بازارهای تاریخی ایران را در نوروز تماشا کنید
روزگاری دورتر که هنوز بازارچهها و مراکز خرید چندطبقه دنیای تجارت شهرها را به تسخیر خود درنیاورده بود، هر شهر برای خود بازاری داشت که مرکز تجاری و صنعتی آن شهر به شمار رفته و بخشهای مختلف شهر را به هم متصل میکرد. امروزه و پس از گذشت قرنها از روزگار رونق داشتن بازارها، هنوز در بسیاری از شهرهای ایران و حتی سایر کشورهای شرقی، بازارهای قدیمی باگذشت سالیان طولانی پابرجا مانده و برقرار است و نقش مهمی در تجارت و بازرگانی شهرها بر عهده دارد.
ساختار بازارها را بشناسید
بازارهای قدیم برای خود قوانین و شرایط خاصی داشت، راستههای مجزا و تیمچهها و حجرهها که به یکدیگر متصل میشدند و چهارسوقهای متعددی که بازار را به دنیایی پیچدرپیچ و سرشار از رنگ و صدا وزندگی تبدیل میکرد. گاه اگر ناآشنائی وارد بازار میشد ممکن بود در آن گمشده و ساعتها در راستههای مختلف آن به جستجوی کالای خود بگردد. هرچند که ساختار بازارها در ظاهر سردرگم و گیجکننده است ولی وقتی به نظم و ساختار آن پی ببرید بهراحتی میتوان در آن ساعتها جستجو کرد و لذت برد.
امروزه با دیدن این بازارهای قدیمی، علاوه بر در اختیار داشتن طیف گستردهای از مراکز عرضه کالا، با حس و حال شگفتانگیز و متفاوتی برای خرید کردن روبهرو میشوید. حس و حالی که سبب شده این بازارها به حیات خود ادامه دهند. در این نوشتار به معرفی ده بازار تاریخی ایران میپردازیم.
بازار تبریز
در صدر فهرست بازارهای تاریخی ایران بازار تبریز قرار دارد که به گمان بسیاری از کارشناسان، زیباترین، بزرگترین و باشکوهترین بازار ایران و همچنین وسیعترین مجموعه سرپوشیده جهان به شمار میرود. برای توصیف وسعت این مجموعه بینظیر که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبتشده است کافی است اشارهکنیم که مجموعه مسقف بازار دارای مساحتی بالغبر یک کیلومترمربع است. شهر تبریز دروازه ورودی اروپا به ایران به شمار میرود و ازجمله شهرهای اصلی قرارگرفته در جاده مشهور ابریشم است و بازار این شهر از دوران بسیار دور دارای اهمیت و رونق بسیار بوده و کافی است هر آنچه در مورد بازار اصفهان ذکر کردیم را در مقیاس چند برابر در نظر بگیرید تا به اهمیت و بزرگی بازار تبریز پی ببرید. این بازار در طول تاریخ توسط گردشگران و جهانگردان بسیاری موردتوجه قرارگرفته که در آن میان میتوان به نامهایی مانند مارکوپولو، شاردن، تاورنیه و ابن بطوطه اشاره کرد.
بازار بزرگ تبریز در روزگار زندیه به دلیل زمینلرزه بزرگی تخریب شد و سپس بهسرعت بازسازی شد و در روزگار قاجاریه نیز به دلیل اینکه پایتخت دوم ایران به شمار میرفت بر رونق و شکوه آن افزوده شد. این بازار به دلیل گستردگی مسافت و پلان پیچیدهای که دارد از بخشهای مختلفی تشکیلشده است که بهنوعی زیرمجموعه بازار به شمار میروند. از مهمترین این قسمتها میتوان به راستهبازار، بازار حرمخانه، بازار کفاشان، بازار شیشهگر خانه، بازار عباچی، بازار صادقیه و بازار یمنیدوز اشاره کرد.
درمجموع بازار تبریز دارای حال و هوای خاصی است که مشابه آن را در هیچ جای دیگری نمیتوان جستجو کرد. اگر به این شهر سفر میکنید به شما پیشنهاد میکنیم که دستکم یک روز کامل را در این بازار سپری کنید و صبحانه و ناهارتان را در بازار نوش جانکنید. برای صبحانه دکهها و غرفههای متعددی وجود دارند که انواع صبحانههای لذیذ را به مشتریان ارائه میکنند که بهویژه در این میان نوع خاصی از سیبزمینی پخته وجود دارد که مشابه طعم آن را در هیچ جای دیگری امتحان نکردهاید و علاوه بر آن به شما اطمینان میدهیم طعم کبابها و برنج عالی و بسیار خوش عطر رستورانهای بازار تبریز، هیچگاه از خاطر شما محو نخواهد شد.
بازار وکیل شیراز
اگرچه شیراز دارای جاذبههای گردشگری فراوانی ازنظر تاریخی و طبیعی است و همین موضوع سبب شده تا شیراز همهساله پذیرای گردشگران بسیاری باشد، ولی این موضوع سبب نمیشود که از بازار زیبای این شهر که از زیباترین بازارهای سنتی ایران به شمار میرود بازدید نکرد.
شهر شیراز در دوران زندیه پایتخت ایران به شمار میرفته و در طول این دوران آثار و ابنیه فراوانی در آن ساخته شد که بازار وکیل از آن جمله است. کریمخان زند خود را با عنوان پادشاه نمیشناخت و از همین رو لقب وکیلالرعایا را برای خود برگزیده بود که دلیل نامگذاری بازار وکیل نیز به همین موضوع بازمیگردد. بازار سنتی شیراز ازنظر جغرافیائی تقریباً در مرکز شهر قرارگرفته و آسانترین مسیر دسترسی به آن از طریق خیابان زند و یا میدان شهدای این شهر است.
برای گشتوگذار در بازار شیراز باید کمی مراقب باشید تا مسیرتان را گم نکنید زیرا این بازار از دو بخش مختلف تشکیلشده که یکدیگر را بهصورت ضربدری قطع میکنند و هرکدام از این بخشهای اصلی نیز دارای الحاقات و مسیرهای فرعی هستند. نکته بسیار جالب در برخی مغازههای قدیمی این بازار، قرار گرفتن آنها روی سکویی سنگی است که سبب میشود حجرهها از گزند رطوبت و حشرات دور بمانند.
بازار اصفهان
اصفهان را میتوان ویترین گردشگری ایران و یکی از اصلیترین شهرهای توریستی ایران قلمداد کرد. شهری زیبا که آن را عروس شهرهای ایرانی خواندهاند و برخی دیگر نیز آن را با لقب نصف جهان معرفی میکنند. اصفهان با دارا بودن صنایعدستی بسیار زیبا و ارزشمند و همچنین گز و پولکیهای مشهورش، همواره مسافران را برای خرید سوغات و رهتوشه وسوسه کرده است.
اگرچه در بسیاری از بخشهای این شهر محصولات مورد نیازتان را میتوانید تهیه کنید ولی در این میآنچه مکانی را بهتر از بازار تاریخی و بسیار زیبای اصفهآنکه به باور بسیاری از کارشناسان، یکی از بزرگترین و زیباترین بازارهای جهان است را میتوانید بیابید؟
بافت تاریخی بازار اصفهان به نسبت سایر بازارهای تاریخی ایران کمتر مورد تغییر و دگرگونی قرار داشته و صدالبته همواره از رونق بیشتری برخوردار بوده است.
بازار اصفهان علاوه بر دارا بودن حجرهها و مغازههای متعدد، تعداد زیادی آثار تاریخی و دیدنی را نیز در دل خود جایداده است. از بخشهای مشهور بازار اصفهان باید به بازار قیصریه اشاره کرد که سردر بزرگ آن ورودی اصلی بازار اصفهان به شمار میرفته است. بهترین گزینه برای دیدن این سردر زیبا و ورود به بازار اصفهان از طریق میدان نقشجهان است که پس از دیدن آثار تاریخی و زیبای این میدان میتوانید مستقیماً وارد بازار شده و ساعتها به تماشای هیاهو و رفتوآمد بازار نشسته و جریان زندگی را که قرنهاست در این محل استمرار دارد از نزدیک تجربه کنید.
بازار اصفهان در توصیفات جهانگردان پرشماری که از این شهر در طول تاریخ دیدن کرده بند بهدقت ذکرشده است و به جرت میتوان ادعا کرد که دیدار از اصفهان بدون تماشای این بازار زیبا ناتمام و ناقص است.
بازار زنجان
شهر زنجان با سوغاتیهای مشهورش و بازار چاروق و چاقوهای مشهور این شهر و البته ملیلهکاریهایش در بین مردم ایران شهرت خاصی دارد. بدون تردید برای خرید این سوغاتیهای ارزشمند بهترین مکان، بازار سنتی این شهر است که خرید و گشتوگذار در آنهم بهمنزله دیدار یک فضای تاریخی و باستانی است و همطیف گسترده و متنوعی از محصولات را در برابر شما ارائه خواهد کرد. تاریخچه ساخت بازار زنجآنکه به روایتی طولانیترین بازار ایران به شمار میرود به ابتدای عصر قاجار یعنی بیش از دو قرن پیش بازمیگردد. این بازار هم مانند سایر بازارهای سنتی ایران دارای راستههای مخصوص به خود است که البته امروزه در حالت اولیه آن کمی دخل و تصرف ایجادشده است. مشهورترین این راستهها عبارتاند از راسته کفاشها، زرگرها، چراغسازها و پارچهفروشها. شهر زنجان به دلیل موقعیت مهم خود در مسیر کاروانهای بازرگانی دارای تعداد زیادی کاروانسرا بوده که امروزه بسیاری از آنها در این بازار باقیماندهاند و البته به شما پیشنهاد میکنیم برنامه خریدتان را بهگونهای تنظیم کنید که نهار یا شام خود را در کاروانسرای سنگی که بهصورت رستوران سنتی تغییر کاربری داده نوش جانکنید.
بازار یزد
تقریباً کار دشواری است که در ایران فهرستی از آثار مختلف تاریخی را تهیه کنید و نام یزد در آن قرار نگیرد. نگین کویر و شهر شیرینیها و قطاب!
بازار یزد یکی از عناصر تاریخی واصلیترین بخش بافت تاریخی شهر به شمار میرود. این بازار از روزگاری بسیار دور در یزد ساختهشده بود و قدیمیترین بخش آنکه امروزه هنوز پابرجا است مربوط به قرون هشت و نه هجری به شمار میرود که در دورههای بعدی بخشهای بسیاری به آن اضافه شد. بازار یزد ازنظر وسعت و تعدد راستهها یکی از بزرگترین بازارهای شرقی به شمار میرود و بازدید از بخشهای مختلف آن بسیار جذاب و دیدنی است. در این بازار شما میتوانید مراحل ساخت و تولید رنگ طبیعی حنا، تولید حلواارده مشهور یزد، رنگآمیزی طبیعی نخ و الیاف را ببینید.
درگذشته این بازار از وسعت بیشتری برخوردار بود و متأسفانه در دوران پیش از انقلاب بخشهایی از بازار برای ساخت خیابانی جدید تخریب شد که این موضوع سبب شد بخشهای جنوبی بازار هیچگاه رونق سابق خود را به دست نیاورد.
اگر به شهر یزد سفر کردید حتماً بازدید از این بازار زیبا را در برنامه خود بگنجانید زیرا تقریباً هر چیزی که نیاز داشته باشید در این بازار موجود است.
بازار قزوین
شهر قزوین یکی از شهرهای زیبا و تاریخی ایران به شمار میرود و مانند سایر شهرهای تاریخی ایران، قزوین نیز دارای بازاری تجاری در میانه شهر خود بوده است. قدمت نخستین بازار قزوین به قرون چهارم و پنجم میرسد ولی آنچه امروزه در این بازار موجود است بیشتر مربوط به دوران صفویه و عصر قاجار است. قزوین در ابتدای روزگار صفویه مدتی بهعنوان پایتخت ایران مطرح بود و به همین دلیل در طی این مدت آثار و ابنیه فراوانی در آن ساخته شد که بازار قزوین از این جمله است. بازار این شهر بخش بزرگی از مساحت شهر را اشغال کرده است و آسانترین مسیر دسترسی به آن از طریق خیابان امام خمینی است.
در بازار زیبا و دیدنی قزوین انواع آثار و صنایعدستی، محصولات منطقهای، میوهجات و تمامی ملزومات و وسایل موردنیاز مردم و مسافران ارائه میشود.
از بخشهای معروف بازار قزوین، قیصریه است که درگذشته دارای شهرت و اعتبار بسیاری بوده و امروزه نیز بخش هادی از آن پابرجا باقیمانده است. از دیگر بخشهای متمایز و خاص بازار قزوین سرای سعد السطنه است که با وسعتی در حدود 2.5 هکتار، از بزرگترین مراکز بازارهای سنتی ایران به شمار میرود.
از دیگر بخشهای دیدنی این بازار میتوان به سرای رضوی، سرای وزیر، تیمچه سرباز و تیمچه درویش مهدی اشاره کرد.
بازار کرمان
این بازار تاریخی و زیبا از میدان ارگ این شهر شروعشده و به میدان مشتاقیه منتهی میشود و البته در بین راه با الحاقات و بخشهای فرعی خود به خیابانها و مراکز دیگر شهری کرمان منتهی میشود. در حقیقت بازار کرمان از تعداد زیادی بازار کوچکتر تشکیلشده که توسط چهارسوقهایی به یکدیگر متصل میشوند.
درگذشته هر یک از این بازارها کاربری خاص خود را داشته و به نام آن حرفه مشهور بود که این موضوع همچنان و پس از گذشت قرنها باقیمانده و هنوز در بازار کرمان میتوان بازار کفاشها، آهنگرها، زرگرها و عطارها را بهصورت جدا از هم دید.
اگرچه قدمت بازار کرمان به هشت قرن پیش و عهد مظفری بازمیگردد ولی بیشترین بخش آن در دوران صفویه و قاجار ساختهشده است. بازار وسیع و پهناور کرمان با دارا بودن تعداد زیادی از آثار تاریخی و دیدنی به مجموعهای بینظیر ازنظر گردشگری تبدیلشده است که شاید در این میان بتوان مجموعه وکیل را که شامل بازار، حمام، کاروانسرا و مسجد است را مهمترین آنها قلمداد کرد.
اگر هم در جستجوی دیدن بازارهای سنتی آهنگری با همان شکل و شمایل باستانی آن هستید، در بازار کرمان سراغ بازار قلعه محمود را بگیرید. اگر هم جز طرفداران داروهای گیاهی و محصولات طبیعی بهداشتی هستید، بازار کرمان با دارا بودن مراکز متعدد داروهای گیاهی، یکی از مراکز طب سنتی ایرانی به شمار میرود.
بازار نائین
بازار نائین را میتوان یکی از قدیمیترین بازارهای ایران دانست. برخلاف بازار زنجان که پیشینه آن بیش از دو سده است ٰ قدمت بازار نائین به حدود هشتصد سال پیش بازمیگردد. بازار شهر نائین بهصورت خطی مستقیم ساختهشده است. آنچه در ابتدای امر، در بازار نائین جلبتوجه میکند نوع معماری آن است بهطوریکه همه مراکز محلات، حسینیهها با کوچههای فرعی واصلی به آن مربوط میشوند.
در امتداد راستهبازار دو چهارسو وجود دارد که محل تقاطع بازار با دو معبر است. بازار نائین تا چندی پیش دایر بود و در آن فعالیتهای بازرگانی انجام میشد؛ اما در حال حاضر با توجه به از رونق افتادن بافت قدیم شهر و کوچ ساکنان آن به بافت جدید تقریباً به حالت نیمه متروک درآمدهاست. طول این بازار در حدود یک کیلومتر است و امروزه بیش از یکصد و هفتاد حجره و مغازه در آن وجود دارد.
مهمترین محور بازرگانی و تجاری شهر قدیم نائین درگذشته بازار این شهر بوده است که خود یکی از کهنترین بازارهای ایران محسوب میشود. ورودی اصلی بازار نائین از یکی از دروازههای مهم واصلی شهر یعنی دروازه تاریخی چهلدختران، عبور کرده و به داخل بازار میرسیده است. انتهای بازار تاریخی نائین به مسجد تاریخی خواجه خضر و نارین قلعه منتهی میشده است. این بازار در دورههای مختلف تاریخی شکلگرفته ولی مهمترین بخش آن متعلق به دوره ایلخانی است.
بازار تهران
بازار تهران از معدود بازارهای سنتی ایران است که هنوز اهمیتی بسیار بالا در اقتصاد و بازرگانی کشور داشته و همچنان پررونق و آباد است. برای دیدن کامل بازار تهران به زمانی بیشتر از یک روز نیاز است. بازار تهران نیز از سازههای مربوط به دوره قاجار به شمار رفته و قدمتی بیش از دویست سال دارد. بخش هادی از این بازار سنتی بهصورت سرپوشیده و بخش هادی از آنهم بهصورت سرباز است و البته به دلیل الحاقاتی کهِ در طول تاریخ به آن صورت گرفته، بازار تهران بهصورت پیچدرپیچ است و برای کسانی که با آن آشنایی ندارند میتواند سردرگم کننده باشد. بازار تهران حتی امروزه نیز ساختار سنتی و راستههای خود را حفظ کرده و از این نظر میتواند شرایط منحصربهفردی برای خریداران به وجود بیاورد زیرابه دلیل رقابت و تجمع اعضای یک صنف در یک محل، امکان تهیه و خریداری اجناس باکیفیت مطلوب و قیمت مناسبتر وجود دارد. البته در کنار بازار تهران باید به بازار ری (بازار حضرت عبدالعظیم) نیز اشاره کرد که یکی از بازارهای زیبا و پررونق سنتی ایران به شمار میرود.
بازار کرمانشاه
بازار سرپوشیده شهر کرمانشاه با آن کلوچهها و نانهای مشهور کرمشانی در کنار طعم بینظیر دنده کباب که در هیچ جای دیگری مشابه آن را نخواهید یافت، به روایتی بزرگترین بازار سرپوشیده ایران به شمار میرود. قدمت این بازار هم به دوره قاجاریه بازمیگردد. فراموش نکنیم که منطقه کرمانشاه، ازنظر جغرافیائی دروازه ورودی بینالنهرین به ایران بوده و از دیرباز اهمیتی فراوان داشت بهویژه که کاروانهای زیارتی به مقصد کربلا و نجف عموماً از این شهر عبور میکردند. به همین دلیل در بازار قدیمی کرمانشاه تعداد زیادی کاروانسرا و مسجد و حمام وجود دارد که در حین بازدید و خرید از این بازار سنتی میتوانید از آنها دیدن کنید. برای افرادی که به دنبال امتحان کردن طعمها و مزههای متفاوت و جدید هستند هم دیدار از راستههای کلوچهپزان و ادویه فروشها را توصیه میکنیم. البته در کنار این راستههای خوشطعم و بو، دیدار از راسته مسگرها و آهنگرها و زرگرها نیز جذابیت خاص خود را دارد.
امروزه و باوجود سالها متمادی از ساخت این بازار هنوز بازار کرمانشاه یکی از اصلیترین مراکز اقتصادی این شهر به شمار میرود و دارای راستهها و سراهای متعددی است. این بازار را میتوان قلب تپنده بخش قدیمی شهر دانست که چنان با تاروپود شهر درهمتنیده شده که نمیتوان آنها را از هم جدا کرد. در انتها نیز باید اشاره کرد که این بازار یکی از مراکز اصلی تولید و ارائه گیوه، پاپوش سنتی ایران است که با خرید آن میتوانید یادگاری زیبا و متفاوت از سفرتان به کرمانشاه داشته باشید.
دکتر احسان محمد حسینی – دکتر فاطمه کردی ؛ باستانشناس
No tags for this post.