ارزآوری گیاهان دارویی می‌تواند جایگزین درآمدهای نفتی شود

همه این گیاهان به انسان کمک می‌کنند با آرامش و احساس بهتر و امکانات بیشتر روی زمین زندگی برتری داشته باشد. هرچند تمام این گیاهان ارزنده هستند اما برخی از آنها به علت خواص دارویی و شناسایی بهتر مواد اولیه شان مشهورتر بوده و امروزه فرآورده‌های دارویی خوبی از آنها استخراج می‌شود.

خوشبختانه به دلیل تنوع آب و هوایی بسیار زیاد است. اقلیم آب و هوایی متفاوت ایران باعث شده است که تنها میزان گیاهان دارویی، به اندازه کل تنوع داروهای گیاهی اروپا باشد.

به گفته فریبرز غیبی، مجری طرح توسعه گیاهان دارویی گفت: تاکنون بیش از ۸۰۰۰ گونه گیاهی در سطح کشور شناسایی شده است. بر اساس آمار ستاد گیاهان دارویی کشور از این تعداد ۲۳۰۰ گونه خاصیت دارویی دارند و تحت عنوان گیاهان دارویی قلمداد می‌شوند. البته سایر گونه‌ها نیز می‌توانند خاصیت دارویی داشته اما هنوز تحقیقات جامعی روی آن‌ها انجام نشده است.

وی افزود: توسعه کاشت و برداشت گیاهان دارویی یکی از پتانسیل‌های نهان کشور است که می‌تواند ارزآوری زیادی داشته باشد. این پتانسیل حتی می‌تواند به عنوان یکی از منابع عظیم ما جایگزین نفت شود. با توجه به تنوع اقلیمی کشور می‌توان گفت که بسیاری از گیاهان دنیا در ایران قابل کشت هستند و می‌توانند مورد استفاده دارویی، آرایشی، بهداشتی و صنعتی قرار گیرند.

وی با اشاره اینکه موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، رویشگاه‌های گیاهان دارویی را شناسایی کرده‌ است، اظهار کرد: در سطح کشور حدود ۱۷۰ هزار هکتار کشت گیاهان دارویی صورت می‌گیرد و بیشتر این گونه‌ها، گونه‌هایی هستند که بازار اقتصادی داخلی و خارجی دارند.

مجری طرح توسعه گیاهان دارویی افزود: بر اساس آمار سالانه به طور متوسط ۲۵ هزار تن گیاهان دارویی به عنوان محصول خام به ارزش ۴۵۰ میلیون دلار صادر می‌شود که در مقابل پتانسیل‌هایی که در کشور داریم میزان کمی است. امیدواریم بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده بتوانیم این میزان را 10 برابر کرده تا هم ارز آوری را بیشتر کنیم و هم با تبدیل این مواد به مواد ثانویه بازار خوبی برای کشور در این زمینه داشته باشیم.

غیبی با تاکید بر اینکه کشت گیاهان دارویی می‌تواند برای بومیان شغلی دایمی ایجاد کند، تصریح کرد: در تحقیقات صورت گرفته کاشت گیاهان دارویی دو تا سه برابر کاشت گندم و جو از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است اما ابتدا باید زنجیره تولید و زنجیره ارزش گیاهان دارویی مشخص شود یعنی برای مرحله کشت، مرحله برداشت و مرحله صادرات برنامه‌ریزی شود. اگر مسایل بازرگانی، بازاریابی و صادرات حل نشود نمی‌توانیم در صنایع گیاهان دارویی پیشرفت کنیم.

ضرورت استانداردسازی فرآورده های دارویی گیاهی

دکتر فرزانه نباتی، مدیر مرکز خدمات تخصصی آنالیز و فرآوری گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی بیان گفت: در سال های اخیر استاندارد سازی فرآورده های گیاهی ضرورت ویژه ای پیدا کرده و استفاده از گیاهان دارویی، داروهای گیاهی و غذاهای فراسودمند در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه افزایش چشمگیری یافته، به همین دلیل توجه به کیفیت و اثر بخشی محصولات گیاهی موضوعی است که از اهمیت خاصی برخوردار است.

وی با اشاره به اینکه مهمترین ابزار برای کنترل کیفی گیاهان دارویی و فرآورده های تهیه شده از آنها استانداردسازی است، خاطرنشان کرد: استاندارد سازی شامل بررسی و تعیین مجموعه‌ای از خصوصیات و پارامترهای فیزیکو شیمیایی و بیولوژیکی است که اجرای آنها باعث اطمینان از کیفیت، اثر بخشی، ایمنی و تکرار پذیری فرآورده گیاهی می شود.

وی ضمن تاکید بر این موضوع که ترکیبات شیمیایی موجود در گیاهان که اثر درمانی دارند تحت عنوان ماده موثره شناخته می‌شوند، گفت: کارایی و اثر درمانی فرآورده‌های گیاهی وابسته به حضور مواد موثره در غلظت مناسب است، این درحالی است که میزان این ماده موثره تحت تاثیر عوامل مختلفی مثل گونه‌ گیاه، زمان و فصل برداشت، نوع خاک و روش آماده سازی گیاه تغییر می کند.

مدیر این مرکز هدف از استاندارد کردن فرآورده های گیاهی را بررسی حضور ترکیبات عمده و مواد موثره موجود در گیاهان دانست و گفت: فرآیند ارزیابی کیفیت فرآورده های گیاهی بر اساس فارماکوپه به چهار گروه خصوصیات ارگانو لپتیک مثل رنگ و بو، خصوصیات مورفولوژیکی مثل خرده نگاری، خصوصیات فیزیکی مثل ضریب شکست و اندیس چرخش نوری و خصوصیات شیمیایی مثل تعیین مقدار مواد موثره تعیین مقدار مواد موثره طبقه بندی می شود.

خطر انقراض در کمین گیاهان دارویی

امروزه سود زیاد گیاهان دارویی و کوهی ایران باعث شده تا عده ای سود جو با برداشت بی رویه گیاهان، رویشگاه‌ها و زیستگاه‌های گیاهان نادرایران را در معرض خطر قرار دهند.

حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران و گیاه شناس در این رابطه گفت: تاکنون بررسی‌های دقیقی در خصوص گونه‌های گیاهی در حال انقراض، صورت نگرفته است.

وی افزود: بسیاری از گونه‌های مهم، نادر و بومی کشور که در اطراف تالاب‌ها به خصوص تالاب بختگان، میقان و دریاچه ارومیه و همچنین تالاب‌های استان خوزستان هستند متاسفانه یا نابود شده‌اند یا در حال انقراض هستند.

وی گفت: گونه‌های گیاهی در حال انقراض در صورتی احیا می‌شوند که وضعیت محیط زیست کشور درست شود یعنی تالاب‌ها احیا و تمام اشتباهاتی که منجر به بهم ریختن نظم هیدرولوژیک طبیعت شده است به درستی جبران شود یا به زبان ساده‌تر باید تمام سدسازی‌ها در نقاط مختلف کشور متوقف شود.

وی ادامه داد: متاسفانه در ایران برخی از افراد بدون آگاهی و با فرض اینکه گونه‌های گیاهی خودرو می‌تواند برای سلامتی آن‌ها مفید باشند اقدام به برداشت بی رویه آن‌ها می‌کنند که منجر به نابودی این گونه‌ها شده است.

70 درصد داروهای شیمیایی منشا گیاهی دارند

آخانی تصریح کرد: گیاهان دارویی قدمتی به اندازه زیست بشر دارند و 70 درصد داروهایی هم که امروزه به صورت شیمیایی استفاده می‌کنیم در گذشته منشا گیاهی داشتند اما آن چیزی که باعث نگرانی می‌شود این است که این روزها عده‌ای سودجو وارد رویشگاه‌های گیاهان نادر می‌شوند و این گیاهان را برداشت می‌کنند که برای حفاظت از این مناطق باید سازمان محیط زیست مدیریت و نظارت بیشتری داشته باشد.

استاد دانشگاه تهران و گیاه شناس افزود: تالاب‌های شور نیز که خشک شده‌اند یکی دیگر از عوامل نابودی گونه‌های گیاهی نادر هستند که در سال‌های اخیر با کم آب شدن و خشک شدن این تالاب‌ها این گونه‌ها نیز نابود شده اند.

آخانی با بیان اینکه گونه‌های گیاهی سرمایه‌های ملی ما هستند و مردم باید بدانند که برای حفظ و تولید آب نیاز به این گونه از گیاهان داریم، گفت: کشور ما در بخش خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد و این  گیاهان یکی از بزرگترین تولید کنندگان آب محسوب می‌شوند.

صدای زنگ انقراض گیاهان دارویی دنا

منطقه حفاظت شده دنا از غنی‌ترین مناطق زیستی از لحاظ تنوع گیاهی و جانوری در ایران و دنیاست که به همین منطور به این منطقه نیز ذخیره گاه زیست کره می گویند.

بر اساس آمار، اکنون تنوع گونه های گیاهی در سراسر زاگرس مرکزی، بیش از 2 هزار گونه گیاهی است که از این میان حدودیک هزار و 250 گونه در منطقه حفاظت شده دنا شناسایی شده اند که این رقم معادل 15.6 درصد گونه‌های کشور است.

2 هزار گونه گیاهی و 400 گونه دارویی در کهگیلویه و بویراحمد شناسایی شده که حدود یکهزار گونه گیاهی آن در منطقه حفاظت شده دنا قرار دارد و از این تعداد 45 گونه بومی و منحصر به دنا هستند.

براین اساس منطقه حفاظت شده دنا به تنهایی به اندازه 46 کشور دنیا گونه گیاهی آندومیک دارد و تعداد گونه های گیاهی این منطقه از 45 کشور جهان بیشتر است به طوری که گونه های اندومیک گیاهی دنا، 15 برابر سوئد و 20 برابر هلند و نروژ است. از معروف ترین گونه دارویی دنا می توان به بومادران، آویشن، مریم گلی، گل گاو زبان، بابونه، زنجبیل، شیرین بیان، رازیانه، پنیرک و مرزنجوش نام برد که امروز به دلیل برداشت بی رویه در خطر نابودی هستند.

خطر انقراض گونه‌های کوهی و دارویی آذربایجان غربی

عباس علی روان لو، رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی ومنابع طبیعی آذربایجان غربی با اشاره به اینکه 1300 گونه گیاهی در آذربایجان غربی شناخته شده است، تصریح کرد: ازاین تعدادگونه گیاهی ۵۰۰ نوع آن دارویی و ۵۰ نوع آن کوهی خوراکی است.

وی با بیان اینکه از 8000 گونه گیاهی شناخته شد در کشور، یک هشتم این گونه ها در آذربایجان غربی است اظهار کرد: مرکز هرباریوم دارویی آذربایجان غربی رتبه دوم را از نظر تنوع گونه های گیاهی دربین مراکز کشور دارد. نبود فرهنگ سازی و آگاهی، برداشت بی رویه مردم و استفاده در صنایع تبدیلی از عوامل کاهش گونه‌های گیاهی کوهی است.

گزارش: فرزانه صدقی

 

No tags for this post.