تحول جامعه علمی با دسترسی آزاد به مقالات

از سال ۲۰۲۰ میلادی یک گروه ناشر و سرمایه‌گذار علمی به‌طور مشترک در حدود ۶ تا ۷ . میلیارد یورو در سال صرف تحقیقات خواهند کرد و هر مقاله‌ای که تحت این سرمایه‌گذاری باشد به‌صورت رایگان منتشر خواهد شد.

این گروه سرمایه‌گذار علمی در بیانیه‌ای عنوان کرد که با این سرمایه‌گذاری و طرحی که برنامه‌ریزی‌شده، ما اجازه نمی‌دهیم تأخیر ۶ تا ۱۲ ماهه که بسیاری از مجلات اشتراکی بر مقالات تحمیل می‌کنند، انجام شود، در حال حاضر مقالات دسترسی آزاد (Open access) مشهور به مقالات OA ساخته‌شده‌اند و اجازه انتشار در نشریات و مجلات چندمنظوره (hybrid journals) که هزینه اشتراکی دارند، نخواهد داشت اما مقالات دسترسی آزاد انفرادی را برای هزینه‌های اضافی تهیه می‌کند.

دسترسی آزاد، عمل فراهم کردن امکان دسترسی نامحدود از طریق اینترنت به تحقیق و پژوهش دانشمندان است که جنبش آن نخستین بار توسط موسسه جامعه باز در فوریه سال ۲۰۰۲ میلادی در بوداپست مجارستان باهدف پیدا کردن چگونگی ارتباط و همکاری بین همهٔ مؤسساتی که در این زمینه فعالیت می‌کنند تشکیل شد. جنبش دسترسی آزاد مقالات به آزادی برای خواندن و یا رایگان تهیه کردن آن‌ها تأکید می‌کنند.

لازم به توضیح است که دسترسی آزاد، عمل فراهم کردن امکان دسترسی نامحدود از طریق اینترنت به تحقیق و پژوهش دانشمندان است که جنبش آن نخستین بار توسط موسسه جامعه باز در فوریه سال ۲۰۰۲ میلادی در بوداپست مجارستان باهدف پیدا کردن چگونگی ارتباط و همکاری بین همهٔ مؤسساتی که در این زمینه فعالیت می‌کنند تشکیل شد. جنبش دسترسی آزاد مقالات به آزادی برای خواندن و یا رایگان تهیه کردن آن‌ها تأکید می‌کنند.

این جنبش که صاحب‌امتیاز یازده ناشر که شامل آژانس‌های تأمین مالی ملی انگلستان، هلند و فرانسه و همچنین موسسه ملی فیزیک هسته‌ای ایتالیا هستند از انتشار مقالات خود در هزاران مجله ازجمله مجلات برجسته‌ای همچون طبیعت (Nature)، علم (Science)، سلول (Cell) و لنست (The Lancet) خودداری خواهند کرد مگر اینکه این مجلات مدل تجاری خود را تغییر دهند.

مارک شولتز (Marc Schiltz) رئیس انجمن علمی اروپا، انجمن مؤسسات علمی مستقر در بروکسل که هماهنگ‌کننده این طرح نیز است، در این رابطه گفت: «ما فکر می‌کنیم این طرح می‌تواند نقطه اوجی ایجاد کند. واقعاً این طرح، ایده خوبی است که می‌توانیم توسط آن قدم‌های بزرگ و قاطعی برداریم.»

خبر انجام این طرح بسیاری از طرفداران مقالات دسترسی آزاد را خوشنود کرده است. رالف شیمر (Ralf Schimmer) مدیر اطلاعات علمی کتابخانه دیجیتال مکس پلانک در مونیخ آلمان می‌گوید: «این طرح باعث افزایش فشار بر ناشران و هوشیاری بیشتر محققان و نویسندگان انفرادی می‌شود و نشان می‌دهد که تغییر اکوسیستم امکان‌پذیر است.»

 پیتر سوبر (Peter Suber) مدیر ارتباطات علمی دفتر کتابخانه دانشگاه هاروارد این طرح را قاطعانه قوی خواند و گفت که بسیاری از انتشارات از مقالات دسترسی آزاد حمایت کردند اما تنها موسسه بیل و ملیندا گیتس (Bill & Melinda Gates Foundation) شرایط مشابهی را برای مقالات دسترسی آزاد فوری اعمال می‌کند.

قابل‌توجه است که کمیسیون اروپا و شورای پژوهشی اروپا نیز از این طرح حمایت کردند هرچند آن‌ها الزامات مشابه را برای تحقیقاتی که خود تأمین می‌کنند، نپذیرفتند. بیانیه‌ای توسط کمیسیون اتحادیه اروپا برای تحقیق، علم و نوآوری کارلوس موداس (Carlos Moedas) ارائه‌شده و اعلام کرد که به‌احتمال‌قوی آن‌ها نیز این طرح را اجرا خواهند کرد و حمایت پارلمان اروپا و شورای اروپا را نسبت به این طرح جلب می‌کنند.

در این میان ناشران سنتی از این طرح خشنود نبوده و از آن استقبال نکرده‌اند. به نظر برخی از این ناشران، این طرح به‌طور بالقوه کل سیستم نشر تحقیقاتی را تضعیف می‌کند. آن‌ها معتقد هستند که اجرای چنین برنامه‌ای می‌تواند باعث اختلال در ارتباطات علمی شده و به محققان آسیب جدی وارد کرده و آزادی عمل را از آن‌ها سلب خواهد کرد.

لازم به توضیح است که اروپا در سال‌های اخیر به دنبال دستیابی به دسترسی آزاد به مقالات علمی بوده است. وزیران اتحادیه اروپا در جلسه‌ای در بروکسل در سال ۲۰۱۶ میلادی درزمینهٔ تحقیقات، نوآوری، تجارت و صنعت اعلام کردند که هدف اصلی قرار دادن همه مقالات جدید به دسترسی آزاد تا سال ۲۰۲۰ است؛ اما به اعتقاد رابرت یان اسمیت (Robert-Jan Smits) فرستاده ویژه کمیسیون دسترسی آزاد، اجرای این طرح انتقال به دسترسی آزاد بسیار طولانی خواهد بود.

قابل‌توجه است که طرح دسترسی آزاد متضاد طرح دسترسی آزاد سبز (green OA) است. در طرح دسترسی آزاد سبز، محققان یا مؤسسات به‌جای انتشار مقالات خود در مجله دسترسی آزاد، باید یک نسخه از مقاله خود را در مراکز بنیادی با عنوان تائید شده قرار دهند که عنوان تائید شده در دسترسی آزاد سبز از اهمیت بالایی برخوردار است. دسترسی آزاد سبز مزایای خود را داشته که خود آرشیو نیز نامیده می‌شود و ارزانی با توزیع آسان از ویژگی‌های خاص آن به‌حساب می‌آید. یکی از دیگر مزایای دسترسی آزاد سبز کمک به دانشمندان جوان است که نیاز به چاپ مقالات خود در مجلات سطح بالا دارند.

ترجمه: فاطمه کردی

منبع: sciencemag

No tags for this post.