مهمترین چالش‌های علمی ایران در آینده
هم اکنون بحران تامین آب ، بیکاری، فساد سیستمی، نا امیدی درباره آینده، سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی، بحران ریزگردها، پیامدهای بحران آب، فقر، رکود اقتصادی، سرمایه گذاری اقتصادی داخلی و خارجی، ناکارایی‌های نظام قضایی، اخلاق، بحران آلودگی هوا، امنیت روانی و اجتماعی، اختلاف نظرهای کلان حاکمیتی، حقوق اساسی و شهروندی، کارکردهای اجتماعی فضای مجازی، بحران بانک‌ها، قضاوت افکار عمومی درباره عملکرد حاکمیت، سرانجام ایران پس ازخروج آمریکا از برجام، قاچاق و فربگی اقتصاد زیرزمینی، تخریب تنوع زیستی، مسایل جنگل‌ها و گونه های زیستی جانوری، امنیت نرم، سلامت روان، بی توجهی به پایداری زیست محیطی، تخریب منابع خاک، مشکل های سلامت ناشی از آلودگی های گوناگون، نزاع های آب بر سر انتقال آب در داخل ایران با کشورهای همسایه، اختلاف های درون حاکمیتی درباره مسایل فرهنگ، فساد و تقلب علمی، پیامدهای تغییرهای اقلیمی برای ایران، سوء مصرف مواد، ضرورت بهره وری انرژی و توجه به انرژی های نو، آلودگی های آب، چالش های نظام سلامت، امنیت نظامی، کالایی شدن علم و به محاق رفتن عدالت آموزشی، تحولات اجتماعی آموزش عالی، بازار جهانی انرژی، تعدد نهادهای سیاستگذار و مجری در حوزه علم، دانش و آموزش، قطبی شدگی جامعه، طرح تحول سلامت، ناکارآمدی مدیریت بازیافت و مسایل ناشی از انبوه زباله ها، مشکلات سلامت ناشی از سبک زندگی، سیاست های خصوصی سازی و پیامدهای آن ، چالش های توسعه گردشگری، چالش های مراجعان سلامت و بیماران، حاشیه نشینی شهری، مسایل دارو، تورم، مسایل ازدواج، بحران کنش جمعی در حوزه محیط زیست، مسایل معلمان، بحران اداره کلانشهرها ، چالش‌های رابطه علمی ایران با جهان، ضرورت توسعه نوآوری و فعالیت‌های دانش بنیان، حجم بالای بدهی‌های دولت، حرکت به سمت پیری جمعیت، مسایل دانش آموزان، فقدان سواد رسانه ای، بحران صندوق های بازنشستگی، نزاع های هویتی ، تغییر الگوی خانواده، مسکن، تغییر الگوی بیماری و شیوع بیماری های مزمن، گسترش افشاگری و درز اطلاعات، مشکلات زیرساختی ناوگان حمل و نقل ، مناقشات حقوق زنان، گسترش ریسک پذیری جنسی، تحولات دینداری ایرانیان، مسایل نسلی، توسعه انفجاری بازار فناوری اطلاعات، مخاطرات امنیتی گروه‌های تکفیری، تغییر ترجیحات مردم در حوزه سلامت، مسایل دانشگاه آزاد، مسایل شبکه های ماهواره ای، سهم کشاورزی در رشد تولید ناخالص داخلی، ضرورت نوسازی شهری، برملا شدن مشکلات ساختاری آموزش عالی برای افکار عمومی، تحولات مناطق کردنشین کشورهای منطقه، بهره برداری از شبکه ملی اطلاعات، تقابل کسب وکارهای نوپا و سنتی و گسترش اختلافات میان فرهنگی در سطح جهانی و …. از مهمترین چالش‌های پیش روی ایران طی سال های آینده به شمار می روند.
در این بین چالش های مهم مباحث علمی و فناوری نیز از اهمیت زیادی برخوردار هستند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌پردازیم.
مهاجرت ژن‌های خوب؛ مهمترین چالش علمی پیش رو
امروزه پدیده مهاجرت نخبگان و متخصصان به خارج از مرزها به‌دلیل آثار و تبعات سوء فرهنگی، روانی، سیاسی و نقش منفی آن در فرایند توسعه و تخریب اعتبار ملی و تغییر نسل‌های آینده به‌عنوان تهدیدی جدی برای حال و آینده کشور نگرانی‌هایی در سطوح مختلف مدیریتی و اجتماعی کشور ایجاد کرده است. مساله ای که به نظر می رسد در سال های آینده سیر افزایشی داشته باشد.
براساس نظریه برخی صاحب‌نظران در فرایند مهاجرت نخبگان و متخصصان نه تنها نخبگان -که ثروت ملی کشور به شمار می‌آیند- از دست می‌روند بلکه پس از گذشت قرن‌ها از نظر ژنتیک کشورهای نخبه پذیر (مقصد) به جوامع نخبه تبدیل خواهند شد و درصد ژن‌های هوشمند آنها به شکل گسترده‌ای افزایش می‌یابد؛ بنابراین در زمینه تولید علم، فن و فناوری همچنان پیشتاز خواهند بود. در مقابل کشورهای نخبه گریز (مبدأ) روز به روز فقیرتر و به‌دلیل همین فقر وابسته‌تر می‌شوند و تعادل جهانی با شدت بیشتری به هم می‌خورد.
پروفسور داریوش فرهود، بنیان گذارعلم ژنتیک ایران در این خصوص گفت: فرار مغزها یک مساله طبیعی است. انسان از زمان پیدایش خود دائما به دنبال فضای مساعد زندگی بوده است. همواره کشاورز به دنبال زمین بهتر و شکارچی به دنبال محیط شکار بهتر بوده است. غالبا فرد به دنبال کوچ به شهرهای نزدیک، شهرهای بزرگتر، مرکز استان و پایتخت بوده است و این روند همواره تکرار شده است. اگر در این روند، افراد باهوش و کم هوش را مقایسه نماییم، افراد باهوش به دنبال دستیابی با امکانات بهتر به محیط های بزرگ کوچ می کنند و نیز افراد کم هوش به دلیل اینکه در شهر خود وضعیت مطلوبی نداشته اند برای اینکه شاید به وضعیت بهتری برسند از روستا به شهر مهاجرت می کنند. پس دو انتهای منحنی که شامل افراد کم هوش و باهوش می شود مهاجرت را انجام می دهند و اینجا نقطه شروع تحولات است.
به گفته وی، در این بین نخبه هایی که ماندگار کشورهای دیگر می شوند و با افراد آنجا ازدواج می‌کنند، ژن تیزهوشی را به نسل‌های بعدی خودشان در آنجا انتقال می دهند.
تحریم‌ها؛ فرصت یا تهدید؟
هرچند تحریم های اخیر آمریکا آثار روانی بسیاری برای جامعه به همراه داشته است اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و مسوولان این تحریم ها خللی در روند علمی ایجاد نکرده و فرصتی بزرگی را برای محققان داخلی ایجاد کرده است.
رمضانعلی صادق زاده، استاد دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی در این زمینه با تاکید بر عزم دانشمندان ایرانی برای تولید علم حتی در شرایط تحریم طی 40 سال گذشته اضافه کرد: خروج آمریکا از برجام نه تنها باعث کاهش روند تولید علم نمی شود؛ بلکه محققان ایرانی را در کار خود مصرتر خواهد کرد.
رییس کمیسیون صنایع، معادن و فناوری اطلاعات و ارتباطات شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری(عتف) همچنین یادآور شد: دانشمندان ما با وجود مزاحمت های آمریکا همواره با انرژی، انگیزه و خلاقیت در مسیر تولید علم راه رفته اند و به قله‌های دانش دست یافته اند.
وی با اشاره به منابع انسانی تحصیلکرده و خلاق در کشور افزود: دانشمندان ایرانی در همه زمینه ها در تولید علم و تبدیل آن به فناوری پیشتاز هستند و خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم ها هیچ خللی در انتشار و تولید دانش نخواهد داشت.
صادق زاده در مورد سازوکارهای حمایتی دولت از دانشمندان و فناوران نیز توضیح داد: هم اکنون بستر قانونی خوب و نهادهای مناسبی برای حمایت از محققان وجود دارد. دولت باید متناسب با درآمدها در قوانین بودجه سالانه توجه بیشتری به محققان و نیازهای مالی دانشمندان داشته باشند تا در فرایند تولید علم و فناوری های نوین خللی ایجاد نشود؛ همچنین محققان با انگیزه بیشتری فعالیت کنند.
شرکت هایی که R&D ندارند
در شرایط کنونی با وجود تحریم ها، تنها شرکت های دانش بنیان و استارت آپ ها هستند که می توانند در کنار اشتغال زایی به تولید ثروت در کشور کمک کنند و نقش مهمی در آمد زایی جوانان مملکت باشند. شرکت هایی که برای رسیدن به این هدف مهم با چالش های زیادی مواجه هستند.
دکتر پیمان کیهان ور، مشاور فناوری و تجاری سازی ستاد توسعه علوم و فناروی سلول های بنیادی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این زمینه گفت: هم اکنون بودجه ناخالص ما ازR&D سی و پنج صدم درصد از GDP( تولید ناخالص داخلی) است. در حالی که در کشورهای دیگر مانند رژیم اشغال گر قدس نزدیک ده برابر بودجه R&D از تولید ناخالص داخلی تامین می شود. در حال حاضر بیش از 90 درصد شرکت های ما R&D ندارند به همین دلیل به مصرف کنندگی تبدیل می شوند.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تبریز به چالش های پیش روی استارت آپ ها اشاره کرد و افزود: مهمترین چالش ها ما بیشتر به نقص قوانین مربوط می شود. هم اکنون با استارت آپ ها مانند شرکت ها رفتار می کنند. استارت آپ ها نو پا هستند و نمی توانند خیلی زود به سود برسند و زیر بار مالیات های حجیم بروند. همچنین استارت آپ ها که قراردادهای موقتی شرکت هستند، هیچگونه قوانین خاص دولتی برایشان وجود ندارد. از سوی دیگر آگاهی جامعه سرمایه گذار به ویژه خیرین عرصه فناوری و نوآوری می تواند در این زمینه خیلی اهمیت پیدا کند. من تصور می کنم فرهنگ سازی و اطلاع رسانی در این زمینه می تواند خیلی اهمیت داشته باشد.
مسوول راه اندازی مرکز نوآوری و شتاب دهی آذربایجان( منشا) بیان کرد: هم اکنون یکی از معضل های بزرگ ما آشنایی نداشتن مسوولان هر رده حتی مدیرعاملان شرکت های خصوصی با این مساله است. نبود این شناخت باعث می شود مجاب سازی و توجیح کردن آنها برای انجام این کار برای ما سخت و دشوار شود. ما امیدواریم در آینده با ایجاد فرهنگ سازی بتوانیم بسته های جدیدتری در این فیلد کاری ببینیم.
ضرورت واردات تکنولوژی و دانش فنی روز دنیا
اما به نظر می رسد در شرایط کنونی و با وجود تحریم ها، مونتاژ کاری به منظور افزایش تولید داخل و بی نیازی از سایر کشورها امری درست نباشد و اتکا به توان محققان داخلی برای تولید محصولی بومی نسبت به گذشته ضرورت پیدا کند.
چندی پیش، مجتبی خسرو تاج، معاون وزارت صنعت، معدن و تجارت راهکار فاصله گرفتن از فرهنگ مونتاژ کاری را در اِتِکای به تکنولوژی و دانش روز دنیا بیان کرد.
او معتقد است؛ یکی از دلایل بروز این نارسایی (مونتاژ کاری) را باید در ضعف آکادمیک کشور (در برخی حوزه ها) جستجو کرد.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت می‌گوید: باید نظام علمی و دانشگاهی کشور در تقویت داده‌های خود به ضریبی از توفیق نائل شود که ضعف‌ها و کاستی‌های صنعت و تولید داخلی را تشخیص داده و با واردات تکنولوژی و دانش فنی روز دنیا، کمک حال تولید کننده داخلی باشد.
به زعم خسرو تاج می‌توان همچون حوزه‌هایی مانند هوا فضا، پتروشیمی، نانو و… که با اتکای به دانش فنی بومی، موفقیت‌های بسیاری را کسب کرده‌ایم در دیگر حوزه‌ها و عرصه‌های صنعتی و تولیدی چنین توفیقاتی را استمرار بخشیم.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت می گوید: می‌توان به جای واردات قطعات منفصله و مونتاژ کاری با واردات فناوری و تکنولوژی روز دنیا، تولید داخلی را با تحولات چشمگیر و سازنده ای همراه کرد و این امر ضرورتی است که با مدیریت واردات ، تسهیل و قابل حُصول خواهد شد.
گزارش: فرزانه صدقی
No tags for this post.
