راهبردهای بلندمدت برای اعزام انسان به فضا

در حالِ حاضر بسیاری از کشورها، سازمان‌ها و نهادهای فضایی، برنامه‌های خود را به‌نحوی جهت می‌دهند که مردم منافع پروژه‌های پرهزینه و زمان‌بر فضایی را به‌صورت مستقیم در زندگی خود لمس کنند، اما همواره پرسش‌ها و ابهامات بسیاری در زمینه انجام پروژه‌های سرنشین‌دار فضایی و اعزام انسان به فضا، که یکی از بحث‌برانگیز‌ترین بخش‌های برنامه‌های فضایی است، مطرح شده است. از طرفی مأموریت‌های سفر انسان به فضا در سراسر دنیا پیگیری شده و در کشورهای صاحبِ فناوری فضایی در حالِ انجام است. با توجه به شواهد موجود، به نظر می‌رسد مسئله اصلی، چرایی انجام پروژه‌های فضایی سرنشین‌دار نیست، بلکه چگونگی انجام آن است.

چرا به فضا برویم؟
«استیون هاوکینگ» در سخنرانی معروفش، که به مناسبت جشن ٥٠ سالگی ناسا در ٢١ آوریل سال ‌٢٠٠٨ ایراد کرد، عمیق‌تر‌شدن نگاه انسان به درون و خارج خود و همچنین گشایش افق‌های جدید مقابل تمدن بشری را از نتایج سفر به فضا اعلام می‌کند. او همچنین اعتقاد دارد تسخیر فضا توسط انسان، باعث اتحاد نسل بشر برای رویارویی با یک مسئله مشترک خارجی خواهد شد و بر این باور است اهدافی مانند سکونت روی ماه در سال‌٢٠٢٠ و روی مریخ در ٢٠٥٠، می‌تواند باعث تحرک و ایجاد رقابت فناورانه و در نتیجه سرریزِ دستاوردهای خاص به زندگی روزمره مردم شود؛ همانند آنچه در دهه ‌١٩٦٠ در جریان سفر به ماه رخ داد و هنوز هم بشر از نتایج فناورانه آن در افزایش کیفیت زندگی خود بهره می‌برد. از آن زمان تاکنون نیز دسترسی به هزاران فناوری خارق‌العاده و متحول‌کننده زندگی، نتیجه عزم انسان برای سفر به فضاست و هرسال ده‌ها فناوری جدید دراین‌راستا متولد می‌شوند. علاوه‌بر آن، سفر به فضا در ایجاد علاقه در عموم مردم، به‌‌ویژه قشر جوان، نسبت‌به دانش و فناوری و نقش آن در زندگی بشری بسیار تأثیرگذار است. با نظر به سخنرانی پروفسور «هاوکینگ» و استدلال‌های مشابه و همچنین با توجه تجربیات موجود، می‌توان این‌گونه برداشت کرد که سفر انسان به فضا، قطعا یک راهبرد بلندمدت و طبیعتا پرهزینه است. هزینه بالا و طولانی‌بودن مدت‌زمان دسترسی به اهداف مورد نظر، همواره انتقاداتی را به‌همراه داشته است، اما هزینه بسیار بالای فناوری فضایی و به‌‌ویژه انجام پروژه‌های سرنشین‌دار برای اعزام انسان به مأموریت‌های فضایی، در مقایسه با منابع کل جهان، درصد بسیار کمی را دربر می‌گیرد، به‌طوری که حتی با فرض ٢٠ برابرشدن هزینه‌های این حوزه در سال‌های آینده برای سفر به مریخ یا حتی مقاصد دورتر، سهم کمی از تولید ناخالص داخلی صرف چنین پروژه‌هایی می‌شود. این در حالی است که نتایج و دستاوردهای آن بسیار تأثیرگذار است و منافع بسیاری را به‌همراه دارد. وجود چنین مباحثی نشان می‌دهد موضوع چرایی سفر انسان به فضا، در سطح جهان مطرح است و در این حوزه نگاهی جهانی وجود دارد. از طرفی باوجود اینکه بحث و جدل‌ها بر سر پروژه‌های فضایی زیاد است، پیشرفت‌های بسیار مناسبی در این زمینه به‌‌ویژه در مأموریت‌های فضایی سرنشین‌دار رخ داده است. نگاه بلندمدت به این حوزه و همچنین دستاوردهای حاصل از آن نیز باعث شده است در نظرسنجی‌های معتبر انجام‌شده، حدود ٦٣ درصد مردم جهان موافق انجام برنامه‌های فضایی باشند. از طرفی نظرسنجی‌های داخلی نشان می‌دهد این اتفاقِ نظر در داخل کشور نیز وجود دارد و ٧٥ درصد مردم کشورمان موافق انجام پروژه‌های فضایی هستند. عزم سفر به فضا علاوه‌بر افزایش آگاهی و دانش و پاسخ به اساسی‌ترین پرسش‌های بشری، پیشرفت فناوری را در پی داشته و برای مردم روی زمین رفاه و امنیت را به ارمغان می‌آورد. دستاوردهای حاصل از فناوری فضایی نیز در جزئی‌ترین بخش‌های زندگی (از پیش‌بینی هوا و مسیریابی گرفته تا برقراری ارتباطات و کشاورزی)، تأثیرگذار است. دسترسی و سفر به فضا، جدا از اقتدار و غرور، زندگی بشری را متحول کرده است و به‌همین‌دلیل، اکنون دیگر سؤال «چرا به فناوری فضایی نیاز داریم»، مطرح نیست. به‌همین‌ترتیب بحث چرایی سفر انسان به فضا برای مردم جهان و داخل کشور نیز حل شده است و مسئله اصلی چگونگی انجام این کار است.

چه باید کرد؟
منتقدان پروژه‌های سرنشین‌دارِ فضایی در داخل کشور اعتقاد دارند با توجه به هزینه‌های بالای چنین فعالیت‌هایی و نیازهای ضروری کشور در زمینه‌های دیگرِ فضایی، به‌‌ویژه بخش‌های کاربردی (که زندگی مردم را مستقیما تحت‌تأثیر قرار می‌دهد)، اعزام انسان به فضا نباید در اولویت برنامه‌های فضایی باشد. در پاسخ به این انتقادها و با توجه به منابع و ظرفیت‌های داخلی، وضعیت فناوری فضایی در داخل کشور و سوابق فعالیت‌های انجام‌شده می‌توان به یقین گفت پروژه اعزام انسان به فضا، اولویت جاری یا کوتاه‌مدت کشور به حساب نمی‌آید، اما با توجه به استدلال‌های مطرح‌شده، اعزام انسان به فضا، قطعا از اولویت‌های راهبردی و بلندمدت کشور خواهد بود، زیرا پروژه اعزام انسان به فضا در بلندمدت دستاوردهای بسیار ارزشمندی، ازجمله ایجاد اقتدار و تثبیت حاکمیت و افزایش غرور ملی، تربیت نیروی انسانی متخصص و بازار کار مربوطه، تولید، بومی‌سازی و دسترسی به فناوری فضایی و درنهایت افزایش رفاه و ثروت عمومی را در پی خواهد داشت.
همچنین از طرفی آن‌چنان که در اسناد بالادستی آمده است، دستیابی به فناوری اعزام انسان به فضا و کسب دانش طراحی و ساخت و پرتاب ماهواره به مدار زمین‌آهنگ با مشارکت جهان اسلام و همکاری‌های بین‌المللی، ازجمله اهداف کلان فضایی کشور به‌حساب می‌آید. در چنین وضعیتی، ترویج و ایجاد فرهنگ عمومی و زیرساخت‌های آموزشی‌-پژوهشی در این زمینه، اصلی‌ترین اولویت به‌شمار می‌رود. پس از آن به نظر می‌رسد بهتر است برنامه کاوشگرهای فضایی و انجام آزمایش‌های سرنشین‌دار زیرمداری در مراکز مربوطه ادامه پیدا کند. درنهایت پیشنهاد می‌شود با استفاده از ظرفیت‌های همکاری‌های بین‌المللی، نخستین فضانورد ایرانی به فضا اعزام شود.

دکتر مهران میرشمس/عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی خواجه‌نصیرالدین طوسی و مشاور رییس سازمان فضایی

 

No tags for this post.