موانع توسعه خودروهای برقی در ایران جدی است

این روزها که نفس تک تک ما به شماره افتاده بهانه ای است تا به بررسی شرایط فعلی، چالش ها و مشکلات این فناوری در سطح جهانی و داخلی بپردازیم.

یکی از مهمترین معضلاتی که در دهه های اخیر  تقریبا دامنگیر تمامی کشورها دنیا شده است بحث آلودگی محیط زیست و به ویژه آلاینده های جوی است که عمده ترین ماده ایجاد کننده آن دی اکسید کربن ناشی از مصرف سوخت های فسیلی است که در بیشتر موارد از طریق خودرو ها و صنایع  وارد جو می شوند. این موضوع در کلان شهر ها و مراکز بزرگ جمعیتی، دارای نمود بیشتری است و به همین دلیل پژوهشگران در پی یافتن راهکارهایی برای کاهش تولید آلاینده های جوی و به ویژه دی اکسید کربن هستند .

امروزه بار دیگر با فرارسیدن فصل زمستان و افزایش آلودگی هوا که ناشی از پدیده وارونگی و تردد بیش از حد خودروها در سطح کلانشهرهای کشور است، بحث استفاده از خودروهای هیبریدی و تمام الکتریکی بار دیگر داغ شده و نبود زیرساخت های لازم برای استفاده از این فناوری در ایران بیش از پیش احساس می شود.

یکی از این راهکار های ارائه شده ، استفاده از خودرو های الکتریکی است که هیچ گونه آلاینده جوی تولید نمی کنند. امروزه بار دیگر با فرارسیدن فصل زمستان و افزایش آلودگی هوا که ناشی از پدیده وارونگی و تردد بیش از حد خودروها در سطح کلانشهرهای کشور است، بحث استفاده از خودروهای هیبریدی و تمام الکتریکی بار دیگر داغ شده و نبود زیرساخت های لازم برای استفاده از این فناوری در ایران بیش از پیش احساس می شود.

 چرا خودروی الکتریکی

خودروی برقی یا الکتریکی به خودرویی گفته می‌ شود که از باتری جهت نیروی محرکه به‌ جای موتور درون ‌سوز استفاده شود. اولین خودروهای برقی در قرن نوزدهم میلادی تولید شده اند. تولید این گونه خودروها با تولید انبوه اتومبیل احتراقی دچار افت شدید شد. در دهه‌ های 1970 و 1980 میلادی با وقوع بحران انرژی دوباره خودروی برقی مورد توجه قرار گرفت اما نه به اندازه ای باعث تولید انبوه آن ها شود. از سال 2008 میلادی با توجه به پیشرفت فن‌ آوری باتری ‌ها، مدیریت شبکه برق، نگرانی‌ها در خصوص قیمت نفت و نیاز شدید محیط زیست کره زمین به کاهش گازهای گلخانه ‌ای باعث شد تا تحول اساسی در تولید خودروهای برقی صورت گیرد. از مزایای خودروی های برقی نسبت به خودروی های احتراقی می‌ توان به کاهش قابل ملاحظه آلودگی هوای محلی، کاهش گازهای گلخانه‌ ای و کاهش وابستگی به نفت اشاره کرد.

 وضعیت خودروهای الکتریکی در جهان

در سال های اخیر همزمان با پیشرفت فناوری های مربوط به خودروهای الکتریکی، سیاست های مرتبط با این حوزه در کشورهایی مانند فرانسه، آلمان، هندوستان، هلند، نروژ، اسکاتلند و بریتانیا در راستای توسعه همه جانبه استفاده از خودروهای برقی بوده و بر این اساس در کشورهای فوق قانونی به تصویب رسیده است که بر مبنای آن تولید خودروهای دیزلی و بنزینی در فاصله سال های 2025  تا 2050 به کلی متوقف شده و تنها خودروهای مبتنی بر سوخت های پاک ساخته خواهند شد. در ادامه این نهضت جهانی، ده ایالت از ایالت های کشور آمریکا  و کانادا نیز قوانینی مشابه وضع کرده و اخیرا پر جمعیت ترین کشور جهان یعنی چین نیز سیاستگذاری مشابهی در پیش گرفته است.

به اعتقاد کارشناسان این حرکت نوعی چالش جدی در انتقال از خودروهای احتراقی به  اتومبیل های الکتریکی است و دست اندرکاران حوزه حمل و نقل و صنعت خودرو هنوز قادر به پیش بینی دقیق آن چه به تبع این تغییرات رخ خواهد داد نبوده و کسی نمی داند پیامدهای رشد سریع صنعت خودروهای الکتریکی چیست و آیا سیاست های مناسب برای حرکت به سوی انتقال وجود دارد؟

سیاست های جهانی و هدایت بازار

تحولات رخ داده در بازارهای چین، اروپا و ایالات متحده آمریکا نشان دهنده رشد 90 درصدی فروش خودروهای الکتریکی در جهان است. این آمار حاکی از فروش دو میلیون خودروی برقی در سراسر جهان طی سال 2016 بوده و شواهد حاکی از آن است که این رقم تا پایان سال 2017 به بیش از 3 میلیون افزایش پیدا می کند. این موضوع نشان دهنده اهمیت سیاستگزاری های درست و منطقی در رابطه با فناوری نوین خودروهای دوستدار محیط زیست در سطح جهانی است. این سیاست ها به گونه ای پیش می روند که در نهایت منجر به حذف کامل خودروهای احتراقی بوده و این موضوع یعنی تغییر ساختار کارخانه های بزرگ خودروسازی و تامین قطعات و تجهیزات مورد نیاز خودروهای جدید. برای نمونه بسیاری از شرکت های بزرگ خودرو سازی با تغییر در سیاست های سرمایه گذاری خود، حجم عظیمی از سرمایه را در کارخانه های باتری سازی گیگا (giga) مصرف کرده اند که نشان دهنده قبول تغییرات از سوی این حوزه است.

طراحی سیاست های درست

ممکن است این سوال در ذهن بسیاری از افراد به وجود اید که چگونه می توان این نهضت انقلابی رخ داده در صنعت خودروسازی جهان را از خودروهای احتراقی به سمت خودروهای برقی به واقعیت تبدیل کرد. پاسخ این سوال تنها یک عبارت است: طراحی سیاست های مناسب.

به باور کارشناسان در گام بعدی، دولت ها و سیاستگزاران باید با اتخاذ سیاست های قوی تر و مستمر برای کنترل بازار، به سمت نیل به هدف تعیین شده حرکت کنند. بر این اساس کالیفرنیا و نه ایالت ایالات متحده که از قانون تنظیم ناخالص خودرو پیروی می کنند، نیاز به استقرار حدود دو میلیون وسیله نقلیه الکتریکی تا سال 2025 دارد. (این رقم در حال حاضر حدود 400 هزار خودرو است). سیاست های مشابهی نیز در اتحادیه اروپا و چین اخذ شده است که هدف اصلی آن کنترل میزان دی اکسید کربن و سایر آلاینده های جوی است.

 امروزه حدود 97 درصد از تولیدات خودروهای الکتریکی جهان در چین، اروپا، آمریکا، ژاپن و کره جنوبی انجام می شود که این مساله نشان می دهد اتومبیل های الکتریکی و همچنین قطعات و فناوری های مرتبط با ان از جمله  بسته های باتری و اجزای دیگر  تنها در مناطق محدودی از جهان تولید می شوند.  این موضوع نشان می دهد که توسعه بیشتر بازار ممکن است به طور فزاینده ای نه تنها در مورد سیاست تقاضا، بلکه در راستای ارتقای توان تولید در کشورها باشد.

 برای مثال، آیا امکان استفاده از تعرفه خودرو از مالیات بر وسایل نقلیه داخلی برای ترویج وسایل الکتریکی وجود دارد؟  (مشابه این طرح هم اکنون در هلند، نروژ و …. انجام می شود)

 در کشورهای عمده وارد کننده خودرو، تنظیم تعرفه های متناسب با انتشار گازهای گلخانه ای می تواند واردات خودرو را با اهداف ملی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و همچنین  جلوگیری از استفاده از سیستم مالیاتی داخلی کشور. تنظیم کند. چنین سیاست تعرفه ای می تواند نه تنها برای اتومبیل های الکتریکی استفاده شود، بلکه برای وارد کردن وسایل نقلیه الکتریکی، قطعات و تجهیزات شارژ نیز مورد استفاده قرار گیرد.  در این میان سیاست برخی از کشورها مانند هند است که در گذشته به صورت داوطلبانه سیاست های توسعه خودروهای پاک و توقف تولید خودروهای مبتنی بر سوخت های فسیلی را در پیش گرفته و بسیاری از دیگر کشورها نیز  با امضای توافقنامه پاریس، باهاما، سنت لوسیا و سنت وینسنت و گرنادین، کاهش تعرفه واردات خود را در انواع مختلف خودروهای برقی و تجهیزات الکتریکی، پذیرفته اند.
امروزه بیشتر دولت ها با چالش هایی در حوزه محیط زیست و آب و هوای مواجه هستند و توسعه خودروهای الکتریکی بخش مهمی از این راه حل محسوب می شوند.

سیاست های توسعه خودروی برقی در ایران

روز گذشته گفتگویی در وبسایت دنیای خودرو با سیدمهدی مقدسی عضو کمیسیون صنعت، معدن و تجارت مجلس منتشر شد که در آن به بررسی شرایط و مشوق های استفاده از خودروهای الکتریکی پرداخته شده است. متاسفانه در کشور ایران هنوز به طور جدی و اساسی زیر ساخت های این فناوری دوستدار محیط زیست ایجاد نشده و در حوزه خودروسازان داخلی نیز شاهد هیچ نوع تولیداتی در این زمینه نیستیم.البته در سال های اخیر تلاش هایی در این زمینه انجام شده است. به گفته سیدمهدی مقدسی اگر دولت تسهیلات خاصی را درنظر بگیرد و زیرساخت‌های لازم را ایجاد کند، می‌توان از خودروهای برقی به‌عنوان تاکسی و اتوبوس استفاده کرد.
وی همچنین با تاکید بر لزوم ایجاد زیر ساخت های استفاده از این خودروها  در کشور افزود:  معافیت مالیاتی خودروهای الکتریکی تولید ایران خبری بود که نشان از گام ‌های اولیه دولت در راستای توسعه محصولات برقی خودروسازان به‌منظور کاهش آلودگی هوای کلانشهر‌ها دارد.
از سوی  دیگر دولت برای واردات این خودروها نیز قوانین تسهیل کننده ای اعمال کرده و به گفته  اساس محمد مسیحی، معاون مالیات بر ارزش افزوده سازمان امور مالیاتی کشور، در ابلاغیه‌ای که به ‌این منظور منتشر شد، تاکید کرده که به موجب تبصره ماده(۹) قانون هوای پاک مصوب ۲۵ تیر ماه ۹۶ مجلس شورای اسلامی، خودروهای برقی- بنزینی، موتور سیکلت و خودروهای الکتریکی تولید داخل از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند. به این ترتیب عرضه کالاهای مذکور مشمول معافیت قانون مالیات بر ارزش افزوده است. بر این اساس در شرایطی دولت تلاش دارد با برنامه‌ریزی در حوزه تولید خودروهای برقی و الکتریکی از برنامه جامع کاهش آلودگی هوا پیروی کند که همسویی با دیگر خودروسازان جهانی در این زمینه نیز انگیزه دیگری در این راستا تعریف شده است. موضوعی که شورای سیاست‌گذاری خودرو اواخر اسفندماه سال گذشته به آن پرداخت و بر این اساس سه استراتژی به‌منظور عملی شدن تولید خودروهای برقی در کشور را مدنظر قرار داد تا از این طریق قدم مهمی در راستای کاهش آلودگی هوا بردارد.
آن‌گونه که تاکید شده اولین اولویت و هدف وزارتخانه در اجرایی شدن تولید خودروهای برقی‌، پوشش دادن شبکه حمل‌و‌نقل عمومی در کشور است تا ضمن فرهنگ‌سازی در خصوص استفاده از این خودروها، مردم تاثیرات این خودروها بر هوای کلانشهرها را به‌صورت عینی ببیند. براین اساس اولین استراتژی در این زمینه انجام پروژه تولید خودروی برقی روی پلت‌فرم موجود خارجی است. استراتژی دوم به تولید خودروی برقی با طراحی پلت‌فرم از ابتدا و با حداقل تیراژ اقتصادی سالانه ۱۰ هزار دستگاه تاکید دارد و این در شرایطی است که در سومین استراتژی، انجام پروژه تولید خودروی برقی روی پلت‌فرم موجود خودروهای داخلی مدنظر است. شورای سیاست‌گذاری خودرو در حالی این سه استراتژی را دنبال می‌کند که دولت با حذف مالیات بر ارزش افزوده برای تولید خودروهای برقی داخلی تلاش دارد، این پروژه را از طریق خودروسازان داخلی تسریع کند. با وجود این کارشناسان معتقدند که پیگیری این هدف با چالش‌هایی همراه است.

چگونه خودروهای برقی به محیط زیست کمک کرده و از گرمایش زمین پیشگیری می کنند؟

همانطور که مشاهده شد آینده صنعت خودروسازی در گرو توسعه و پیشرفت همه جانبه خودروهای الکتریکی است اما این خودروها به چه صورت قادر به تغییر شرایط محیط زیست کره زمین بوده و از گرمایش زمین پیشگیری می کنند؟

1. اتومبیل های الکتریکی گازهای گلخانه ای کمتری تولید می کنند. اگر چه هنوز در بسیاری از کشورهای جهان از سوخت های فسیلی برای تولید انرژی الکتریکی استفاده می شود که خود این مساله منجر به تولید گازهای گلخانه ای می شود اما علی رغم این مساله هنوز می توان گفت که اتومبیل های الکتریکی در مقایسه با خودروها میزان انتشار دی اکسید کربن را حداقل تا 22 درصد کاهش می دهند. این رقم در صورت افزایش تولید نیروی الکتریکی از سدها، انرژی خورشیدی، باد و … می تواند به مراتب بیشتر شود.
2. . اگر چه اتومبیل های الکتریکی هنوز با مشکل نحوه و چگونگی شارژ رو به رو هستند اما فناوری اتومبیل های هیبریدی می تواند توانائی یک موتور استاندارد با قدرت باتری را ترکیب کرده و این موضوع به ویژه در زمان ترافیک های شهری کاملا بر آب و هوا و میزان آلودگی هوای شهرها موثر است.
3. توسعه استفاده از خودروهای الکتریکی به ویژه در سطح کلان شهرها می تواند میزان آلودگی هوای این مناطق را بین 32 تا 99 درصد کاهش دهد.
4. میزان انرژی مورد نیاز خودروهای الکتریکی برای عملکرد مشابه با خودروهای احتراقی، در حدود نصف است. این موضوع خود منجر به حرکت به سمت سالم تر شدن محیط زیست خواهد شد.
5. خودروهای الکتریکی به نسبت خودروهای معمولی از نیازمندی های کمتری که موجب تخریب محیط زیست می شود، بهره می برند. در این خودروها نیاز به مصرف روغن و آب و فلزات بسیار کمتر بوده و الاینده های جوی و آلودگی های محیطی مانند آسیب به لایه اوزون وجود ندارد.  

 

چالش ها و زیر ساخت های مورد نیاز برای توسعه خودروهای الکتریکی

خودروهای الکتریکی علی رغم تمامی مزایای خود هنوز برای استفاده در ابعاد گسترده دارای مشکلات و کاستی هایی هستند که مانع از همه گیر شدن استفاده از آن ها شده اند. در این بخش به بررسی و معرفی مهمترین این موانع در حوزه بین المللی و داخلی می پردازیم.

 چالش های جهانی

محدوده‌ی حرکتی:  خودروهای برقی در حال ححاصر بیشتر برای رانندگی‌های شهری مناسب هستند و قادر به طی مسافت های طولانی بین شهری نبوده و در این حوزه بسیار ضعیف هستند. برای نمونه در انگلستان پرفروش‌ترین خودروی الکتریکی که تسلا مدل S P90D است محدوده‌ی حرکتی 430 کیلومتری را دارد. وقتی از رینگ‌های 21 اینچی استفاده کنید این میزان کاهش یافته  و البته از کولر هم نباید استفاده کنید. یک خودروی سدان دیزلی این روزها به آسانی مصرف سوخت زیر 6 لیتر در هر صد کیلومتر دارد که وقتی باک سوخت معقولانه‌ای داشته باشید می‌تواند بیش از دو برابر یک خودروی الکتریکی با آن حرکت کرد.

سوختگیری و شارژ: در حال حاضر شما می توانید باک بنزین یا گازوئیل خودروی خود را در کمتر از چند دقیقه پر کرده و به مسیر خود ادامه دهید. متاسفانه شارژ خودروهای برقی زمان بر بوده و در بیشتر مدل ها، شارژ کامل آن یک شب تا صبح به طول خواهد انجامید. البته در این خودروها شرایط شارز سریع نیز پیش بینی شده است که  در بهترین نمونه های موجود در خودروهای الکتریکی نیز به ازای هر نیم ساعت شارژ محدوده‌ی حرکتی 18 کیلومتری را ارائه می کند. شرکت تسلا برای رفع این مشکل سوپرشارژرهایی را در پمپ‌بنزین‌های مخصوصی تعبیه کرده که تنها در 20 دقیقه خودرو را 50 درصد شارژ می‌کند. البته این زمان نیز هنوز با زمان مورد نیاز برای سوختگیری خودروهای عادی فاصله زیادی دارد.

وزن زیاد: خودروهای الکتریکی به نسبت خودروهای عادی دارای وزنی بسیار بیشتر بوده و این خود معضلی که تولید کنندگان خودروهای برقی باید آن را حل کنند. این موضوع باعث شده است تا این خودروها قدرت مانور کمتر و دینامیک ضعیف تری داشته باشند.

قیمت بسیار زیاد:  خودروهای برقی به نسبت خودروهای معمولی دارای قیمتی بسیار زیاد تر بوده و از سوی دیگر قابلیت و کارآئی و عمر کمتری دارند. این موضوع خود تبدیل به مشکلی در مسیر توسعه این خودرو ها شده است که البته پیش بینی می شود با توسعه فناوری های مربوط به این خودروها و افزایش تولید، از قیمت آن ها کاسته شده و بر قابلیت هایشان افزوده شود.

 

چالش های داخلی

در کشور ایران شرایط با سایر کشورهای مورد مطالعه قرار گرفته کمی متفاوت است و استفاده از خودروهای برقی علاوه بر مشکلات ذکر شده در حوزه بین المللی، دارای مشکلات دیگری است که در این بخش به آن ها می پردازیم:

نبود نیروی متخصص انسانی و تجهیزات: در ایران اما داستان تولید و مصرف خودروهای الکتریکی و هیبریدی تا حدی متفاوت است. به باور کارشناسان در هنگام انتقال یک محصول با فناوری متفاوت باید توجه کرد که محصول را نباید فقط در یک مقطع زمانی مورد بررسی قرار داد، بلکه لازم است در طول چرخه عمر آن محصول در سطوح مشتری، صنعت، بازار و کشور و حتی در دنیا مورد بررسی قرار داد. اگر بخواهیم این خودروها را خودمان تولید کنیم که باید از لحظه قبل از تولید آغاز کرده و تا بازیافت نهایی محصول آن را دنبال کنیم. امروزه خودروهای هیبریدی و برقی از فناوری بالایی برخودار هستند و طبیعتا تعمیر و نگهداری آن ها نیازمند سرمایه گذاری جدی و تربیت نیروی متخصص انسانی و تهیه تجهیزات لازم است. متاسفانه هنوز هیچ سیاست واحد و مشخصی در این رابطه در کشور وجود ندارد.

وابستگی به واردات: با توجه به اینکه هنوز هیچکدام از خودروسازان کشور قادر به تولید خودروهای برقی قابل رقابت با نمونه های جهانی نیستند، گسترش استفاده از خودروهای الکتریکی به معنی گسترش واردات و وابستگی به معدود کشورهای تولید کننده این فناوری است. این مساله می تواند تبعات سیاسی و اقتصادی خاص خود را در پی داشته باشد.

بازیافت و ضایعات: موضوع مهم دیگری که در حوزه گسترش خودروهای برقی در کشور وجود دارد، مبحث بازیافت باتری ها است. باتری های مورد استفاده در این خودرو ها دارای عمر مشخصی هستند و پس از آن باید تعویض شده و هنوز هیچ برنامه مشخصی برای بازیافت این باتری ها وجود ندارد، این موضوع بسیار مهم بوده و عدم وجود برنامه ریزی برای آن می تواند منجر به بروز بحران های زیست محیطی جدیدی شود.

نبود زیر ساخت های مصرف: خودروهای برقی نیازمند شارژ مجدد در فواصل مشخصی و محدودی بوده و هنوز در کشور برنامه ریزی جامعی برای تامین مراکز سوختگیری و شارژ این خودروها وجود ندارد. از سوی دیگر هنوز مشخص نیست که آیا شبکه برق کشور توانائی پاسخگوئی به این نیاز جدید را خواهد داشت یا نه؟

 

گزارش: احسان محمدحسینی

No tags for this post.