آینده روشنی در انتظار تاریخ علم در ایران است

دکتر امیرمحمد گمینی از اساتید تاریخ علم دانشگاه تهران توانسته در جشنواره بین المللی تاریخ علم که سال گذشته در ریودوژانیرو برزیل برگزار شد، جوایزی کسب کند؛ یکی از این جوایز از طرف انجمن تاریخ علم و تکنولوژی و دیگری از طرف مرکز احسان اوغلو بود.

در ادامه گفتگوی خبرنگار سیناپرس را با دکتر گمینی می خوانید:

توضیحی از خودتان بدهید و بگویید چه اتفاقی افتاد که شما به سمت تاریخ علم رفتید؟

من از نوجوانی علاقه مند به نجوم بودم؛ در مقطع لیسانس در یک رشته مهندسی مشغول به تحصیل شدم، در آن دوره کتاب هایی در خصوص تاریخ علم میخواندم که یکی از آن ها کتابی به نام طرح فیزیک هاروارد بود که البته موضوع آن در خصوص تاریخ علم نیست ولی تا حدی از تاریخ علم استفاده کرده بود که من را به تاریخ علم علاقه مند کرد؛ بعدها متوجه شدم این رشته در مقطع ارشد وجود دارد و من هم در این رشته شرکت کردم.

جایزه تاریخ علم به خاطر کدام فعالیت شما بوده و چه معیارهای برای انتخابش وجود داشته است؟

انجمن بین المللی تاریخ علم و تکنولوژی مهمترین مرکز تاریخ علم در جهان است که هر چهار سال یکبار کنفرانسی برگزار می کنند که از سایر کنفرانس های حوزه تاریخ علم و تکنولوژی بزرگ تر است و در آن به بهترین پایان نامه دکتری جایزه بهترین پژوهشگر جوان ارائه می دهند و ما در آن حضور پیدا می کنیم؛ امسال که من قصد ثبت نام در این کنفرانس را داشتم متوجه شدم که از کسانی که به تازگی از پایان نامه خود دفاع کرده اند می خواهند که پایان نامه های خود را برای آنان ارسال کنند؛ من هم طبق چیزی که گفته بودند انجام دادم ولی فکر نمیکردم خیلی مورد توجه قرار بگیرد. ولی بعد از گذشت چندماه به من گفتند که برندگان جشنواره مشخص شدند و اسم من هم در بین برگزیدگان وجود دارد و پایان نامه من هم جزو آثار برگزیده جشنواره است.

همچنین اعلام کردند که من برنده دو جایزه در آن جشنواره شدم. تنها من بودم که یک جایزه برده بودم؛ یکی از طرف انجمن بین المللی تاریخ علم وتکنولوژی و دیگری از طرف مرکز احسان اوغلو که رییس این مرکز آقای اکمل الدین احسان اوغلو از سیاستمداران و پژوهشگران بزرگ در زمینه تاریخ علم در ترکیه است و کسی بود که توانسته بود پایان نامه من را که به زبان فارسی نوشته بودم بخواند و چون قصد داشتند یک پایان نامه اسلامی برگزینند، پایان نامه من را به عنوان اثر اسلامی برتر انتخاب کرده بودند و به همین خاطر من دو جایزه برا برنده شده بودم. همچنین لازم به ذکر است که این رساله در ایران هم مورد توجه قرار گرفت و جایزه فارابی سال 1395 را در رشتۀ تاریخ به خود اختصاص داد.

رشته تحصیلی شما تاریخ علم است، چرا در جشنواره تاریخ علم و تکنولوژی برنده جایزه شده بودید؟

جشنواره تاریخ علم و تکنولوژی هم در خصوص تاریخ علم و هم در خصوص تاریخ تکنولوژی برگزار می شود، یعنی برخی بخش های آن در خصوص تاریخ علم و برخی از بخش های آن در خصوص تاریخ تکنولوژی و برخی هم به صورت ترکیبی برگزار می شوند که این به خاطر نزدیک بودن این دو رشته به یکدیگر است.

معیارهای برای انتخاب اثر برتر چه چیزی بوده است؟

اطلاع دقیقی از معیارهای انتخاب اثر برتر ندارم ولی چیزی که در این بین نظر من را به خود جلب کرد این بود که در بین ما 5 نفر که موفق به دریافت جایزه شدیم، فقط پایان نامه من به بخش محتوای علم توجه خاصی کرده بود و بقیه آثار به این شکل نبودند و جنبه های بیرونی و اجتماعی علم را دنبال میکردند.

موضوع پایان نامه شما در چه خصوصی بود؟

موضوع پایان نامه من جایگاه و آرای قطب الدین شیرازی در علم هیئت بود که در مورد آراء قطب الدین شیرازی، مدل های بطلمیوسی و غیر بطلمیوسی، مرکزیت و سکون زمین، جنبه های مختلف در کتب قطب الدین شیرازی را بررسی کرده بودم و ارتباط آن ها با اتفاقات قبل و بعد آن بررسی کردم.

قطب الدین شیرازی جزو افرادی است که خیلی کم در خصوص آثارش در علم هیئت، بحث شده بود. سه کتاب در این خصوص نوشته که یکی از آنها به زبان فارسی و دو کتاب دیگر به زبان عربی نوشته شده اند؛ ما در این کتاب ها چگونگی تغییر آرا در گذر زمان را مشاهده میکنیم و این اتفاق، امری بود که خیلی کم به آن توجه شده بود و من در این پایان نامه به نکاتی پرداختم که در سایر آثار یا وجود ندارد یا کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

چون غربی ها بیشتر بر علم دوره اسلامی تحقیق و پژوهش انجام دادند و ما اولین نسل هایی هستیم که در ایران آموزش دیدیم و با آثار غربی موجود ارتباط برقرار کردیم و پژوهش های آن ها را مطالعه می کنیم و کارهای که آنها تاکنون انجام نداده اند را انجام میدهیم و ماجرای قطب الدین هم انتخابش به همین دلیل بود؛ البته یک ایرانی دیگر به نام کاوه نیازی هم در آمریکا چند سال قبل از من در مورد قطب الدین شیرازی کار کرده بود و در کنفرانس برزیل هم حضور داشت. هر کدام از ما به جنبه هایی از زندگی قطب الدین شیرازی پرداخته بودیم و به نتایج یکسان و جالبی دست یافته بودیم و بعضی موارد هم وجود داشت که یکی از ما چیزی را کشف کرده بود و دیگری متوجه آن نشده بود. به همین دلیل بود که موضوع قطب الدین شیرازی تازگی داشت.

جایگاه تاریخ علم را با توجه به اینکه شما از جمله اولین افرادی هستید که در این بحث شروع به فعالیت کرده چگونه ارزیابی میکنید و با توجه به تازگی این موضوع آیا اهمیتی به آن داده می شود یا خیر؟

دانشگاه تهران که این بحث را راه اندازی کرده دانشکده مستقل برای آن در نظر گرفته است و جذب دانشجو در این رشته هر سال انجام می شود. بعضی محل های دیگر هم مانند پژوهشگاه علوم انسانی و دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات هستند که در این رشته فعالیت دارند ولی جذب و فعالیت آن ها به صورت مستمر و مداوم نیست.

به هر حال این رشته، رشته ای است که هر چه تولید بیشتری داشته باشد می تواند بیشتر مورد توجه قرار بگیرد و می تواند اشتباهات و برداشت های نادرستی که درخصوص علم و جامعه و تمدن اسلامی وجود دارد را تصحیح کند.

در حال حاضر افرادی داریم خارج از زمینه تاریخ علم که در خصوص علم در دوره اسلامی صحبت می کنند و در گروهی از این افراد افراط و در برخی دیگر تفریط زیادی را مشاهده می کنیم؛ گروهی دیگر هم که به سنت گراها معروف هستند علم دوره اسلامی را علمی خاص می دانندو اگرچه عموما فهم درستی درخصوص علوم دوره های اسلامی ندارند ولی کتاب های آنها به چاپ می رسد. ما تلاش می کنیم که مردم را متوجه این اشتباهات کنیم.

پایان نامه من با تغییرات زیادی به صورت یک کتاب و با محوریت تاریخ آثار هیئت و کیهان شناسی در تمدن اسلامی به همراه آراء سایر بزرگان علم کیهان شناسی مانند قطب الدین شیرازی، ابوریحان بیرونی، خواجه نصیرالدین توسی و … به چاپ رسید؛ این کتاب به این علت به چاپ رسید که اهمیت فعالیت هایی که در این پژوهشگاه انجام میدهیم را نشان بدهیم.

چه آینده ای را برای این رشته پیش بینی می کنید؟

با راه اندازی این پژوهشکده می توان آینده خوبی را برای این رشته پیش بینی کرد؛ در دانشگاه تهران در مقطع دکتری این رشته در حال راه اندازی است، همچنین بیشتر دانشجویان مقطع ارشد این دانشگاه در خارج از کشور مشغول به تحصیل هستند و با برگشت آنها می توانیم این رشته را تا حد زیادی گسترش بدهیم. تاکنون در حوزه تاریخ نجوم فعالیت های خوبی انجام شده و در حوزه های تاریخ های ریاضی و فیزیک، جانورشناسی و گیاه شناسی هم پتانسیل های خوبی برای فعالیت وجود دارد و ان شاء بتوانیم فعالیت های خوبی در این زمینه ها انجام دهیم و این رشته را گسترش دهیم.

در حال حاضر کتاب یا مقاله ای برای چاپ دارید؟

در مورد قطب الدین شیرازی و علم نجوم کتاب دایره مینایی پارسال به چاپ رسید.کتابی که مشغول مراحل نهایی و چاپ آن هستیم محصول پژوهش های متفاوتی است در مورد ورود نظریه داروین به ایران و جهان اسلام .این کتاب درخصوص فردی به نام علامه محمدرضا نجفی اصفهانی،یک عالم شیعی در نجف است که کتابی درباره نظریه داروین می نویسد و در مقایسه سایر افراد آن دوره، فهم بهتری در خصوص نظریه تکامل داروین پیدا کرده است. درباره این فرد مخصوصا دیدگاهی که به نظریه تکامل داشت کار کردم . بخشی از این کتاب ترجمه از کتابی دیگر و بخش دیگرآن ،مقاله ای از من است.

چه توصیه هایی به افراد علاقه مند به این رشته دارید؟

افرادی می توانند در این رشته تحصیل کنند که بیشتر به خود علم علاقه مند باشند و علم برای آنها موضوع هیجان انگیز باشد، هم به علم و هم به علوم انسانی و تاریخ علاقه مند باشند. این رشته در رقابت با فلسفه علم قرار دارد و افراد به دلیل تمایلی که به نوگرایی دارند به رشته فلسفه علم روی می آورند که رشته خوبی است، ولی جذابیت هایی در تاریخ علم وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار می گیرند.در تاریخ خیلی کمتر می بینیم که حرف جدیدی گفته شود ولی در این رشته به جستجو در گذشته میپردازیم ، از آن چیزهایی را کشف می کنیم و ممکن است حرف های تازه ای برای گفتن وجود داشته باشد.همچنین در زبان فارسی برخلاف خیلی از زبان ها ما توانایی خواندن نسخ خطی گذشته فارسی را هم داریم پس این پتانسیل وجود دارد که ما آنها را با دقت بیشتری بخوانیم و به دنبال پژوهش های نو در این رشته باشیم.

 

گفتگو: امیر محمد غفاری

No tags for this post.