گزارش تصویری و تحلیل فنی امامزاده جعفر بروجرد

بنای امام زاده جعفر بر اساس نقشه و پلانی چند ضلعی  ساخته شده و دارای گنبد دو پوش به شکل ارچین یا مضرس    است . محمد کریم پیرنیا در توضیح این نوع از گنبدها می گوید :   گاهی اجرای گنبدهای رک به صورت پله پله ای است که به آن ارچین گویند(معمولادر خوزستان) وزیبا ترین نمونه آن امام زاده عبدالله شوشتر است .

گنبدداخلی این مجموعه به شکل نیم كروی اجراشده  و بنای مورد بحث از پنج قسمت ،ایوان ، اتاق ورودی ، رواق ، اتاق مقبره ( گنبد خانه ) و سرداب  تشكیل شده است . در ورودی بنا نیز در ضلع جنوب   قرار دارد .

مصالحی كه برای ساخت این بنای قدیمی مورد استفاده قرار گرفته ، آجرهای قرمز رنگ با ضخامت 6 سانتی متر بوده  و سطح روی دیوار های درونی بوسیله گچ روكش شده است . گنبد بنا تمامأ با آجر ساخته شده و آجرهای به كار گرفته در بدنه 7×5/21 سانتی متر هستند .

طرح بیرونی بنا به علت  الحاقات در دوره های مختلف شکل نامنظمی به خود گرفته است . اندازه اضلاع بیرونی آن از قسمت ورودی ودر جهت حركت عقربه‌های ساعت به ترتیب :

05/4 ،26/4 ،74/10 ،16/2 ،47/8 ،62/4 ،52/4 ،32/4 ،32/6 ،54/23 ،25 متر است . ورودی اصلی بنا در ضلع جنوبی ایوان واندازه در ورودی آن 5/1×64/1 متر است .  جنس در از  چوب و بر روی آن كنده كاریهای جالب توجهی دیده می شود .  داخل بنا از پنج واحد تشكیل شده است . واحد یك ایوان است و از طریق ورودی آن به واحد دومرتبط می گردد . واحد دو  شامل  اتاق ورودی بوده  و از طریق ورودی هایی كه در داخل این واحد قرار دارد به واحد سه راه می یابد .  واحد سه یك رواق   Lمانند است ، كه پیرامون جنوب و غرب اتاق مقبره را احاطه کرده است .

بخش غربی این رواق از طریق یک ورودی به درون مقبره راه پیدا می کند  . بخش جنوبی رواق که در  جهت غربی – شرقی قرار گرفته است ، از طریق یک  ورودی كه در جهت شمال آن قرار گرفته به اتاق مقبره مرتبط می شود . در این قسمت درگاه ورودی مقبره در وضعیت اولیه باقی مانده که در طرفین آن دو اتاقک  احداث شده است  و  اتاق مقبره (گنبدخانه) به صورت هشت ضلعی است . در هر ضلع این اتاق  یك طاق نمای عمیق قرارگرفته . در مواردی ازطاق نماهابه عنوان اتاقك  تدفین استفاده شده است . هر طاق نما دارای دری از جنس چوب است كه بلندی هر یك از انها به یك اندازه و برابر با ارتفاع 20/1 متر هستند .

نمای بیرونی بنا بنای امامزاده  از دو قسمت بدنه و گنبد بیرونی تشكیل شده و ضلع جنوبی بدنه بنا به طول 25 متر و ارتفاع 5/5 متر است . در نمای این ضلع ایوان ورودی با طاق‌نمایی به عرض و ارتفاع 5/7×10/4 قرار گرفته است. 

همچنین  در قسمت غربی و شرقی ضلع جنوبی دو حجره قرار دارد .  حجره غربی به طول 9 متر، حجره شرقی به طول 40/9 متر است .

ضلع غربی ساختمان  به طول 45/23 متر بوده و در قسمت میانی این ضلع دری وجود دارد كه به رواق غربی راه دارد ، این در به عرض 90/1 متر و ارتفاع 70/1 متر  ساخته شده و  در ضلع شمالی این بنا دو  طاق نما كه به وسیله پنجره‌های مشبكی با لعاب سبز تزئین شده اند وجود دارد . طاق نمای قسمت غربی ضلع شمالی به عرض 5/3 متر، طاق نمای قسمت شمالی به عرض 40/3 متر و ارتفاع هر كدام از آنها 30/2 متر است .

گنبد بنای امام زاده جعفر از نوع گنبدهای دو پوش گسسته است . گنبد داخلی نیمكروی ولی گنبد بیرونی از نوع گنبدهای رك مضرس یا ارچین ساخته شده و جنس  گنبد بیرونی از آجر است. این گنبد حدود 5/9 متر از سطح پشت بام ارتفاع دارد و از 21 طبقه تشكیل شده است .

اولین طبقه از طبقات 21 گانه گنبد به ارتفاع 40 سانتی‌متر و طول هر ضلع آن به طور متوسط 46 سانتی‌متر است . این ابعاد در همه طبقات یكسان نیست و هرچه گنبد به طرف بالا می رود، از ابعاد طبقات آن كاسته می شود. طبقه دوم گنبد به ارتفاع 40 سانتی‌متر و طول هر ضلع آن به طور متوسط 38 سانتی‌متر است .

همچنین در گوشه غربی و شرقی ایوان مجموعه ، دو  كتیبه سنگی به چشم می خورد.

كتیبه گوشه غربی به اندازه 38×50 سانتی‌متر بر دیوار نصب شده كه بر حاشیه آن آیاتی از قرآن به صورت برجسته حجاری شده است.این کتیبه سنگ قبر زنی بنام «شاه خاتون» بوده و بر روی آن چنین نوشته شده است : « وفات یافت عصمت و مرحمت پناه شاخاتون پورقلی سنه 1206 ».

كتیبه گوشه شرقی ایوان نشان می دهد كه این بنا در تاریخ 1209 هـ.ق در زمان محمدتقی خان رازانی حاكم وقت بروجرد در قسمت ایوان و طاق تعمیراتی داشته است.

  بر دیوار شمالی ایوان ورودی به داخل مقبره دری تعبیه شده است. این در از جنس چوب به عرض و ارتفاع 35/2×64/1 متر است. بر بالای در كتیبه ای با خط نسخ بسیار جالبی به طول و ارتفاع 66/1×8 سانتی متر كنده شده است و متن آن چنین است (قسمتی زیر گچ رفته بود) « فی ظهور امام زاده عظیم الشان سیدالسادات فی العالم، امام زاده جعفربن موسی كاظم علیه السلام فی تاریخ سبع وعشرو تسعمائه 917 هـ.ق».

بر چهار چوب در چنین نوشته شده است : « بانی حسین بن محمد اوردیا».  به روایتی  همین شخص در سال 937 هـ.ق فوت نموده و در كنار حجره شمالی دفن شده است. و بر سنگ مرمر سیاه رنگی كه بر كناره راست درگاه حرم بر دیوار نصب گردیده نام اونوشته شده است ».

اتاق مقبره بر نقشه هشت ضلعی است . اندازه هر ضلع آن برابر با 18/2 متر است . درون هر ضلع یک طاق نما تعبیه شده، درون طاق نماهای ضلع شمالی و شرقی اتاقك های تدفین قرار دارد .                      

 اتاقك ضلع شمال غربی 50/2 ×30/1 متر، اتاقك ضلع شمالی 60/2 × 32/1 متر، اتاقك ضلع شمال شرقی 63/2 × 40/1 متر و ابعاد اتاقك ضلع شرقی 60/2 × 132 متر است. 

  درون اتاق مقبره ضریحی به طول 265 متر ،عرض 145 متر و ارتفاع 40/3 متر گذاشته شده است. همان گونه كه قبلاً ذكر شد اصل قبر در طبقه زیرین اتاق مقبره قرار دارد كه در حال حاضر ورودی آن مسدود است.   حمید ایزدپناه در کتاب آثار تاریخی لرستان  سردابه این مجموعه  را این گونه توصیف می كند : « اصل قبر در طبقه زیرین قرار دارد كه سردابه  آن با طاق آجری به بلندی 3 متر زده شده، اصل قبر 3/1×70/2 متر است واز سنگ مرمر حجاری شده است.» 

بنا براین ، بر اساس سنگ قبر های كوفی موجود در مقبره  می توان تاریخ آن را به اوایل قرن ششم منسوب دانست كه طی قرون دهم و سیزدهم هجری قمری تعمیراتی در بقعه صورت پذیرفته است . هم اكنون برخی از سنگ قبر ها  با خط كوفی درون مقبره نگهداری می شود .

در کتاب " منتقله الطالبیه " درباره بنای امامزاده جعفر بروجرد آمده است :« بروجرد: مات بها ابو القاسم جعفر بن الحسین بن علی بن  الحسن المكفوف ابن الحسن الافطس ابن علی بن زین العا بد ین علیه السلام»

پوشیده نماند كه بر خلاف آنچه صاحب " منتقله الطالبیه " ذكر نموده آنچه نزد مردم بروجرد معروف است كه این امام زاده از فرزندان موسی بن جعفر علیه السلام است .

بر اساس آنچه در کتاب " مشاهده العتره الاهره " از نسب و محل دفن این بزرگوار نوشته شده است :« بروجرد : با لفتح ثم الضم ثم السكون و كسر لجیم و سكون الراء و دال  مهمله بلده بین همدان و بین الكرج … دفن بها الحسین بن محمد بن الحسین بن عیسی بن زید بن الامام علی زین العابدین علیه السلام  و كذا اخوه الحسن بن محمد المذكور امه ام اخیه فاطمه بنت موسی الكاظم علیه السلام  و قبره فی بروجرد »

بر اساس نوشته  كتاب " دورنمای بروجرد " یكی از دانشمندانی که در قتل عام این شهر در زمان مغول كشته شد، ابو الخیر جعفر بن كاظم است، او از روات و بزرگان ومحدثان بوده و سلسله اجازه روات حدیثش به نه واسطه به ابوذر غفاری صحابه مشهور پیامبر می رسد.

در یكی از حجرات بقعه سنگ قبری مربوط به یک زن از مرمر سفید با خط كوفی بسیار زیبائی وجود دارد . بر وسط سنگ چنین نوشته شده است:

« كل نفس ذائقه الموت و الیه ترجعون و بر حاشیه آن چنین نوشته شده بود : بسم الله الرحمن الرحیم . هذا قبر ست النساء بنت العباس بن حسن بن عباس رحمها الله و غفر لهامات سنه احدی و خمس مائه 501 ه.ق »

بنای امامزاده جعفر در تاریخ 26/8/1375 به شماره 1855 در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است .

گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمدحسینی – فاطمه کردی 

No tags for this post.