ایران قربانی آلودگی‌های نفتی کشورهای حاشیه خزر

حال ناخوش این پهنه آبی بزرگ محصور در خشکی باعث شد روز گذشته(۲۰ جولای ) اجلاس فوق العاده کنوانسیون تهران یا « کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر» در مسکو با حضور ۵ کشور عضو کنوانسیون شامل ایران روسیه قزاقستان آذربایجان و ترکمنستان برگزار شود. در این نشست، پنج کشور ساحلی خزر پروتکل همکاری کشورهای ساحلی خزر درباره «ارزیابی تاثیرهای زیست محیطی فرا مرزی بر کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر» را امضاء کردند. این پروتکل شامل ۲۳ ماده و ۳ ضمیمه دارد. هدف از این پروتکل، بررسی‌های فرا مرزی تاثیرهای زیست محیطی به منظور حفاظت از دریای خزر در مقابل تاثیر فعالیت های اقتصادی در حوزه این دریا و اجرای اصول توسعه مداوم و شفافیت است. بررسی آخرین وضعیت آلودگی زیست محیطی دریای خزر و سهم هر یک از کشورها در این آلودگی ها باعث شد تا گزارشی پیرامون این مساله ترتیب دهیم که در ادامه آن را می خوانید.

سموم کشاورزی؛ بیشترین سهم ایران از آلودگی دریای خزرآ

دریای خزر هم اکنون به عنوان بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی با نام دریاچه دریافت کننده آلودگی از کشورهای اطراف خود معروف شده که ایران نیز نقش عمده و به سزایی در این آلودگی ها ایفا می کند. بیشترین آلودگی دریای خزر مربوط به آلودگی نفتی است که از فعالیت‌های نفتی 4 کشور دیگر حاصل می‌شود و بعد از آن سهم سموم کشاورزی دومین رتبه را در تولید آلودگی دارد اما سهم ایران نسبت به کشورهای همسایه دریای خزر در ایجاد آلودگی میکروبی بیشتر است؛ چون تعداد جمعیت ساحل نشین ایران بیشتر از سایر کشورهاست، همچنین سهم سرانه به‌ازای فرد نسبت به سایر کشورها کمتر است، اما وقتی میزان آلودگی در جمعیت ضرب می‌شود از سایر کشورها پیشی می‌گیریم.

به گفته عطا شاکری متخصص ژئوشیمی زیست محیطی، بر اساس اعلام کنوانسیون دریای خزر سالانه ۲ میلیون و ۲۰۰ تن آلودگی شهری و صنعتی از ۵ کشور عضو این کنوانسیون وارد دریای خزر می‌شود که روسیه با ۸۳ درصد بالاترین سهم را در آلودگی دارد. ایران، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

وی با بیان اینکه بیشترین آلودگی از جانب ایران مربوط به سموم است، گفت: در بدن ماهی های سواحل ایران هنوز د ت ت و جیوه یافت می‌شود.

سهم ایران در آلودگی دریای خزر 12 درصد است

بر اساس آمار مسوولان محیط زیست، سهم ایران در آلودگی دریای خزر 12 درصد و بیشترین سهم در آلودگی های این دریای بسته مربوط به جمهوری آذربایجان و روسیه بوده که این آلودگی ها شامل آلودگی های نفتی، خانگی، صنعتی و کشاورزی است.

هر چند ایران نقش زیادی در آلودگی دریای خزر دارد اما نقش کشورهای همسایه در این آلودگی ها به ویژه آلودگی های نفتی بسیار تاثیر گذار است به گونه ای که طبق اطلاعات مندرج در گزارش مرکز پژوهش های مجلس؛ دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه دنیا دریافت کننده آلودگی های بسیار زیادی از پنج کشور اطراف بوده و به ویژه با گسترش برداشت نفت از این پهنه آبی مشکلات آن روز به روز در حال افزایش است. هم اکنون بسیاری از چاه های نفت آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان در دریا و دور از ساحل قرار داشته و به دلیل حرکت و جهت جریان های آب در سواحل جنوبی دریای خزر رسوبات بستر در بخش سواحل جنوبی دریای خزر تجمع دهنده مقادیر بالایی از هیدروکربن های حاصل هستند.

تحقیقات انجام شده روی رسوبات سطحی سواحل جنوب غربی دریای خزر بیانگر آن است که منشا اصلی این ترکیبات با احتمال زیاد مربوط به آلودگی نفتی آذربایجان بوده و میزان هیدروکربن ها و آروماتیک این ترکیبات در دریای خزر در سطح پایینی نسبت به استانداردهای جهانی است اما بالاتر از سواحل ترکمنستان و قزاقستان است؛ البته سواحل استان مازندران وگلستان کمتر تحت تاثیر آلاینده های نفتی وارده از کشور آذربایجان قرار می گیرند.

به عبارت دیگر، ایران قربانی آلودگی های نفتی کشورهای همسایه دریای خزر بوده و از مهم ترین آلودگی های این پهنه آبی می توان به نیترات و فسفات و هیدروکربن ها اشاره کرد از این رو با توجه به روند افزایشی پساب های صنعتی و فاضلاب شهری و همچنین افزایش میزان نیترات در سواحل این دریا اقدام های فوری را می طلبد.

تخلیه زباله‌های عفونی بیمارستان‌ها؛ بزرگترین فاجعه زیست محیطی

هر چند آلودگی های نفتی، فاضلاب های خانگی و صنعتی این اکوسیستم زیبا را تهدید می کند اما متاسفانه تخلیه زباله های عفونی بیمارستان ها و مراکز درمانی به رودهای منتهی به دریای خزر و سواحل آن فاجعه ای بزرگ و جنایتی نابخشودنی را رقم زده است. روزانه 6 هزار تن پسماند خانگی، صنعتی و بیمارستانی در استان های شمالی تولید و به صورت غیربهداشتی دفع و شیرابه های حاصل از آنها بعد از تجزیه، آب های سطحی، زیرزمینی و دریای خزر را آلوده می کند. متاسفانه هم اکنون برخی مراکز درمانی مجهز به سیستم های پیشرفته امحای زباله بیمارستانی نیستند و به صورت جدی نیاز است وزارت بهداشت نسبت به تامین سیستم های پیشرفته امحای زباله بیمارستانی در تمامی مراکز درمانی اقدام کند زیرا شیرابه های حاصل از دفع غیراصولی این زباله ها سلامت مردم و حیات دریای خزر را تهدید می کند.

25 درصد شناگاه های سواحل شمالی آلوده است

همچنین ورود پسماند صنعتی و شیرابه های ناشی از زباله های انباشتی در حاشیه رودخانه های مازندران به نحوی است که حدود 25 درصد از شناگاه های نوار ساحلی دریای خزر در حاشیه رودخانه ها به عنوان مناطق شنا ممنوع اعلام شده است. به تازگی سازمان حفاظت محیط زیست، استفاده از پرچم های آبی و زرد را برای مشخص شدن مناطق سالم و آلوده ساحلی در خزر به عنوان یکی از راهکارهای جلوگیری از استفاده مردم از نقاط آلوده دریا در نظر گرفته است.

هشدار نسبت به انقراض نسل فوک خزر

آلودگی دریای خزر نه تنها سلامت انسان ها بلکه نسل آبزیان به ویژه فوک خزر را نیز در معرض انقراض و تهدید قرار داده است. همچنین هر ساله هزاران قلاده از فوک خزر که یکی از کوچکترین اعضای خانواده فوک ها به شمار می رود به دست شکارچیان کشته شده و صدها قلاده دیگر در تور ماهیگیران گرفتار و از سویی آلودگی روز افزون دریای خزر نیز نسل این گونه در معرض انقراض را در معرض تهدید قرار داده است. به طوری که در آخرین رده بندی جانوران در خطر نابودی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) این گونه به عنوان یک گونه در خطر انقراض جهانی معرفی  شده و بر اساس اعلام آی یو سی ان، جمعیت فوک های خزری از زمان فروپاشی شوروی سابق در سال 1991 از یک میلیون به کمتر از 100 هزار تا در سال 2008 کاهش یافته و شکار و صید بی رویه و آلودگی های دریایی آخرین بازماندگان این جمعیت را همچنان تهدید می‌کند. اگر وضعیت به همین شکل پیش رود و کشورهای همسایه خزر نتوانند به یک ساز و کار مناسب و همکاری منطقه ای برای نجات فوک ها دست یابند چندان دور از انتظار نیست که همین جمعیت باقیمانده نیز تا 10 سال آینده کاملاً از بین برود.

دپوی آب‌های آلوده و شوری آب ایران بیشتر است

میثم آرایی درونکلا، مدیر موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر با بیان اینکه گردش آب و دپوی آب‌های آلوده در سمت ایران بیشتر از سایر بخش‌های خزر است، اظهار کرد: به ویژه در سمت استان گلستان، دریای خزر در آن قسمتی که نزدیک به مرزهای ایران است، زیستگاه گونه‌ها و تعداد بیشتری از ماهیان و جانداران خزری است.

وی با اشاره به اینکه موضوع پساب‌ها و فاضلاب‌های شهری دریای خزر یک موضوع بسیار جدی است، افزود: نمی‌توان انتظار داشت که یک کشور بتواند از حاکمیت خود برای مهار کردن کشورهای آلوده کننده دریای خزر استفاده کند اما می‌توان انتظار داشت که ساختار رژیم حقوقی دریای خزر به سمتی سوق پیدا کند که بر اساس آن دادگاه‌های داخلی و دولت‌های محلی مجری اجرای قواعد کنوانسیون باشند. آنگاه با مکانیزم‌هایی نظیر گزارش دهی دوره‌ای و سیاست‌های تشویقی و تنبیهی می‌توان کشورها را در زمینه التزام به قواعد محیط زیستی دریای خزر مجاب کرد.

مدیر موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر ادامه داد: از دیگر تجربه‌های بین‌المللی که می‌توان از آن بهره برد، تعریف سیاست‌های حمایتی- اقتصادی برای مقابله با آلودگی‌های محیط زیستی در قالب صندوق‌های مشترک است. چنین صندوق‌هایی می‌توانند در قالب یک کنفرانس و یا نهاد مستقل و حتی در قالب کمیسیون منطقه‌ای ایجاد شوند یا مورد بهره‌برداری قرار گیرند.

آرایی درونکلا با اشاره به اینکه لزوما وجود قواعد یکسان به نفع همه طرفین نیست، اظهار کرد: وضعیت همه کشورها باید دیده و فاکتورهای اصل انصاف در تامین قواعد اولیه و ثانویه حقوقی لحاظ شود.

وی با اشاره به عبور خط لوله گاز و نفت از بستر خزر گفت: یکی دیگر از مهم‌ترین موضوعات مرتبط با محیط زیست خزر، عبور دادن خط لوله گاز و نفت از بستر دریای خزر است. باید توجه داشت که این دریا یک دریای بسته است بنابراین معادلات زیست محیطی آن نیز تابع رفتار ما خواهد بود.

مدیر موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر افزود: خطوط لوله نفت و گاز علاوه بر اینکه می‌توانند آلودگی‌های زیادی را در زمان اجرا و بهره‌برداری تحمیل کنند، امکان دارد محل زندگی ماهیان خزری را دستخوش تغییر کنند. برای مثال ایجاد استرس و ترس در موجودات و جانداران دریایی موجب می‌شود که در زمان جفت گیری یا زاد و ولد آن‌ها اختلاف ایجاد شود.

وی در پایان با تاکید بر اینکه سیاست‌های اصولی ایران باید مخالف جدی با این گونه طرح‌ها باشد، گفت: به جای این طرح‌ها باید طرح‌های جایگزین مانند عبور این خط لوله از ایران و یا روسیه را پیشنهاد دهیم.

وجود جلبک در دریای خزر؛ نشانه افزایش آلودگی

حسن فضلی، معاون تحقیقاتی پژوهشکده اکولوژی دریای خزر شکوفایی جلبک ها در سواحل خزری را نشانه افزایش آلودگی این دریاچه دانست و گفت: به طور یقین با این وضعیت، شرایط اکوسیستمی و زیست محیطی دریای خزر نامساعدتر شده است.

وی یکی از علت های افزایش جلبک در دریای خزر را افزایش دما اعلام کرد و افزود: صد البته وقتی مواد مغذی در اثر افزایش آلودگی ها زیاد شود ، رشد توده ای جلبک ها بیش از اندازه خواهد شد.

وی به ورود آلودگی های مختلف از طریق رودخانه های منتهی به دریای خزر از سوی پنج کشور حاشیه این دریا اشاره کرد و گفت: از آنجایی که دریای خزر همانند یک« کاسه آب» متصور است با ورود انواع آلودگی های صنعتی، کشاورزی و نفتی روز به روز شاهد نابودی زیست محیطی این دریا هستیم.

وی وجود جلبک ها در محل شنا را به عنوان یکی از عوامل بیماری، محتمل دانست و گفت: به هر حال رشد بیش از حد جلبک‌ها در اصطلاع علمی « بلوم آلودگی » محسوب می شوند و به نوعی عامل انتقال دهنده بیماری نیز می توانند باشند.

وی افزود: کارشناسان و محققان با نمونه برداری ها در حال بررسی شکوفایی جلبک ها در سواحل دریای خزر هستند.

پلاستیک 7 درصد زباله‌های خزر را تشکیل می‌دهد

به گفته بهروز ابطحی، رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، از ٦ هزار و ٦٠٠ تن زباله ای که روزانه در سواحل دریای خزر جمع اوری می شود، ٧ درصد را پلاستیک تشکیل می دهد.

وی افزود: امروزه حجم زیاد پلاستیک در دریاها و اقیانوس ها به معضلی برای این حوضه های ابی تبدیل شده است. از ١.٧ میلیون تن تولید پلاستیک در سال ١٩٥٠ به ٢٧٨ میلیون تن در سال ٢٠١٢ رسیدیم که جای تامل دارد.

وی ادامه داد: در ایران بیش از دو میلیون تن پلاستیک تولید می شود که بخش زیادی از آن وارد دریاها و اقیانوس ها می شود.

گزارش: فرزانه صدقی

 

 

No tags for this post.