عثمانی‌ها گرد وغبار را میهمان خانه ایرانی‌ها می‌کنند

کارشناسان امور آب پیش بینی می کنند در آینده‌ای نه چندان دور تنش‌ها، درگیری‌های ملی، منطقه‌ای و بین المللی بر سر مساله آب بیشتر خواهد شد و از آنجا که همگان به آب شیرین و پاک نیاز دارند، دور از ذهن نخواهد بود که جنگ‌های آینده جهان بر سر منابع آب صورت گیرد.

این شرایط در حالی است که ترکیه پروژه های خطرناک سد سازی خود را ادامه می دهد. پیش بینی می شود اگر همچنان پروژه های سد سازی ترکیه ادامه پیدا کند، مسایل امنیتی و حتی "جنگ آب" را به همراه داشته باشد. اخیرا آبگیری بی سر و صدای سد ایلیسو ترکیه نیز واکنش های زیادی به همراه داشته است.

سد ایلیسو که روی سرشاخه های رودخانه دجله (حد فاصل استان ماردین و شیرناک) احداث شده است، جزو بزرگترین سازه‌های آبی جهان و پروژه ای مهم برای تامین انرژی کشور ترکیه به شمار می رود؛ سازه آبی که حجم مخزنش سه برابر بزرگتر از بزرگ‌ترین سد ایران (کرخه) است و  پس از سد آتاتورک با 49 میلیارد متر مکعب گنجایش(معادل تمام 650 سد ایرانی) که در 1992 روی رودخانه فرات احداث شده، دومین سد بزرگ ترکیه و از جمله سدهای بزرگ جهان به شمار می رود.

سودجویی ترکیه از شرایط خاورمیانه برای سد سازی

ترکیه از اوایل دهه 1980 میلادی، در زمان کودتای ژنرال کنعان اورن، پروژه جدیدی را آغاز کرد. هدف از این پروژه این بود تا ترکیه بتواند، رودخانه های دجله و فرات را مهار کند (رودخانه هایی که خود از کوهستان های ارمنستان سرچشمه می گیرد) تا آب این رودخانه ها به سمت سوریه و عراق حرکت کند. در آن زمان، قدرت‌های وقت یعنی صدام حسین و حافظ اسد که دارای قدرت بسیاری بودند، شدیدا به دولت ترکیه هشدار دادند که ما چنین کاری را بر نمی تابیم.

اما بعد از اینکه کشور عراق در زمان دفاع 8 ساله ایرانیان بسیار ضعیف شد، سپس با اشغال کویت توسط عراق و حمله آمریکا به عراق، در گیر شدن عراق با جریان های تروریستی القاعده و داعش، تمامی این عوامل باعث از هم پاشیدگی دولت بغداد شد. در نتیجه دولت ترکیه از ضعف دولت مرکزی عراق و و از سوی دیگر از ضعف دولت مرکزی در زمان بشار اسد و جریان‌های تروریستی که در سوریه اتفاق افتاد، استفاده کرد. ترکیه با گرفتن وام های بزرگ جهانی، توانست 22 سد روی رودخانه‌های دجله و فرات بزند.

یکی از سد ها با نام "آتاتورک" بزرگترین سد جهان است، که گنجایش 48 میلیارد متر مکعب دارد که روی رودخانه فرات ساخته شد. ظرفیت این صد به تنهایی از کل 1000 سد احداثی در ایران با میزان ظرفیت تنظیمی 47.6 میلیارد متر مکعب، بیشتر است. در مجموع سد آتاتورک به علاوه دیگر سدهای ساخته شده ترکیه روی فرات، می تواند 100 میلیارد متر مکعب آب را مهار کند، از سوی دیگر سدهای ترکیه روی رودخانه دجله می تواند تا 24 میلیارد مترمکعب آب را مهار کند. در نهایت با آغاز آبگیری سد ایلیسو در منطقه حسن کیف، که 10.4 میلیارد متر مکعب گنجایش دارد، بحران بیشتر می شود. به عبارتی دیگر، اگر هم اکنون 100 درصد آب فرات مهار شده و 60 درصد آب دجله مهار شده و وارد سرزمین سوریه و عراق نمی‌شود. بعد از ساخت سد ایلیسو این رقم به 100 درصد می رسد. در نتیجه بحران به شکل بسیار خطرناکی ادامه خواهد یافت.

آغاز آب‌گیری سد ایلیسو

قرار بود این سد در سال 2019 آب‌گیری شود اما پایان کارش یک سال زودتر اتفاق افتاد. بر اساس اخبار منتشرشده، ترکیه در پی پیش‌بینی اعتراض های مردم و مقامات عراق، آب‌گیری ایلیسو را به شکلی بی‌سروصدا از روز جمعه یک هفته پیش آغاز کرد. مقامات ترکیه می‌گویند این سد پروژه‌ای مهم برای تامین انرژی کشور ترکیه است و با هدف تولید انرژی برقابی احداث شده و پس از آب‌گیری کامل، مشکلی برای جریان آب رودخانه دجله ایجاد نخواهد کرد.

مراد آجو، مدیرکل امور آب دولتی ترکیه در گفت‌وگو با خبرگزاری آناتولی ترکیه اعلام کرد که این سد با هدف تولید انرژی برقابی احداث شده و برق تولیدشده توسط نیروگاه سد، سالانه بالغ بر 1.5 میلیارد دلار درآمد برای اقتصاد ترکیه خواهد داشت.

وی گفت: ارتفاع این سد از بستر رودخانه 135 بوده و با شش توربین تولید برق و نیروگاه نصب‌شده آن به قدرت هزارو 200 مگاوات، قادر است سالانه چهارمیلیاردو 120 میلیون کیلووات ساعت برق تولید کند که با راه‌اندازی کامل نیروگاه نصب‌شده این سد، چهار درصد انرژی برقابی ترکیه از طریق نیروگاه این سد تامین و تولید خواهد شد و به همین علت این پروژه برای ترکیه بسیار مهم و حیاتی است. این پروژه با صرف 1.5 میلیارد یورو احداث شده و در مدت زمان کوتاهی هزینه صرف‌شده را از طریق تولید انرژی برق جبران خواهد کرد.

واکنش‌هایی که آبگیری این سد غول پیکر به همراه داشت

طی روزهای گذشته خبر«آغاز آب‌گیری» این سد بزرگ و کاهش حجم آب ورودی به رودخانه دجله در عراق واکنش ها و تبعات گسترده ای را در پی داشت چراکه آب‌گیری در ترکیه، بی‌آبی در سرزمین عراق و تبعات زیست محیطی مانند گردوغبار در ایران را همراه خواهد داشت؛ محاسبات نشان می‌دهد با پایان کار عمرانی این سد و آغاز آب‌گیری، نزدیک به 60 درصد (به صورت دقیق 56 درصد) از حجم ورود آب رودخانه دجله به عراق کاسته خواهد شد. این در حالی است که این رودخانه منبع تامین آب آشامیدنی حداقل سه شهر بزرگ عراق از شمال تا جنوب این کشور، یعنی موصل، بغداد و بصره است. همچنین رودخانه دجله در انتهای مسیر خود به رودخانه اروند می‌پیوندد و اصلی‌ترین محل تامین آب یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های خاورمیانه یعنی هورالعظیم است. همین‌جا نقطه‌ای است که ایران از این سد در ترکیه آسیب می‌بیند. کم‌شدن آب ورودی به هورالعظیم یعنی خشک‌شدن بخش بیشتری از این تالاب و این موضوع مساوی است با افزایش شدید حجم گرد وغبارهایی که همین الان هم استان‌های غربی و جنوب غربی ایران و به‌ویژه خوزستان را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهند.

حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق، در یک کنفرانس خبری درباره تنش جدید بین آنکارا و بغداد اعلام کرد: دولت ترکیه عمدا در زمانی اقدام به پرکردن سد ایلیسو کرد که ما در آن زمان از آنها خواسته بودیم که این سد را پر نکنند؛ این موضوع، موضوع سیاسی و انتخاباتی است، زیرا ترکیه می‌خواهد از آن برای کسب آرای کشاورزان خود استفاده کند.

این در حالی است که فاتح یلدز، سفیر ترکیه در بغداد، در توییتر خود توضیحاتی دراین‌باره نوشت و مدعی شد: آنکارا با هماهنگی عراق، آب‌گیری سد را آغاز کرده است.

علاوه بر این، تعدادی از رهبران و شخصیت‌های سیاسی عراقی پیشنهاد داده‌‌اند این مناقشه آبی میان ترکیه و عراق را باید در ابعاد بین‌المللی پیگیری کرد. هرچند گفته می‌شود به دلیل آنکه میان بغداد و آنکار هیچ‌گونه معاهده و توافق‌نامه‌ای در این زمینه وجود ندارد پیگیری حقوقی ماجرا در ابعاد بین‌المللی چاره‌ساز نخواهد بود.

آغاز آب‌گیری و مراحل ساخت این سد حتی در خود کشور ترکیه هم اعتراض‌ها و واکنش‌هایی را به دنبال داشته است. فعالان محیط‌زیستی و همچنین مردم حدود 200 روستایی که با آغاز آب‌گیری سد زیر آب خواهند رفت و مجبور هستند به اجبار خانه و کاشانه صدهاساله خود را ترک کنند، از جمله معترضان به این سد در ترکیه هستند.

ضرورت مدیریت جامع حوضه های آبخیز

بخش اعظم خاورمیانه از مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می شود، یکی از ویژگی های این مناطق خشک و نیمه خشک- اکوسیستم های بسیار شکننده است زیرا این مناطق کمبود آب داشته و بسیار شکننده هستند. در واقع، فشارهای ناشی از سد سازی، این شکنندگی را بیشتر می کند. این اتفاقی است که ما در طبیعت با چمشان خود می توانیم ببینیم. درست است که عاملی همانند تغییر اقلیم و گرم شدن کره زمین در این میان بی تاثیر نیست اما در واقع نقش عوامل انسانی در ایجاد گرد و غبار و بیابان زایی بسیار مهم تر هست. در واقع، تاثیر سد سازی و برداشت بی رویه از آب ها را نمی‌توان نادیده گرفت زیرا این عوامل موجب افزایش گرد و غبار و بیابان زایی می شود.

تاثیر سد سازی ترکیه و ارتباط آن با پدیده گرد و غبار در ایران، یک نظریه است که باید فارغ از مرزهای سیاسی کشور نیز بررسی شود، زیرا سد سازی ها همواره باعث بیابان زایی در اراضی پایین دست خود خواهند شد.

یکی از دلایل تشکیل "کنوانسیون بین المللی مقابله با بیابان زایی" که بحث گرد و غبار به عنوان یکی از مهمترین مباحث در این کنواسیون است و اصولا در بحث های مدیریت سرزمین، ما باید به "مدیریت جامع حوضه های آبریز" توجه کنیم. این حوضه‌های آبریز فراتر از مرزهای سیاسی کشوها هستند، در هر صورت کشورها باید در این زمینه با یکدیگر همکاری کنند زیرا اگر یک کشوری به حقوق دولت و مردم کشورهای پایین دست توجه نکند، این موضوع در وهله اول باعت تخریب سرزمین، سپس مشکلات سیاسی، اجتماعی و حتی امنیتی را با خود به بار خواهد آورد، که قطعا دامن گیر همه کشور ها می‌شود. بنابراین راه کار این مساله، توجه به "مدیریت جامع حوضه های آبخیز" است.

گزارش: فرزانه صدقی

 

No tags for this post.