توفان گرد و غبار؛ بزرگترین چالش ایران

عوامل مختلفی همانند فعل و انفعالات جوی، وجود بادهای سهمگین، خاک‌های لخت و فاقد پوشش گیاهی، ساختارهای زمین شناسی، بارندگی اندک، کاهش رطوبت خاک و آب و هوای خشک سبب تشکیل این گونه توفان ها می شود بنابراین توفان های گرد و غبار اغلب در مناطق خشک و نیمه خشک به وقوع می پیوندد اما اخیرا به دلیل تغییرهای اقلیم و آب و هوای کره زمین، وقوع توفان های شن و گرد و غبار در سایر مناطق زمین نیز افزایش یافته است.

به گفته پروفسور پرویز كردوانی، بنیانگذار مركز تحقیقات مناطق كویری و بیابانی ایران، كاهش تولیدهای كشاورزی به علت انجام نشدن درست فتوسنتز، از بین رفتن زنبورها وكاهش برداشت از كندوی آنها، اختلال در دید، تصادفات جاده ای، اختلال در تنفس، تعطیلی مدارس، دانشگاه ها، اداره ها و اخلال در حمل ونقل هوایی از جمله مهم ترین زیان های ناشی از وجود پدیده ریزگرد در كشور است.

وی با تقسیم بندی انواع توفان ها به توفان های ریزگردی و ماسه‌ای یا شن های روان گفت: توفان های ماسه ای نمی تواند بیشتر از ارتفاع 2 تا 3 متر بالا برود و به صورت افقی نیز حركت زیادی ندارد، اما گرد و غبارهای ناشی از رس، به علت اینكه ابعاد آنها 2هزارم میلی متر است، می تواند صدها متر به صورت عمودی بالا بروند و هزاران كیلومتر نیز جابه جا شود و به بلای بزرگی برای مردم حتی آن سوی سیاره زمین تبدیل شوند.

این چهره علمی ماندگار كشور با تاكید بر اینكه این نوع گرد و غبارها داخلی نیست و از كشورهای همجوار مانند عراق و سوریه یا عربستان سعودی به ایران می آیند، به چرایی پدید آمدن این گرد وغبار پرداخت و افزود: كشور عراق دارای آب و هوای خشك و بیابانی است كه متاسفانه در زمان جنگ برا ثر نقل و انتقال های عظیم نظامی در منطقه پوشش ضعیف گیاهی این نواحی بیابانی فرسایش شدیدی یافت كه خشكسالی و هوای داغ چند سال اخیر تیر خلاص را به پیكر نیمه جان آن شلیك كرد و بسیاری از گیاهان این ناحیه از بین رفته اند. پوك و خالی شدن خاك این ناحیه از پوشش گیاهی باعث بروز گرد و غبارهای چند سال اخیر شده است.

پیامدهایی که گرد و غبارها و ریزگردها به بار می آورند

دکتر محمدرضا فضل اللهی، عضو مرکز تحقیقات ایمونولوژی، آسم و آلرژی دانشگاه علوم پزشکی تهران در این خصوص گفت: بر اساس نتایج تازه ترین تحقیقات، شیوع آسم در استان هایی مانند سیستان و بلوچستان، خوزستان، ایلام و کرمانشاه که در معرض ریزگردها و آلاینده ها هستند، بیشتر از سایر استان ها است.

وی متوسط شیوع آسم را در بزرگسالان ایرانی 9 درصد اعلام کرد و گفت: بیشترین میزان شیوع آسم در بین بزرگسالان در استان های خوزستان و سیستان و بلوچستان مشاهده می شود که بالاتر از 15درصد است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که آسم در بین کودکان و بزرگسالان در حاشیه جنوبی و شهرهای بزرگ کشور مانند تهران شیوع بالاتری دارد.

دکتر محمدحسین مهدیان، استاد آبیاری و زهکشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری نیز درباره پیامدهای این بحران گفت: تعطیلی مدارس، دانشگاه ها و ادارات دولتی، لغو پروازها، تصادفات جاده ای، سختی حمل و نقل زمینی از جمله پیامدهای ملموس این معضل هستند که به طبع صدمات زیاد اقتصادی را به پیکره جامعه وارد می کند.مثلا شاید در ظاهر لغو یک پرواز ساده باشد اما همین لغو پرواز می تواند روند تجارت یک تاجر را مختل کند. انتقال یک بیمار اورژانسی به یک نقطه دیگر را به تاخیر بیاندازد. باعث لغو بسیاری از کنفرانس های علمی شود. کیفیت محصولات کشاورزی، لبنی و فراورده های گوشتی را کاهش دهد.

وی افزود: جدا از این پیامدها برخی از عوارض غیر ملموسی هم در آینده تاثیر خود را نشان خواهد داد که غیر قابل جبران است مثلا در صورت ادامه انتشار این ریز گردها، سلامت جسمانی بسیاری از بیماران حاد ریوی به خطر می افتد. همچنین در آینده نزدیک علاوه بر افزایش تعداد این بیماران، هزینه درمان افراد مبتلا به این عارضه هم به مرز غیر قابل قبولی می رسد. یکی دیگر از مشکلات اساسی ما این است که تصور می کردیم مواد آلوده فضای جنگ در آن منطقه خوابیده است درصورتی که مواد آلاینده مناطقی جنگی و آلودگی های نفتی از طریق همین ریزگردها از یک منطقه ای به منطقه دیگری در حال جابه جایی هستند که خود عامل انتقال بسیاری از باکتری ها و ویروس ها است و روز به روز بر وسعت این مناطق آلوده افزوده می شود.

وی ادامه داد: یکی از بحران های دیگه ای که طی این چند دهه آثار خود را نشان داده ،کاهش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی وتولیدعسل و گرده افشانی گل ها است. زنبورهای عسل نقش سازنده ای در تبدیل عسل و گرده افشانی گل ها دارند اما متاسفانه نشستن متناوب گرد وخاک بر روی گیاهان علاوه بر کاهش توانایی فتوسنتز گیاهان در روند تولید عسل و گرد افشانی گل ها و گیاهان تاثیر زیادی گذاشته است. قطعا این کاهش عملکرد پوشش گیاهی می تواند بر روی حیات جانوران، مراتع و دامداری کشور در دراز مدت تاثیر گذار باشد.

وی بیان کرد: متاسفانه استمرار این پدیده باعث شده که زندگی کشاورزان به ویژه نواحی  جنوب غربی کشورمان مختل شود و سطح مهاجرت های منفی کشاورزان برای فرار از این ریزگردها مانند زمان جنگ که عده بیشماری از مردمان نواحی جنگی به شهرهای اطراف مانند تهران مهاجرت کردند، افزایش پیدا کند.در صورتی که اگر فردی کشاورز در زمین زراعی خود به کشاورزی بپردازد و درآمد خوبی داشته باشد و بتواند زندگی خود را بچرخاند هیچ وقت به فکر مهاجرت نمی افتد.

به گفته وی، متاسفانه امروزه پهنه وسیعی از کشورمان از هجوم این ریزگردها در امان نیستند وچنانچه این روند ادامه یابد شاید در آینده ای نزدیک به فکر مهاجرت ایرانیان به خارج از این سرزمین باشیم.

ضرورت مهار ریزگردها با روش‌های نوین علمی

سال هاست مساله ریزگردها در کشور به یک بحران تبدیل شده است و بارها از سوی دولت راهکارهایی در این زمینه ارایه می‌شود.

اسکندر زند، معاون وزیر و رییس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی در این باره گفت: راه مقابله با ریزگردها و مهار کانون های تولید گرد و غبار استفاده از راهکارهای دیپلماسی در سطوح ‌بین المللی و همچنین بکار گیری روش های نوین علمی است.

وی اظهار کرد: هم‌ اکنون یکی از سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی ایجاد مراکز پایلوت تحقیقاتی و مطالعاتی به عنوان طرح‌های نوین در زمینه مهار ریزگردها و ایجاد طرح های نوین کشاورزی و نهال کاری در مناطق مختلف کشور به ویژه کانون های تولید گرد و غبار است.
وی افزود: طرح پایلوت 50 هکتاری در قالب مهار کانون های ریزگرد در جبیر خوزستان از مهم ترین و شاخص ترین برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی است که در این طرح علوفه، نهال ها و نیز پرورش آبزیان مقاوم به شوری در وسط بیابان‌های منطقه جبیر ایجاد شده و همچنین طرح پایلوت پنج هزار هکتاری در میادین اصلی تولید گرد و‌ غبار در جنوب خوزستان در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی است.
زند با بیان اینکه بر اساس مطالعه های انجام گرفته، یک پنجم اراضی استان ایلام مستعد تبدیل شدن به کانون های بحران تولید گرد و غبار دارند، اظهار کرد: باید برای مهار کانون های تولید ریزگرد حرکت های موثری چون طرح احیای اراضی ایلام و ‌خوزستان تداوم یابد.
علی محمد طهماسبی بیرگانی، مدیر ملی مقابله با گرد و غبار و معاون دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز در اینباره گفت: تثبیت اراضی بیابانی برای جلوگیری از تولید ریزگرد یکی از اولویت های اصلی کمیته ملی مبارزه با گرد و غبار است. امسال کمیته ملی مبارزه با گرد و غبار 46 هزار هکتار تعهد مالچ پاشی در مناطق بیابانی غبارخیز را در دستور کار دارد.

وی افزود:هم اکنون 25 تا 27 میلیون هکتار از اراضی کشور را عرصه های بیابانی و غبارخیز در معرض فرسایش بادی تشکیل داده اند و 22 استان درگیر پدیده گرد و غبار با منشا داخلی یا خارجی و یا 2 منشا هستند. امسال 150 میلیون دلار در بودجه سال 97 برای مبارزه با پدیده گرد و غبار در نظر گرفته شده که یک قسمت از این اعتبار برای استان های درگیر غبار و یک سهم دیگر نیز به مسایل برق و فنی اختصاص می یابد تا مشکلی نظیر مشکل خوزستان بروز پیدا نکند.

وی یادآور شد: هم اکنون برنامه تثبیت خاک اراضی بیابانی در دستور کار است که این طرح تثبیت در گام اول در چند استان مهم غبارخیز شامل ایلام، سیستان و بلوچستان، خوزستان، کرمان و خراسان های رضوی و جنوبی اجرا می شود.

وی اظهار کرد: این استان ها علاوه بر اینکه از غبار دیگر مناطق داخلی و خارجی تاثیر می پذیرند، بیابان های آنها بر دیگر استان ها نیز تاثیر می گذارد و بیشترین فرایند گرد و غبار و فرسایش بادی را در اراضی خود دارند.

طهماسبی بیرگانی یادآور شد: برنامه های عمل تثبیت که به صورت استانی و براساس شرایط اقلیمی و جغرافیایی آن مناطق است که علاوه بر به کارگیری شیوه های نوین از تجربیات، اطلاعات و مطالعات موجود نیز برای فرایند تثبیت خاک استفاده و بکارگیری می شود.

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.