نانو، سکوی چهارم دنیا در تولید علم را به خود اختصاص داده است
نانو از جمله فناوری های بسیار جدیدی محسوب می شود که کشورمان با فاصله کمی از ظهور آن در دنیا، توانست با اجرای برنامه های تشویقی و حمایت به موقع از محققان دانشگاهی و سوق دادن آنان به سمت نانو، به پیشرفت های قابل توجهی دست یابد، به طوری که در حال حاضر سکوی چهارم دنیا در تولید علم را به خود اختصاص داده است.
اخیرا نیز در یک مقاله منتشر شده از سوی یک نویسنده آمریکایی، ایران جزو پنج کشوری معرفی شده است که در حوزه های جدید نانو کار می کند و در کنار کره جنوبی، آمریکا، چین و هند از جمله قطب های بزرگی در دنیا محسوب می شود که در زمینه توسعه علوم نوظهور نانو فعالیت دارد.
این درحالی است که ایران در سال 1387 یعنی سه سال پس از شروع فعالیت ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، دارای رتبه نوزدهم دنیا بود؛ در شهریور 1388 محققان کشورمان توانستند با تولید مقالات علمی شش سال قبل از پایان سند راهبردی اول به جایگاه پانزدهم دنیا دست پیدا کنند و در شاخص تولید علم به هدف سند برسند.
از جمله دستاوردهای فناوی نانو در کشور می توان به تولید و معرفی انواع و اقسام محصولات از جمله محصولات خانگی نانو، منسوجات نانو، محصولات آرایشی و بهداشتی، محصولات کشاورزی، عمران و ساختمان، دارویی، قطعات نانویی خودرو، نفت و انرژی از سوی 182 شرکت نانویی فعال اشاره کرد که حالا دیگر بیش از 454 قلم محصول را شامل می شود.
با دکتر علی محمد سلطانی مدیر دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در خصوص آخرین وضعیت نانو در کشورمان به گفت و گو نشسته ایم.
نانو چیست؟
با گذشت حدود 14 سال از فعالیت ستاد توسعه فناوری نانو در کشورمان و ورود حداقل 30 هزار پژوهشگر در این عرصه، شاید هنوز جامعه ایرانی به صورت ملموس اثرات حاصل از این علم را با وجود تولید انواع و اقسام محصولات و فناوری نانویی در زندگی روزمره خود حس نکرده است.
مدیر دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در ابتدا ضمن تعریف مختصری از نانو می گوید: فناوری نانو در واقع نگاه ویژه ای به ذرات بسیار ریز تشکیل دهنده مواد دارد، ذراتی که در واقع سازنده اشیا و موادی هستند که در اطراف ما وجود دارند، لذا اهمیت فناوری نانو به این دلیل است که که مربوط به مواد می شود و مواد هم سازنده تمام اشیاء محسوب می شوند.
سلطانی ادامه داد: هنگامی که مواد را خیلی ریز می کنیم، به مقیاس نانو می رسانیم یعنی 10 به توان منهای 9 یا یک میلیاردم متر که خواص جدیدی از خود نشان می دهد و در واقع کشف و استفاده از این خواص در ساخت محصولات جدید در حوزه های مختلف از دارو گرفته تا پارچه و شیشه و انواع محصولات ساختمانی است که به این فناوری نانو گفته می شود.
وی افزود: به عبارتی فناوری نانو استفاده از خواص متفاوت مواد برای ساخت محصولات جدید است، خواصی که در مواد در مقیاس و ذرات بسیار کوچک خود را نشان می دهد.
تجهیز صنعت به تکنولوژی نانو، تمرکز ستاد نانو در برنامه 10 ساله دوم
مدیر دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در خصوص خروجی و دستاوردهای علم نانو در کشورمان گفت: از سال 1382 که ستاد فناوری نانو تشکیل شد تا امروز که 15 سال گذشته است، ما چندین مرحله را داشته ایم در ابتدای کار مرحله ترویج و آگاه سازی مسئولان و دانشگاهیان و سپس تدوین برنامه بود.
سلطانی اظهار داشت: در برنامه اولیه، شبکه آزمایشگاهی بعنوان یکی از زیرساخت های علمی ایجاد شد و پایان نامه های نانو در دانشگاه ها شروع به رشد کردند و تعریف شدند و تعداد زیادی دانشجو و استاد درگیر این علم شدند.
وی گفت: در برنامه نخست 10 ساله ستاد توسعه فناوری نانو که اجرای آن از سال 1385 آغاز شد، اقدامات روی ترویج و آگاه سازی و کارهای دانشگاهی و همچنین ایجاد زیرساخت ها متمرکز بود ضمن اینکه تقریبا تعدادی شرکت نانویی نیز در دهه نخست ایجاد شده و رشد کردند.
سلطانی ادامه داد: البته هنوز هم قطع به یقین در حوزه آگاهی بخشی به جامعه به خصوص آشنایی بخش صنعت با علم نانو جای کار زیادی وجود دارد، اما در طول 15 سال گذشته برای آشنایی جامعه به خصوص دانش آموزان و دانشجویان با علوم نانو اقدامات زیادی شده است.
سلطانی همچنین در خصوص اینکه تمرکز ستاد توسعه فناوری نانو برای برنامه 10 ساله دوم که تا سال 1405 ادامه خواهد داشت، روی چه برنامه هایی است گفت: در 10 ساله دوم ما وارد انتقال فناوری از شرکت های کوچک و از دانشگاه ها به صنعت شده ایم.
وی افزود: در واقع ما قصد داریم صنعت را به تکنولوژی نانو مجهز کنیم و تمرکز ستاد توسعه فناوری نانو در برنامه 10 ساله دوم ورود هرچه بیشتر محصولات نانویی به بازار و افزایش صادرات و سهم بازار بین المللی است.
وی در خصوص سهم فعلی بازار محصولات نانو در کشور گفت: خوشبختانه در حال حاضر گفتمان خوبی بین جوانان ما شکل گرفته که مبتنی است بر ایجاد درآمد و کسب و کار بر اساس فناوری های جدید که این فضا 15 سال پیش وجود نداشت و البته تصور می کنم برنامه های ستاد فناوری نانو در ایجاد این گفتمان نقش داشته است.
سلطانی خاطر نشان کرد: ظرف چهارسال گذشته اقتصاد مبتنی بر فناوری نانو که تمام آن بر پایه فناوری بومی و توسعه یافته در داخل کشورمان است، 20 برابر رشد داشته و ایران هم اکنون از مرحله جهش علمی به جهش اقتصادی وارد شده است.
افزایش رقابت پذیری محصولات صنعتی با فناوری نانو
اما مدیر دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در خصوص ضرورت همکاری همه بخش ها با ستاد توسعه فناوری نانو گفت: سازمان های دولتی هرکدام در زمینه فناوری نانو نقش هایی دارند که در سند 10 ساله دوم نانو همه دیده شده است و وظیفه آنها است که همکاری لازم را با ستاد داشته باشند.
سلطانی ضرورت همکاری بخش صنعت و دانشگاه ها با ستاد توسعه فناوری نانو را مورد تاکید قرار داد و گفت: ستاد نانو در ارتباط های مستقیم که در قالب بازدیدها و نشست ها با شرکت های صنعتی در نقاط مختلف کشور دارد، همواره سعی در شناساندن ظرفیت های فناوری های نانو بخصوص به بخش صنعت برای افزایش رقابت پذیری از طریق افزایش کیفیت و کاهش هزینه ها و ارائه محصولات جدید به بازار است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر 182 شرکت نانویی دارای محصول در کشور فعال شده اند، افزود: این جدا از شرکت های نوپا و کوچکی است که در طول سال های گذشته ایجاد شده اند.
سلطانی ادامه داد: این شرکت ها در مجموع 454 محصول در حوزه های مختلف دارو، بهداشت و سلامت، کالاهای خانگی، نفت و انرژی، نانو پوشش، عمران و ساختمان و نساجی و پوشاک تولید می کنند که مورد تایید ستاد توسعه فناوری نانو قرار گرفته است.
مدیر دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو افزود: البته بخش زیادی از این محصولات که رو به رشد نیز می باشند، واسطه ای هستند و بخشی نیز به عنوان محصول نهایی به بازار عرضه شده است که مردم می توانند مشتری آن باشند.
وی در بیان آخرین آمار حجم بازار فناوری نانو نیز با تاکید بر اینکه آمار سال 1396 هنوز تکمیل نشده است، گفت: پیش بینی می شود برای سال 1396 رقم فروش محصولات نانویی 1100 میلیارد تومان باشد که البته این رقم در سال 1395 حدود 704 میلیارد تومان بوده است.
**تعداد زیادی از صنایع در حال جذب فناوری نانو هستند
اما مدیر دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با اشاره به این که فناوری نانو برای صنعت ما عرصه جدیدی محسوب می شود، گفت: متاسفانه زیرساخت های بخش صنعت کشورمان به سختی می تواند خود را با فناوری های نانو تطبیق دهد.
سلطانی در عین حال افزود: البته می توان این نوید را داد که ارزش بازار و فروش محصولات نانویی هر سال به نسبت سال قبل دو برابر شود، همانطور که در چهار سال گذشته این رشد دوبرابری اتفاق افتاده است و جالب است که در سال های اولیه که نانو در کشور شروع شد، رشد علمی ما دو برابری بود.
وی با تاکید بر این که در حال حاضر تعداد زیادی از صنایع کشور در حال جذب فناوری نانو هستند، افزود: این باعث می شود سالانه رشد فروش محصولات نانو نیز دو برابر شود و این امید وجود دارد که در بخش صادرات نیز که آمار آن در سال 1395 حدود 35 میلیون دلار بود، با افزایش چشمگیری مواجه شود.
ستاد نانو و ثبت 230 پتنت در خارج از کشور
یک بخش مهم از فعالیت های مهم ستاد توسعه فناوری نانو می تواند حمایت از ثبت پتنت در خارج از کشور باشد، جایی که یک دانشمند و متخصص به یک ارزش و نوآوری و اختراع رسیده است و حالا می خواهد آن را در خارج از کشور ثبت کند.
مدیر دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در خصوص تعداد پتنت هایی هم که در دفاتر ثبت اختراع خارجی ثبت شده است، با بیان اینکه آمار بسیار خوب بوده است افزود: ستاد نانو با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تاکنون موفق به ثبت 230 پتنت در خارج از کشور شده است.
سلطانی با تاکید بر تداوم حمایت ستاد توسعه فناوری نانو برای ثبت نوآوری و دستاوردهای جدید نخبگان کشور، گفت: البته به دلیل افزایش نرخ ارز تنگناهایی برای ستاد نانو ایجاد شده است که امیدواریم رفع شود.
راه اندازی 80 آزمایشگاه دانش آموزی نانو در کشور
مدیر دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو همچنین با بیان این که این ستاد در بخش دانش آموزی نیز به دلیل ضرورت درگیر شدن دانش آموزان از ابتدا با علوم نانو و فناوری نانو، سال هاست باشگاه دانش آموزی نانو را راه اندازی کرده است، افزود: ما در تمام استان ها دارای نهادهای ترویجی هستیم که آموزش دانش آموزان را عهده دار هستند.
سلطانی تصریح کرد: ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در مجموع دارای 80 آزمایشگاه دانش آموزی نانو در استان ها است که با تجهیزات ایرانی دانش آموزان می توانند پژوهش های علمی انجام دهند ضمن اینکه مسابقات علمی دانش آموزی هر ساله برگزار می شود.
وی گفت:در نمایشگاه سالیانه که هرساله در مهرماه برگزار می شود، بعضا اساتید دانشگاه تعجب می کنند که چطور یک دانش آموز توانسته است پژوهش و کاری را در حد پایان نامه فوق لیسانس انجام دهد. اینها نشان می دهد که باید به آینده این دانش آموزان امیدوار باشیم.
سلطانی در پاسخ به پرسشی در خصوص رویکرد ستاد توسعه فناوری نانو در حمایت پیوسته از دانش آموزان تا مراحل دانشگاهی برای نیل به موفقیت های بیشتر، گفت: ما نمی توانیم ادعا کنیم که این پیوستگی بصورت کامل وجود دارد اما سعی کرده ایم تا حدودی این کار را انجام دهیم.
وی افزود: در حال حاضر ستاد توسعه فناوری نانو دانش آموزان برتر را که در المپیادها و سایر حوزه های نانو رتبه کسب کرده اند تحت حمایت کانون برگزیدگان فناوری نانو قرار می دهد، به طوری که با تعداد زیادی از این افراد که در قالب کانون در حال فعالیت می باشند، در ارتباط مستمر است.
مدیر دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو ادامه داد: سعی ما این بوده است که این ارتباط تا مراحل دانشجو شدن این دانش آموزان ادامه پیدا کند، به طوری که همین دانشجویانی که بعضی از آنها دانش آموزان برتر المپیادها بوده اند امسال موفق شدند در المپیادهای بین المللی دانشجویی فناوری نانو که با حضور کشورهای شاخص اروپایی و آسیایی همراه بود، رتبه های خوبی را بدست آورند و کسب و کار آنها نمره مناسبی گرفت.
