر دهه 80 شمسی، چالش‌های آبی در نقاط مختلف کشور تبدیل به دغدغه عمومی بسیاری از دوست‌داران محیط زیست شد و نقطه عطف دیگری در تاریخ فعالیت‌های مدنی در حوزه محیط زیست‌ایران ثبت کرد، به گونه‌ای که طی سال‌های اخیر نه فقط در قوه مجریه بلکه در قوه مقننه و قوه قضاییه نیز به مساله مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد اندیشیده می‌شود و هم‌زمان تعداد سمن‌های فعال در کشور نیز چند برابر شده است.

وی بیان کرد: از سوی دیگر توسعه ابزارهای رسانه‌ای الکترونیکی و گسترش شبکه‌های اجتماعی مجازی از ابتدای دهه 90 شمسی تاکنون نیز نقش به‌سزایی در عمومیت یافتن دغدغه‌های محیط‌زیستی و شناساندن سازمان‌های مردم‌نهاد و عملکردشان به عموم مردم داشته است به گونه‌ای که اکنون بسیاری از مردم ایران در هر رده سنی، شناختی نسبی از مسایل مربوط به فرونشست زمین در نیشابور، خشک‌شدن دریاچه ارومیه، تالاب گاوخونی، ریزگردها در خوزستان و سیستان و بلوچستان و امثالهم داشته و در گفتگوهای روزمره نسبت به آن‌ها ابراز نظر می‌کنند.

فشایی گفت: با وجود نقاط عطف یاد ‌شده در رشد و توسعه سمن‌ها در کشور، اکنون سازمان‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی نیازمند تحولاتی بیرونی (بروکراسی اداری و مشارکت‌شویی) و درونی (سازمان‌دهی، تامین منابع مالی و دانش تخصصی) هستند تا بتوانند در مسیر بلوغ، سومین نقطه عطف خویش در تاریخ فعالیت تشکل‌های مردم‌نهاد در کشور را رقم بزنند.

به گفته وی، به‌روزرسانی و بازچینی ساختار اداری دولت در مواجهه با سازمان‌های مردم‌نهاد، اجتناب مدیران و مسوولان از مشارکت شعاری و حرکت به سوی مشارکت واقعی سمن‌ها در مسیر توسعه پایدار، توجه جدی به یاد‌گیری مهارت و کسب دانش فعالیت تشکیلاتی هم برای سمن‌ها و هم برای مسوولان، کاهش حجم ملاحظات امنیتی در مورد سمن‌ها و افزایش تلاش برای معرفی آن‌ها به عنوان یک نهاد مدنی قابل اعتماد و نوع دوست، فراهم آوردن بسترهایی برای امکان تامین نیازهای مالی سمن‌ها بدون نیاز به وابستگی به دولت و سایر نهادهای حاکمیتی و همچنین ضرورت علم‌آموزی فعالان مدنی در حوزه تخصصی خود و پرهیز از ورود به سایر حوزه‌های تخصصی و اجرایی، از جمله مهم‌ترین ضرورت‌ها در مسیر بلوغ سازمان‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی در ایران است.

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.